Cijfers hulpvraag en incidenten

De cijfers met betrekking tot hulpvraag en incidenten zijn afkomstig uit verschillende bronnen die verzameld zijn in het jaarbericht van de Nationale Drug Monitor van het Trimbos-instituut [1]. De cijfers die hier gepresenteerd worden hebben betrekking op het aantal bezoeken aan de spoedeisende hulp (SEH), ziekenhuis opnames van jongeren en cliënten bij de verslavingszorg.

Expertisecentrum Alcohol

Deze pagina is gemaakt door het Expertisecentrum Alcohol. Met wetenschappelijke kennis helpt het expertisecentrum professionals gezondheidsschade door alcohol terug te dringen.

Blijf op de hoogte

Met de nieuwsbrief van het Expertisecentrum Alcohol:

Heeft u een vraag?

Stuur ons een mail

Alcohol en de SEH

Het Letsel Informatie Systeem (LIS) van VeiligheidNL houdt in een steekproef van 14 spoedeisende hulpafdelingen (SEH’s) van ziekenhuizen het aantal en aard van letsels door ongevallen bij [2]. Deze cijfers worden in het LIS doorgerekend naar heel Nederland. De cijfers zijn dus een schatting.

Voor alcohol worden gegevens verzameld over behandelingen wegens:

alcoholvergiftiging;
alcohol gerelateerd letsel: a) na een ongeval of geweld waarbij alcohol betrokken was (bij slachtoffer en/of andere betrokkene); of b) door zelfbeschadiging waarbij alcohol betrokken was.

Alcoholvergiftiging

In 2021 zijn naar schatting 4.500 personen behandeld op een SEH-afdeling vanwege een alcoholvergiftiging (zie onderstaande tabel). Bijna twee derde was man. Eén op de vijf patiënten was jonger dan 18 jaar.
Voor 12-17-jarigen was de kans het grootst om met een alcoholvergiftiging op de SEH-afdeling te komen (79 op de 100.000 12-17-jarigen in Nederland), gevolgd door 18-24-jarigen (64 op de 100.000 18-24-jarigen in Nederland).
In de 10-jaars periode voor corona (2010-2019) werd een stijging in SEH-bezoeken als gevolg van alcoholvergiftigingen gezien. Dit is in het coronajaar 2020 echter veranderd in een daling ten opzichte van 2019. Tussen 2020 en 2021 leek het aantal SEH-bezoeken vanwege alcoholvergiftigingen weer iets te zijn gestegen, maar deze stijging was niet significant. In 2021 was het aantal SEH-bezoeken nog altijd lager dan in 2019 (6.500 SEH-bezoeken).
Onder jongeren is het beeld over tijd iets anders. In het begin van de eeuw steeg het aantal SEH-opnames voor alcoholvergiftigingen onder jongeren tot 18 jaar snel. Deze stijging lijkt de laatste jaren te stabiliseren en daalde sinds 2015 licht met een grotere afname in de coronajaren 2020 en 2021.
Alcoholvergiftigingen kostten in totaal in 2021 ruim € 21 miljoen aan direct medische kosten en verzuimkosten.

Ongevallen met alcohol

In 2021 werden naar schatting 15.600 personen behandeld op een SEH-afdeling naar aanleiding van een ongeval of geweldpleging waarbij voor zover bekend alcohol betrokken was (zie bovenstaande tabel).
Mannen hebben een bijna drie keer zo grote kans op een SEH-bezoek door een ongeval met alcohol als vrouwen. De grootste kans om wegens een ongeval met alcohol op de SEH te komen hadden 18-24-jarigen (222 ongevallen per 100.000 18-24-jarigen).
Bij ruim de helft van alle alcohol gerelateerde ongevallen was sprake van een privé-ongeval (54%), vooral een val van de trap (zie onderstaande tabel). Bij ruim een derde (38%) betrof het een verkeersongeval (waarvan de helft een val van de fiets).
In 2021 werden naar schatting 2.800 personen behandeld op een SEH-afdeling wegens letsel door zelfbeschadiging waarbij alcohol betrokken was (zie onderstaande tabel). Dit kan om verschillende vormen van zelfbeschadiging gaan: vergiftigingen door (deels) alcohol, maar ook door bijvoorbeeld snijden, waarbij een persoon ook alcohol genuttigd had.
Het aantal behandelingen was in 2021 vergelijkbaar met 2020, maar nog steeds minder dan voor corona (2019: 18.900). Ondanks de daling in de laatste twee jaar laat de 10-jaars trend (2012-2021) zien dat SEH-bezoek wegens ernstige ongevallen met alcohol met ongeveer de helft is toegenomen.
In totaal kostten ongevallen met alcohol in 2021 ruim € 120 miljoen aan direct medische kosten van slachtoffers die op de SEH-afdeling werden behandeld of in het ziekenhuis werden opgenomen, en kosten door werkverzuim.

Een kanttekening bij deze cijfers betreft dat de betrokkenheid van alcohol niet standaard geregistreerd wordt bij SEH-bezoek wegens een ongeval. Daarom zijn deze cijfers de ondergrens van het werkelijk aantal alcohol-gerelateerde SEH-bezoeken

Ziekenhuisopnames jongeren

Het Nederlands Signaleringscentrum voor Kindergeneeskunde (NSCK) inventariseert onder kinderartsen van Nederlandse ziekenhuizen het aantal jongeren (10-17 jaar) dat is opgenomen vanwege alcoholgebruik [3]. Dit aantal meldingen is waarschijnlijk een onderschatting van het werkelijke aantal alcoholintoxicaties, omdat niet alle jongeren in het ziekenhuis belanden en in het ziekenhuis niet alle jongeren door een kinderarts worden gezien.

In de periode 2007 tot en met 2017 werden meldingen bij het NSCK gedaan door bijna alle ziekenhuizen in Nederland. Sinds 2018 zijn er alleen meldingen gedaan door 12 ziekenhuizen. Hier bespreken we alleen de bevindingen van de 12 ziekenhuizen die aan alle metingen deelnamen [3]. De meldingen uit deze 12 ziekenhuizen zijn vergelijkbaar met de meldingen uit de ziekenhuizen die tot 2017 deelnamen, alleen de gemiddelde leeftijd van de jongeren ligt wat hoger ten opzichte van het hele land (respectievelijk 15,5 en 15,4 jaar) en het aantal VWO-leerlingen is lager in de 12 ziekenhuizen.

Het aantal meldingen nam toe tot 2012, waarna het aantal fluctueerde. In 2018 en 2019 steeg het aantal meldingen opnieuw (zie figuur).
De gemiddelde leeftijd van jongeren die worden opgenomen met een alcoholintoxicatie is toegenomen van 15,0 jaar in 2007 naar 15,7 jaar in 2019.
Er werden in 2019 meer jongens (54,3%) dan meisjes (45.7%) opgenomen met een alcoholintoxicatie. Dit is vergelijkbaar met eerdere jaren.
In 2017 waren er aanwijzingen voor drugsgebruik in 8,0% van de meldingen en in 2019 was dit verhoogd naar 18,6%. De sterke stijging van ander middelengebruik naast alcohol blijft zichtbaar als rekening gehouden wordt met leeftijd, geslacht en schoolniveau. Het ging hierbij het vaakst om cannabisgebruik.

Cliënten in de verslavingszorg

Na een stijging tot 2010 lijkt er tot 2015 een geringe daling zichtbaar van het aantal personen geregistreerd bij de verslavingszorg met primaire problematiek alcohol. Deze gegevens zijn afkomstig van het Landelijk Alcohol en Drugs Informatie Systeem (LADIS).

Volgens het LADIS stonden er in 2015 in totaal 29.374 personen geregistreerd bij verslavingszorg met primaire problematiek alcohol [4]. Van deze personen stond bij 9.426 cliënten (32%) ook nog een andere (secundaire) problematiek geregistreerd zoals cannabis of nicotine.

Het aantal cliënten van de verslavingszorg dat alcohol als secundair probleem noemt, schommelt al jaren rond de 5.000. Deze cliënten hebben voornamelijk een primair probleem met cocaïne of crack (33%), cannabis (31%) of heroïne (15%).

Nieuwe cijfers

Tussen 2015 en 2022 zijn er geen nieuwe gegevens beschikbaar gekomen uit het LADIS. Deze konden niet meer verzameld worden vanwege de aanscherping van de privacywet. Per 1 juli 2022 kon de gegevensverzameling van het LADIS weer gestart worden. De ‘pauze’ heeft echter gezorgd voor een onderregistratie, waardoor de nieuwe cijfers niet volledig zijn. Uit de tussenrapportage [5] blijkt bijvoorbeeld dat in 2021 15 van de 21 instellingen voor verslavingszorg cijfers hebben aangeleverd. In het najaar 2023 worden de Kerncijfers over de jaren 2016-2022 gepubliceerd. Hierin zal een verrijking plaatsvinden om de ontbrekende gegevens op te vangen.

Hieronder presenteren we de voorlopige cijfers uit de tussenrapportage [5]. Vanwege de onderregistratie zijn de gepresenteerde absolute aantallen een onderschatting. Er zijn geen aanwijzingen dat de gegevens van de ontbrekende gegevens invloed zullen hebben op de percentages en trends.

Volgens de voorlopige gegevens van het LADIS stonden er in 2021 in totaal 24.231 personen geregistreerd bij verslavingszorg met primaire problematiek alcohol. Het aantal cliënten van de verslavingszorg dat alcohol als secundair probleem noemt, was 3.138.
Van alle mensen die hulp zoeken bij verslavingszorg, doet 44% dit vanwege alcoholproblematiek.
Van de mensen die bij de verslavingszorg hulp zoeken voor hun alcoholproblematiek is 70 procent man en is de gemiddelde leeftijd 47 jaar.
In een derde van de gevallen is er niet alleen sprake van een alcoholverslaving maar is er ook een verslaving aan andere middelen als cannabis en cocaïne.
Deze cijfers zijn tussen 2016 en 2021 grotendeels gelijk gebleven.

Meer cijfers?

In het jaarbericht van de Nationale Drug Monitor zijn meer cijfers over hulpvraag en incidenten ten gevolge van alcoholgebruik te vinden.

Referenties

Laar, M.W. van e.a. (2022) Nationale Drugs Monitor, editie 2022 Trimbos-instituut, Utrecht & WODC, Den Haag.

Valkenberg, H. en Nijman, S. (2022). Alcoholvergiftigingen en ongevallen met alcohol. SEH-behandelingen 2021. VeiligheidNL, Amsterdam.
Pigeaud, L., de Veld, L., van der Lely, N., van Hoof, J.J. Factsheet Alcoholintoxicaties 2007 – 2019. NSCK, Polikliniek Jeugd en Alcohol, Reinier de Graaf Gasthuis, 2020.
Wisselink, D.J., Kuijpers, W.G.T., Mol, A. (2016). Kerncijfers Verslavingszorg 2015: Landelijk Alcohol en Drugs Informatie Systeem (LADIS). Stichting IVZ: Houten
Wisselink, D.J., Kuijpers, W.G.T., Kerssies, J.P., van der Slink, J.B. (2023). Tussenrapportage Kerncijfers Verslavingszorg 2016-2021. Landelijk Alcohol en Drugs Informatie Systeem (LADIS). Stichting IVZ: Houten