Alcohol en suïcidaliteit

Suïcidaal gedrag is complex en wordt beïnvloed door een samenspel van risico- en beschermende factoren. Risicofactoren vergroten de kans op het ontstaan en het in stand houden van suïcidaal gedrag (ook wel gedachten aan, pogingen tot en overlijden door zelfdoding). Hoe meer risicofactoren er aanwezig zijn, hoe groter de kans op suïcide. Alcoholgebruik, vooral een stoornis in het alcoholgebruik, is een voorbeeld van een risicofactor van suïcidaal gedrag. Beschermende factoren werken als buffer daartegen. Ze verkleinen de kans op het ontstaan van problemen.

In dit dossier

Expertisecentrum Alcohol

Deze pagina is gemaakt door het Expertisecentrum Alcohol. Met wetenschappelijke kennis helpt het expertisecentrum professionals gezondheidsschade door alcohol terug te dringen.

Blijf op de hoogte

Met de nieuwsbrief van het Expertisecentrum Alcohol:

E-mailadres(Vereist)
Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

Heeft u een vraag?

Stuur ons een mail

Cijfers zelfdoding

  • Ongeveer 40% van de mensen die in behandeling zijn voor een verslaving geeft aan weleens gedachten aan zelfdoding te hebben gehad of een poging tot zelfdoding te hebben gedaan [1-3].
  • Gemiddeld één op de drie pogingen tot zelfdoding vindt plaats onder invloed van alcohol [4].
  • In 2020 overleden er in Nederland 1825 mensen aan zelfdoding, waaronder 1229 mannen en 596 vrouwen [5].

Relatie tussen alcoholgebruik en zelfdoding

Alcoholgebruik, vooral een stoornis in het alcoholgebruik, hangt sterk samen met een verhoogd risico op zelfdoding [6, 7]. Het sterkste verband wordt gevonden bij binge drinkers [8]. Alcohol zorgt er voor dat remmen vervagen en mensen zich roekelozer gedragen. De kans dat iemand overlijdt door zelfdoding is daarom groter bij mensen die alcohol hebben gedronken [1]. Zo hebben volwassenen met een stoornis in het alcoholgebruik 8 tot 10 keer meer risico om te overlijden door zelfdoding [6, 7, 9]. Ook de hoeveelheid alcohol die gedronken wordt, speelt hierbij een rol: hoe groter de hoeveelheid alcohol, hoe groter het risico op zelfdoding [7].

Gelijksoortig gedrag

Er zijn enkele overeenkomsten in het gedrag van personen met een stoornis in alcoholgebruik en personen met suïcidaal gedrag [10]. Beiden willen ontsnappen aan hun gedachten en gevoelens en een deel van de personen met suïcidaal gedrag doet dit door het innemen van lichaamsvreemde stoffen. Ze verwachten dan dat hun bewustzijn als gevolg van deze inname zal veranderen, bijvoorbeeld het stopzetten van gedachtes en gevoelens. Zo kunnen mensen bij een poging tot zelfdoding bepaalde stoffen innemen, zoals een grote hoeveelheid slaapmiddelen. Door medicijnen in te nemen wil men zijn bewustzijnstoestand veranderen: van bewustzijn naar bewusteloosheid, van pijnlijke gevoelens naar gevoelloosheid. Er is dan ook een overeenkomst met het gedrag van mensen met een stoornis in het alcoholgebruik: ook zij drinken alcohol in de hoop en met de verwachting dat zij daardoor hun bewustzijn kunnen beïnvloeden.

Hoe kan alcohol het risico op zelfdoding vergroten?

Het drinken van alcohol kan het risico op zelfdoding als volgt vergroten [11].

  • Alcohol vermindert angst en remming [12]. Alcohol zorgt er bij veel mensen voor dat ze zich roekelozer en ontremder gedragen. De kans dat iemand overlijdt door zelfdoding is daarom groter wanneer iemand alcohol gedronken heeft dan wanneer die dat niet heeft gedaan [7].
  • Alcohol tast het beoordelingsvermogen en de besluitvorming aan. Hierdoor kan iemand de situatie minder helder beoordelen en minder goed afwegingen maken, waardoor iemand sneller de stap zet om een poging tot zelfdoding te doen.
  • Alcohol verhoogt impulsiviteit en agressie. Onder invloed van alcohol wordt het moeilijker om impulsen te onderdrukken. Hierdoor kan het lastiger zijn om gedachten aan zelfdoding te weerstaan, waardoor de kans op (een poging tot) zelfdoding groter wordt.
  • Alcohol vergroot stemmingswisselingen, zoals somberheid en wanhoop. Alcohol kan negatieve gevoelens dempen en verdovend en ontspannend werken, maar als de alcohol is uitgewerkt komen de negatieve gevoelens vaak versterkt weer terug [4]. Deze versterkte negatieve gevoelens vergroten de kans op (een poging tot) zelfdoding.

Tips voor behandeling

De effecten van alcohol kunnen de drempel om een poging tot zelfdoding te ondernemen verlagen [1]. Omdat er een verband is tussen (een stoornis in het) alcoholgebruik en zelfdoding, is het belangrijk om naar gedachten aan zelfdoding te vragen bij mensen die zich aanmelden voor een behandeling van een alcoholprobleem [6, 7, 13]. Andersom geldt hetzelfde: in de behandeling van mentale problemen en suïcidaliteit is het belangrijk om te vragen naar middelengebruik [14].

Lees meer over alcoholinterventies in de eerste en tweedelijns zorg.

Bekijk voor meer informatie de website van Stichting 113 Zelfmoordpreventie, de nationale organisatie voor preventie van zelfdoding.

Referenties

  1. 113 Zelfmoordpreventie. (z.d.-a). Factsheet Suïcidaliteit en verslaving. https://www.113.nl/sites/default/files/113/2020%20middelen/Factsheet-verslaving.pdf
  2. López-Goñi, J. J., Fernández-Montalvo, J., Arteaga, A., & Haro, B. (2018). Suicidal ideation and attempts in patients who seek treatment for substance use disorder. Psychiatry Research, 269, 542–548. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2018.08.100.
  3. Rodríguez-Cintas, L., Daigre, C., Braquehais, M. D., Palma-Alvarez, R. F., Grau-López, L., Ros-Cucurull, E., Rodríguez-Martos, L., Abad, A. C., & Roncero, C. (2018). Factors associated with lifetime suicidal ideation and suicide attempts in outpatients with substance use disorders. Psychiatry Research, 262, 440–445. https://doi.org/10.1016/j.psychres.2017.09.021.
  4. 113 Zelfmoordpreventie. (z.d.-b). Risicofactoren voor suïcidaliteit | 113 Zelfmoordpreventie. Geraadpleegd op 11 augustus 2022, van https://www.113.nl/voor-professionals/kennis-feiten-en-cijfers/wat-is-suicidaliteit/risicofactoren-voor-suicidaliteit#:%7E:text=Bovendien%20word%20je%20door%20alcohol,een%20zelfmoordpoging%20ook%20echt%20lukt
  5. Centraal Bureau voor de Statistiek. (2021, 21 april). Zelfdodingen, 2020*. Geraadpleegd op 11 augustus 2022, van https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2021/16/zelfdodingen-2020-
  6. Poorolajal, J., Rostami, M., Mahjub, H., & Esmailnasab, N. (2015). Completed suicide and associated risk factors: A six-year population based survey. Archives of Iranian medicine, 18(1), 39-43.
  7. Yuodelis‐Flores, C., & Ries, R. K. (2015). Addiction and suicide: A review. The American journal on addictions, 24(2), 98-104. https://doi.org/10.1111/ajad.12185.
  8. Claeys, H. (z.d.). Alcohol en zelfmoord. Alcohol Hulp. Geraadpleegd op 11 augustus 2022, van https://www.alcoholhulp.be/thema-alcohol-zelfmoord.
  9. Wilcox, H. C., Conner, K. R., & Caine, E. D. (2004). Association of alcohol and drug use disorders and completed suicide: An empirical review of cohort studies. Drug and alcohol dependence, 76, S11-S19.
  10. Blaauw, E., Roozen, H., & Kerkhof, A. (2019). Suïcidaliteit en stoornissen in het gebruik van alcohol of drugs. De Tijdstroom.
  11. Cavanagh, J. T. O., Carson, A. J., Sharpe, M., & Lawrie, S. M. (2003). Psychological autopsy studies of suicide: A systematic review. Psychological Medicine, 33(3), 395‑405. https://doi.org/10.1017/S0033291702006943.
  12. Houston, R. J., Derrick, J. L., Leonard, K. E., Testa, M., Quigley, B. M., & Kubiak, A. (2014). Effects of heavy drinking on executive cognitive functioning in a community sample. Addictive Behaviors, 39(1), 345-349. https://doi.org/10.1016/j. addbeh.2013.09.032
  13. Gliatto, M. F., & Rai, A. K. (1999). Evaluation and treatment of patients with suicidal ideation. American family physician, 59(6), 1500.
  14. Pompili, M., Serafini, G., Innamorati, M., Dominici, G., Ferracuti, S., Kotzalidis, G. D., Serra, G., Girardi, P., Janiri, L., Tatarelli, R., Sher, L., & Lester, D. (2010). Suicidal behavior and alcohol abuse. International Journal of Environmental Research and Public Health, 7(4), 1392–1431. https://doi.org/10.3390/ijerph7041392.