Alcohol en stress

Stress door scheiding of het verliezen van een baan (general life stress) is een risicofactor voor een stoornis in het gebruik van alcohol [1]. Dit geldt ook voor stress op het werk, bijvoorbeeld bij minder goede arbeidsomstandigheden of bij slechte arbeidsverhoudingen tussen werknemer en leidinggevende en werknemers onderling. Ook het stoppen met werk vanwege pensioen kan een stressfactor zijn die tot problematisch alcoholgebruik kan leiden [5].

Acute stress, bijvoorbeeld door traumatische gebeurtenissen zoals terroristische aanslagen of andere rampen, kan leiden tot gemiddeld meer alcoholgebruik in de bevolking, maar slechts tot een kleine toename in stoornissen in het gebruik van alcohol [1].

Een belangrijke verklaring hiervoor biedt de zelfmedicatiehypothese, waarbij mensen alcohol gebruiken om de stressklachten te verminderen. Dit wordt ook wel coping genoemd. Ten aanzien van post-traumatische stress (PTSS) is bewijs gevonden voor deze hypothese [6,18]. Ook ouderen met hogere stressniveaus lopen een groter risico op zwaar drinken wanneer zij vooral drinken om problemen te vergeten (coping drinkmotief) of om de roes te voelen (enhancement drinkmotief) [7].

Onderzoek gedurende het begin van de coronacrisis (2020) liet zien dat er een relatief grote groep mensen (11%-21,2%) meer ging drinken [8]. Stress nam samen met andere negatieve emoties (angst, depressie en eenzaamheid) door de coronacrisis collectief toe [2, 3], vooral in de context van social distancing [4]. In zekere zin loopt daarom iedereen die tijdens de coronacrisis stress ervoer EN alcohol gebruikte om met deze negatieve emoties om te kunnen gaan (coping drinkmotief), een verhoogd risico op een toename in alcoholgebruik en alcoholgerelateerde problemen [5]. Hierbij liepen mensen die al last hadden van PTSS meer risico, omdat zorgen over corona zowel de PTSS als het alcoholgebruik verhoogden [9]. Meer lezen over alcoholgebruik tijdens de coronacrisis? Ga naar het dossier Alcohol en het coronavirus.

Kindermishandeling in de vorm van bijvoorbeeld geweld, seksueel misbruik of verwaarlozing is traumatisch en kan voor acute en chronische stress zorgen. Het is een risicofactor voor jong beginnen met alcoholgebruik en voor een stoornis in het gebruik van alcohol tijdens de volwassenheid [1]. De interactie tussen persoonlijke aanleg en de omgeving en betekenisvolle relaties met familie en vrienden kunnen hierbij een beschermende werking hebben [10].

Het ervaren van discriminatie is geassocieerd met alcoholgebruik, binge drinken, risicovol drinkgedrag en negatieve gevolgen door alcohol drinken [7]. Ook hangen het ervaren van discriminatie en daadwerkelijke discriminatie (minority stress) mogelijk ook samen met een stoornis in het gebruik van alcohol bij mensen die tot een etnische of seksuele minderheidsgroep horen [1], al werd dit in een meta-analyse van onderzoek onder zwarte Amerikanen in de VS niet bevestigd [11].

Tenslotte kan problematisch alcoholgebruik tot stress leiden, niet alleen bij de persoon zelf maar ook bij gezinsleden. Zij zijn op hun beurt ook weer vatbaarder voor middelengebruik en -verslaving [12, 13]. Interventies specifiek voor kinderen van ouders met een verslaving (KOV) kunnen bijdragen aan preventie en ondersteuning.

De relatie tussen de werking van alcohol en stress in het lichaam is complex. Alcohol beïnvloedt de reactie van het lichaam op stress en stress beïnvloedt de werking van alcohol. De precieze effecten hangen af van individuele patronen in de reactie op alcohol [14]. De interactie tussen alcohol en stress in het lichaam is meervoudig. Alcohol heeft ontremmende en pro-serotonine eigenschappen en kan gevoelens van angst en stress tijdelijk verminderen. Tegelijkertijd zorgt alcohol ervoor dat de Hypothalamus-Hypofyse-Bijnier as (ook wel bekend als de HPA-as) wordt geactiveerd [15]. Dit is een belangrijk onderdeel van de stressregulatie in het lichaam wat door alcohol wordt geactiveerd waardoor er een kettingreactie wordt veroorzaakt die uitmondt in de productie van het stresshormoon cortisol [15,16]. Langere tijd veel alcohol drinken verhoogt het cortisolniveau [16]. Hierdoor kan het beloningssysteem in het brein verstoord raken. Dit is één van de redenen waardoor ontwenningsverschijnselen en een terugval bij mensen met een stoornis in het alcoholgebruik kunnen voorkomen [15]. Het meerdere keren ondergaan van een afkickprocedure brengt blijvende neurologische veranderingen teweeg die de lichamelijke en psychiatrische symptomen van afkicken verslechteren waardoor meer en ernstiger stress en afkickverschijnselen ontstaan [17]. De balans van het lichaam wordt verstoord en bij het langdurig veel drinken van alcohol stelt het lichaam een nieuw ‘normaal’ in [16]. Het reageert niet meer hetzelfde op stress. Het is ook deze verstoring die ervoor kan zorgen dat het alcoholgebruik escaleert omdat er meer stress wordt ervaren.