Nederland pionierde decennia terug met de invoering van harm reduction voorzieningen voor harddruggebruikers. Waar in veel landen harm reduction nog onbespreekbaar is of interventies op dit terrein nog in de kinderschoenen staan, heeft ons land inmiddels een lange staat van dienst opgebouwd als het gaat om harm reduction voorzieningen.
Deze interventies en voorzieningen hebben in belangrijke mate bijgedragen aan de verbetering van de gezondheid van harddruggebruikers in Nederland sinds de jaren tachtig van de vorige eeuw:
- medicamenteuze interventies met met name methadon en farmaceutische heroïne;
- gebruiksruimtes;
- laagdrempelige voorzieningen (zoals inloopcentra);
- interventies om infectieziekten te voorkomen, zoals spuitomruil.
Gezondheid en kwaliteit van leven sterk verbeterd
In de jaren tachtig kenmerkten de binnensteden van veel Nederlandse gemeenten zich door grote groepen overlastgevende probleemgebruikers van heroïne en cocaïne op straat en in publieke ruimtes als het openbaar vervoer en winkelcentra. Handel en gebruik vonden veelal op straat plaats, en gebruik werd veelal bekostigd via winkeldiefstal, diefstal van fietsen en andere kleine criminaliteit. Sinds de geleidelijke invoering van harm reduction voorzieningen zoals methadonverstrekking, maar zeker ook (later) de gebruiksruimtes, zijn de leefomstandigheden, gezondheid en kwaliteit van leven van drugsgebruikers sterk verbeterd, en zijn drugsoverlast en verwervingscriminaliteit aanzienlijk afgenomen (De Gee & Van der Gouwe, 2020). Het aantal drugs-gerelateerde doden in Nederland is relatief laag (Ook de incidentie van infectieziekten binnen deze groep is afgenomen: harm reduction maatregelen zoals spuitomruil-programma’s en methadon-onderhoudsprogramma’s hebben succesvol bijgedragen aan de preventie van een hiv-epidemie onder injecterende drugsgebruikers. Harm reduction interventies zijn daarnaast ook kosteneffectief gebleken.
Harm reduction voorzieningen
Momenteel werkt het Harm Reduction Netwerk aan een overzicht van harm reduction voorzieningen in ons land: gebruiksruimtes, methadon- en heroïneverstrekking, spuitomruilvoorzieningen, laagdrempelige voorzieningen als inloopcentra en huiskamers, en andere voorzieningen. In de loop van 2022 zullen we per type voorziening gegevens updaten via deze webpagina.
Overzicht laagdrempelige voorzieningen
Gebruikersruimten
De meest recente inventarisaties naar gebruikersruimten laten zien dat er in 2018 24 drugs- (De Gee, Woods, Charvet & Van der Poel, 2018) en in 2015 18 alcoholgebruiksruimten (Zijlstra-Vlasveld & Van der Poel, 2015) in Nederland waren. Rondom de gebruiksruimten in Nederland zijn interessante ontwikkelingen gaande. 'Drugsgebruiksruimten in Nederland' (2018) geeft een update van de handreiking (uit 2003) bij de organisatie en inrichting van drugsgebruiksruimten en geeft een overzicht van deze voorzieningen in Nederland. Deze publicatie is ook beschikbaar in het Engels. In het artikel 'Organisatie en inrichting van gebruiksruimten in Nederland (2003-2010)' (Tijdschrift Verslaving, 2012) is een oudere inventarisatie te vinden, waarin ontwikkelingen tussen 2003 en 2010 en opmerkelijke verschillen beschreven zijn. In 2015 is een vergelijkbaar onderzoek uitgevoerd naar de organisatie en inrichting van de alcoholgebruiksruimten in Nederland.
Spuitomruil
Door de jaren heen is het injecteren van heroïne en cocaïne steeds minder in zwang geraakt; de meeste gebruikers roken nu deze drugs. Om deze reden is het omruilen van vuile naalden en spuiten voor schone bij veel instellingen in zekere zin bijzaak geworden: het vindt nog wel plaats, maar veel minder dan in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw. Landelijk cijfers rond aantallen geruilde spuiten zijn niet beschikbaar. De meest recente lokale gegevens stammen uit 2018: in dat jaar werden in Amsterdam 90.000 spuiten geruild, in Rotterdam de helft daarvan (interne communicatie Trimbos-instituut).
Overzicht methadon- en heroïneverstrekking
De meest recente gegevens over aantal cliënten in de methadonverstrekking stammen uit 2014 en voor cliënten in de heroïneverstrekking uit 2018. In 2014 waren er 7,569 cliënten in de methadonverstrekking; de gemiddelde dosering bedroeg 80mg/dag. In 2013 waren er 82 locaties waar opiaatverslaafden terecht kunnen voor een behandeling met methadon (Trimbos-instituut, 2013). Als het gaat om heroïneverstrekking waren er in 2018 602 plekken beschikbaar op 17 locaties in 16 steden. Er bestaan 18 locaties waar opiaatverslaafden terecht kunnen voor een behandeling met medische heroïne. Op 10 van deze locaties vindt zowel de behandeling met alleen methadon als de behandeling met medische heroïne in combinatie met methadon plaats.
