Alcohol en stress

Er is een samenhang tussen stress en (problematisch) alcoholgebruik. De impact van stress op (problematisch) alcoholgebruik hangen af van de aard, de duur en de ernst van de ervaren stress evenals van de levensfase waarin deze stress wordt ervaren [1].

Expertisecentrum Alcohol

Deze pagina is gemaakt door het Expertisecentrum Alcohol. Met wetenschappelijke kennis helpt het expertisecentrum professionals gezondheidsschade door alcohol terug te dringen.

Blijf op de hoogte

Met de nieuwsbrief van het Expertisecentrum Alcohol:

E-mailadres(Vereist)
Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

Heeft u een vraag?

Stuur ons een mail

Stress in het dagelijks leven

Stress door scheiding of het verliezen van een baan (general life stress) is een risicofactor voor een stoornis in het gebruik van alcohol [1]. Dit geldt ook voor stress op het werk, bijvoorbeeld bij minder goede arbeidsomstandigheden of bij slechte arbeidsverhoudingen tussen werknemer en leidinggevende en werknemers onderling. Ook het stoppen met werk vanwege pensioen kan een stressfactor zijn die tot problematisch alcoholgebruik kan leiden [5].

Acute stress en trauma

Acute stress, bijvoorbeeld door traumatische gebeurtenissen zoals terroristische aanslagen of andere rampen, kan leiden tot gemiddeld meer alcoholgebruik in de bevolking, maar slechts tot een kleine toename in stoornissen in het gebruik van alcohol [1].

Een belangrijke verklaring hiervoor biedt de zelfmedicatiehypothese, waarbij mensen alcohol gebruiken om de stressklachten te verminderen. Dit wordt ook wel coping genoemd. Ten aanzien van post-traumatische stress (PTSS) is bewijs gevonden voor deze hypothese [6,18]. Ook ouderen met hogere stressniveaus lopen een groter risico op zwaar drinken wanneer zij vooral drinken om problemen te vergeten (coping drinkmotief) of om de roes te voelen (enhancement drinkmotief) [7].

Onderzoek gedurende het begin van de coronacrisis (2020) liet zien dat er een relatief grote groep mensen (11%-21,2%) meer ging drinken [8]. Stress nam samen met andere negatieve emoties (angst, depressie en eenzaamheid) door de coronacrisis collectief toe [2, 3], vooral in de context van social distancing [4]. In zekere zin loopt daarom iedereen die tijdens de coronacrisis stress ervoer EN alcohol gebruikte om met deze negatieve emoties om te kunnen gaan (coping drinkmotief), een verhoogd risico op een toename in alcoholgebruik en alcoholgerelateerde problemen [5]. Hierbij liepen mensen die al last hadden van PTSS meer risico, omdat zorgen over corona zowel de PTSS als het alcoholgebruik verhoogden [9]. Meer lezen over alcoholgebruik tijdens de coronacrisis? Ga naar het dossier Alcohol en het coronavirus.

Kindermishandeling in de vorm van bijvoorbeeld geweld, seksueel misbruik of verwaarlozing is traumatisch en kan voor acute en chronische stress zorgen. Het is een risicofactor voor jong beginnen met alcoholgebruik en voor een stoornis in het gebruik van alcohol tijdens de volwassenheid [1]. De interactie tussen persoonlijke aanleg en de omgeving en betekenisvolle relaties met familie en vrienden kunnen hierbij een beschermende werking hebben [10].

Stress door discriminatie

Het ervaren van discriminatie is geassocieerd met alcoholgebruik, binge drinken, risicovol drinkgedrag en negatieve gevolgen door alcohol drinken [7]. Ook hangen het ervaren van discriminatie en daadwerkelijke discriminatie (minority stress) mogelijk ook samen met een stoornis in het gebruik van alcohol bij mensen die tot een etnische of seksuele minderheidsgroep horen [1], al werd dit in een meta-analyse van onderzoek onder zwarte Amerikanen in de VS niet bevestigd [11].

Stress als gevolg van problematisch alcoholgebruik

Tenslotte kan problematisch alcoholgebruik tot stress leiden, niet alleen bij de persoon zelf maar ook bij gezinsleden. Zij zijn op hun beurt ook weer vatbaarder voor middelengebruik en -verslaving [12, 13]. Interventies specifiek voor kinderen van ouders met een verslaving (KOV) kunnen bijdragen aan preventie en ondersteuning.

Complexe biologische werking

De relatie tussen de werking van alcohol en stress in het lichaam is complex. Alcohol beïnvloedt de reactie van het lichaam op stress en stress beïnvloedt de werking van alcohol. De precieze effecten hangen af van individuele patronen in de reactie op alcohol [14]. De interactie tussen alcohol en stress in het lichaam is meervoudig. Alcohol heeft ontremmende en pro-serotonine eigenschappen en kan gevoelens van angst en stress tijdelijk verminderen. Tegelijkertijd zorgt alcohol ervoor dat de Hypothalamus-Hypofyse-Bijnier as (ook wel bekend als de HPA-as) wordt geactiveerd [15]. Dit is een belangrijk onderdeel van de stressregulatie in het lichaam wat door alcohol wordt geactiveerd waardoor er een kettingreactie wordt veroorzaakt die uitmondt in de productie van het stresshormoon cortisol [15,16]. Langere tijd veel alcohol drinken verhoogt het cortisolniveau [16]. Hierdoor kan het beloningssysteem in het brein verstoord raken. Dit is één van de redenen waardoor ontwenningsverschijnselen en een terugval bij mensen met een stoornis in het alcoholgebruik kunnen voorkomen [15]. Het meerdere keren ondergaan van een afkickprocedure brengt blijvende neurologische veranderingen teweeg die de lichamelijke en psychiatrische symptomen van afkicken verslechteren waardoor meer en ernstiger stress en afkickverschijnselen ontstaan [17]. De balans van het lichaam wordt verstoord en bij het langdurig veel drinken van alcohol stelt het lichaam een nieuw ‘normaal’ in [16]. Het reageert niet meer hetzelfde op stress. Het is ook deze verstoring die ervoor kan zorgen dat het alcoholgebruik escaleert omdat er meer stress wordt ervaren.

Gerelateerde pagina's

Links

  • Omgaan met stress
    In de databank van Centrum Gezond Leven is de groepsinterventie ‘Omgaan met Stress’ opgenomen als theoretisch goed onderbouwd.

Referenties

  1. Keyes, K., Hatzenbuehler, M., Grant, B.F., & Hasin, D.S. (2012). Stress and Alcohol: Epidemiologic Evidence. Alcohol Research : Current Reviews, 34(4), 391–400.
  2. Lai, J., Ma, S., Wang, Y., Cai,Z., Hu, J., Wei, N., .. &Hu, S. (2020). Factors associated with mental health outcomes among health care workers exposed to coronavirus disease 2019. Jama Network Open, 3(3): e203976.
  3. Wang, C., Pan, R., Wan, X., Tan, Y., Xu, L., Ho, C. S., & Ho, R. C. (2020). Immediate psychological responses and associated factors during the initial stage of the 2019 coronavirus disease (COVID-19) epidemic among the general population in China. International journal of environmental research and public health, 17(5), 1729.
  4. Calina, D., Hartung, T., Mardare, I., Mitroi, M., Poulas, K., Tsatsakis, A, Rogoveanu, I., Docea, A.O. (2021). COVID-19 pandemic and alcohol consumption: Impacts and interconnections. Toxology Reports, 8, 529-535.
  5. Bamberger, P.A., & Bacharach, S.B. (2014). Retirement and the hidden epidemic. The complex link between aging, work disengagement, and substance misuse-and what to do about it. New York: Oxford University Press.
  6. Hawn, S.E., Cusack, S.E. and Amstadter, A.B. (2020), A Systematic Review of the Self‐Medication Hypothesis in the Context of Posttraumatic Stress Disorder and Comorbid Problematic Alcohol Use. JOURNAL OF TRAUMATIC STRESS. doi:10.1002/jts.22521
  7. Gils, Y van, Franck E, Dierckx E, van Alphen S, P, J, Dom G: The Role of Psychological Distress in the Relationship between Drinking Motives and Hazardous Drinking in Older Adults. Eur Addict Res 2020. doi: 10.1159/000507664
  8. RIVM/GGD-GHOR (2020). Onderzoek gedragsmaatregelen en welbevinden. Geraadpleegd van https://www.rivm.nl/onderzoek/gedrag/onderzoek-gedragsmaatregelen-en-welbevinden
  9. A., & Lalanne, L. (2022). The Intertwining of Posttraumatic Stress Symptoms, Alcohol, Tobacco or Nicotine Use, and the COVID-19 Pandemic: A Systematic Review. International journal of environmental research and public health, 19(21), 14546. https://doi.org/10.3390/ijerph192114546
  10. Enoch, M.A. (2011). The Role of Early Life Stress as a Predictor for Alcohol and Drug Dependence. Psychopharmacology, 214(1), 17–31. http://doi.org/10.1007/s00213-010-1916-6.
  11. Desalu, J.M., Goodhines, P.A. and Park, A. ( 2019) Racial discrimination and alcohol use and negative drinking consequences among Black Americans: a meta‐analytical review. Addiction, https://doi.org/10.1111/add.14578.
  12. Soyez, V. (2010). Stress en copinggedrag bij familieleden van personen die middelen gebruiken. In: De Sleutel Magazine (21): 12-14.
  13. Kuppens, S., Moore, S., Gross, V., Lowthian, E., & Siddaway, A. (2020). The Enduring Effects of Parental Alcohol, Tobacco, and Drug Use on Child Well-being: A Multilevel Meta-Analysis. Development and Psychopathology, 32(2), 765-778. doi:10.1017/S0954579419000749
  14. Childs, E., O’ Connor, S., & de Wit, H. (2011). Bidirectional interactions between acute psychosocial stress and acute intravenous alcohol in healthy men. Alcoholism, Clinical and Experimental Research, 35(10), 1794–1803. http://doi.org/10.1111/j.1530-0277.2011.01522.x.
  15. Becker H. C. (2012). Effects of alcohol dependence and withdrawal on stress responsiveness and alcohol consumption. Alcohol research : current reviews, 34(4), 448–458.
  16. National Institute on Alcohol Abuse and Alcoholism. (2012). The link between stress and alcohol. National Institute of Health
  17. Martha Ooms, Hendrik G. Roozen, Juul H. Willering, Wobbe P. Zijlstra, Ranne de Waart & Anna E. Goudriaan (2020) Effects of multiple detoxifications on withdrawal symptoms, psychiatric distress and alcohol-craving in patients with an alcohol use disorder, Behavioral Medicine, DOI: 10.1080/08964289.2020.1760777
  18. Luciano, M. T., Acuff, S. F., Olin, C. C., Lewin, R. K., Strickland, J. C., McDevitt-Murphy, M. E., & Murphy, J. G. (2022). Posttraumatic stress disorder, drinking to cope, and harmful alcohol use: A multivariate meta-analysis of the self-medication hypothesis. Journal of psychopathology and clinical science, 131(5), 447–456. https://doi.org/10.1037/abn0000764