Alcohol en angststoornissen

Een angststoornis is een psychische aandoening waarbij sprake is van een excessieve angst en bezorgdheid (bange voorgevoelens) bij bepaalde gebeurtenissen of activiteiten. Hierbij vindt de betrokkene het moeilijk om zijn of haar bezorgdheid onder controle te houden.

In dit dossier

Expertisecentrum Alcohol

Deze pagina is gemaakt door het Expertisecentrum Alcohol. Met wetenschappelijke kennis helpt het expertisecentrum professionals gezondheidsschade door alcohol terug te dringen.

Blijf op de hoogte

Met de nieuwsbrief van het Expertisecentrum Alcohol:

E-mailadres(Vereist)
Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

Heeft u een vraag?

Stuur ons een mail

De angst en bezorgdheid gaan gepaard met symptomen zoals rusteloosheid, snel vermoeid raken en prikkelbaarheid en veroorzaken beperkingen in het sociale of beroepsmatig functioneren. Onder angststoornissen vallen onder meer: paniekstoornis, agorafobie, sociale fobie, specifieke fobie en de gegeneraliseerde angststoornis. De exacte definitie en bijbehorende criteria staan beschreven in de DSM 5 [1].

Een angststoornis kan voorafgaan aan een alcoholstoornis maar de alcoholstoornis kan ook voorafgaan aan de angststoornis [2-6]. In beide relaties kan alcohol ingezet worden als “zelfmedicatie”: alcohol wordt dan gebruikt om de klachten te verminderen [7,8]. Het hebben van een alcoholstoornis verhoogt het risico op het ontstaan van een angststoornis en andersom [5]. Mensen met een alcoholstoornis ontwikkelen drie jaar later vaker een angststoornis dan mensen zonder alcoholstoornis. Andersom blijkt ook dat mensen met een angststoornis – vooral diegene met ernstiger klachten – drie jaar later vaker een alcoholstoornis ontwikkelen dan mensen zonder angststoornis. [6]

Een angststoornis komt bij zware drinkers vaker voor dan in de algemene bevolking [9]. Bij mensen met alcoholafhankelijkheid  is er een slechter verloop van de angststoornis [10]. Er zijn aanwijzingen voor een verband tussen angst op de kinderleeftijd en adolescentie en latere stoornissen in alcoholgebruik, maar deze relatie is nog niet onomstotelijk bewezen [11].

Wanneer een alcoholstoornis en een angststoornis tegelijk aanwezig zijn (comorbiditeit), zijn de stoornissen meestal niet tegelijkertijd ontstaan maar geruime tijd na elkaar (5-15 jaar) [3, 4]. Het lijkt er dus op dat volwassenen langdurig klachten ervaren voor zich een tweede stoornis ontwikkelt. Dit biedt mogelijkheden voor vroegsignalering en preventie van de tweede stoornis. Temeer omdat vroege behandeling van angstsymptomen leidt tot verminderd alcoholmisbruik [12]. Bij patiënten met problematisch alcoholgebruik en een achterliggende dan wel comorbide angststoornis is in eerste instantie de aanpak van het alcoholgebruik aangewezen [13].

Er is geen onderliggende factor gevonden die de comorbide relatie kan verklaren [14]. Meerdere risicofactoren, zoals persoonskenmerken (verminderde zelfwaarde), sociale omgevingsfactoren (geen sociale steun) en stressvolle factoren (spanningen in het gezin of op het werk), hebben echter een cumulatief effect.  Hoe meer risicofactoren, hoe groter de kans op comorbiditeit [15]. Deze comorbide problematiek is geassocieerd met ernstigere symptomen, frequentere terugvallen, meer gebruik maken van de geestelijke gezondheidszorg [16] en een hogere prevalentie van andere psychische problemen, met name depressie [17].

Gerelateerde pagina's

Links

Referenties

  1. Nussbaum, A. M. (2022). The Pocket Guide to the DSM-5-TR™ Diagnostic Exam. American Psychiatric Pub.
  2. Petrakis, I.L., Gonzalez G., Rosenheck R., Krystal JH (2002). Comorbidity of alcoholism and psychiatric disorders. An overview. Alcohol Res Health 2002; 26: 81-9.
  3. Graaf R. de, Bijl R.V., Spijker J., Beekman A.T., Vollebergh W.A. (2003). Temporal sequencing of lifetime mood disorders in relation to comorbid anxiety and substance use disorders – findings from the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study. Soc Psychiatry Epidemiol 2003; 38: 1-11.
  4. Marquenie L.A., Schade A., Van Balkom A.J.L.M. et al. (2007). Origin of the comorbidity of anxiety disorders and alcohol dependence: findings of a general population study. Eur Addict Res 2007; 39-49.
  5. Castillo-Carniglia, A., Keyes, K. M., Hasin, D. S., & Cerdá, M. (2019). Psychiatric comorbidities in alcohol use disorder. The Lancet Psychiatry, 6(12), 1068-1080.
  6. Ummels SA, Seldenrijk A, Bos EH, de Graaf R, Batelaan NM, Ten Have M (2022). The bidirectional relationship between anxiety disorders and alcohol use disorders in adults: Findings from a longitudinal population-based study. J Affect Disord. 2022 Oct 1;314:126-132. doi: 10.1016/j.jad.2022.06.091. Epub 2022 Jun 30. PMID: 35780968.
  7. Crum, R., La Flair, L., Storr, C.L., Green, K.M., Ph, D., Stuart, E.A., Ph, D., et al. (2013). Reports of drinking to self-medicate anxiety symptoms: longitudinal assesment for subgroups of individuals with alcohol dependence. Depression and Anxiety, 30(183), 174–183.
  8. Turner, S., Mota, N., Bolton, J., & Sareen, J. (2018). Self-medication with alcohol or drugs for mood and anxiety disorders : A narrative review of the epidemiological literature. Depression and Anxiety 35 (9): 851–
  9. Lai, H.M.X., Cleary, M., Sitharthan, T., & Hunt, G.E. (2015). Prevalence of comorbid substance use, anxiety and mood disorders in epidemiological surveys, 1990-2014: A systematic review and meta-analysis. Drug and alcohol dependence, 154, 1–13.
  10. Boschloo, L., Vogelzangs, N., van den Brink, W., Smit, J. H., Veltman, D. J., Beekman, A. T., & Penninx, B. W. (2012). Alcohol use disorders and the course of depressive and anxiety disorders. The British Journal of Psychiatry, 200(6), 476-484.
  11. Dyer, M. L., Easey, K. E., Heron, J., Hickman, M., & Munafò, M. R. (2019). Associations of child and adolescent anxiety with later alcohol use and disorders: a systematic review and meta‐analysis of prospective cohort studies. Addiction, 114(6), 968-982.
  12. Kendall, P.C., Safford, S., Flannery-Schroeder, E., & Webb, A. (2004). Child anxiety treatment: outcomes in adolescence and impact on substance use and depression at 7.4-year follow-up. J Consult Clin Psychol, 72(0022–006X (Print)), 276–287.
  13. NHG-Standaard Problematisch alcoholgebruik - derde herziening (2014).
  14. Angold A., Costello EJ, Erkanli A. (1999) Comorbidity. J Child Psychol Psychiatry 1999; 40: 57-87.
  15. Roberts, R. E., Roberts, C. R., & Chan, W. (2009). One‐year incidence of psychiatric disorders and associated risk factors among adolescents in the community. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 50(4), 405-415.
  16. Kessler, R.C., Nelson, C.B., McGonagle, K.A., Edlund, M.J., Frank, R.G., & Leaf, P.J. (1996). The epidemiology of co-occurring addictive and mental disorders: implications for prevention and service utilization. The American journal of orthopsychiatry, 66(1), 17–31.
  17. Oliveira, L. M., Bermudez, M. B., de Amorim Macedo, M. J., & Passos, I. C. (2018). Comorbid social anxiety disorder in patients with alcohol use disorder: a systematic review. Journal of psychiatric research, 106, 8-14.. doi: https://doi.org/10.1016/j.jpsychires.2018.09.008