Eenzaamheid komt steeds vaker voor, ondanks de toename van manieren om met elkaar in contact te komen en blijven, vooral op digitaal gebied [1, 2]. Denk aan de vele vormen van sociale media.
Expertisecentrum Alcohol
Deze pagina is gemaakt door het Expertisecentrum Alcohol. Met wetenschappelijke kennis helpt het expertisecentrum professionals gezondheidsschade door alcohol terug te dringen.
Blijf op de hoogte
Met de nieuwsbrief van het Expertisecentrum Alcohol:
Heeft u een vraag?
Stuur ons een mail
Vooral tijdens de coronacrisis blijkt uit de berichtgeving dat het aantal mensen met gevoelens van eenzaamheid toeneemt. Uit verschillende onderzoeken komt naar voren dat eenzaamheid kan leiden tot het gebruik van meer alcohol. Daarnaast lijkt alcoholgebruik op zijn beurt weer te kunnen leiden tot eenzaamheid. Wat we tot nu toe weten over de relatie tussen alcohol en eenzaamheid, wordt in dit item uiteengezet.
Eenzaamheid is het gevoel niet verbonden te zijn met anderen. Dit gevoel kan bijvoorbeeld bestaan of ontstaan binnen een huwelijk, vriendschap of grotere sociale groep. Eenzaamheid wordt gedefinieerd als het ervaren van een verschil tussen de gewenste en de werkelijke (kwaliteit van) sociale relaties [1, 3]. De fysieke aanwezigheid van anderen is een belangrijke component in sociale relaties, maar ook overeenkomende waarden en wederzijds vertrouwen nemen een centrale rol in, net als goede communicatie en samenwerking voor gemeenschappelijke doelen [1, 2, 3]. Aangenomen wordt dat sociaal isolement, oftewel het gebrek aan (kwaliteit van) sociale interacties of connecties, vaak leidt tot gevoelens van eenzaamheid. Iemand kan zich echter wel sociaal tevreden voelen op momenten dat hij of zij alleen is. Je eenzaam voelen en je alleen voelen zijn dus niet per definitie hetzelfde [1, 3, 4, 5]. Zowel eenzaamheid als sociaal isolement kunnen leiden tot chronische stress bij volwassenen [6, 7].
Zoals genoemd komt eenzaamheid steeds meer voor als we kijken naar de afgelopen jaren, ondanks de toename van (vooral digitale) communicatiemogelijkheden [2, 3]. Meer mensen lopen het risico op eenzaamheid als gevolg van de huidige sociale en demografische veranderingen [2]. Zo worden mensen gemiddeld gezien ouder; een hogere leeftijd wordt geassocieerd met verminderde sociale interacties. Ook wonen ouderen langere perioden alleen en zij ervaren vaker gevoelens van eenzaamheid [8, 9]. Dit laatste betekent niet dat eenzaamheid alleen door ouderen wordt ervaren of alleen door een hogere leeftijd kan worden veroorzaakt [10]; eenzaamheid kan in alle leeftijdsfasen voorkomen [11, 12]. Zo kunnen ingrijpende gebeurtenissen, zoals de uitbraak nieuwe coronavirus COVID-19 [13] en de maatregelen die worden genomen om verspreiding van het virus tegen te gaan, leiden tot gevoelens van eenzaamheid [13]. Mensen zitten tenslotte meer thuis en mogen weinig tot geen fysieke sociale contacten hebben.
De relatie tussen eenzaamheid en alcoholgebruik
Ondanks dat op theoretische gronden een relatie tussen eenzaamheid en alcoholgebruik voor de hand ligt, is de huidige wetenschappelijke literatuur te beperkt en onvoldoende eenduidig om hier een sterke conclusie aan te verbinden. Een mogelijke relatie tussen de eenzaamheid en alcoholgebruik zou in theorie in beide richtingen bestaan. Zo kan alcoholgebruik een risicofactor zijn voor eenzaamheid. Denk hierbij aan iemand die (chronisch) veel alcohol drinkt en hierdoor zijn of haar sociale netwerk kwijtraakt. Anderzijds kan eenzaamheid alcoholgebruik in de hand werken. Denk hierbij aan iemand die alcohol drinkt om de negatieve emoties die met eenzaamheid gepaard gaan te verzachten (coping is het drinkmotief) [13].
Verschillen tussen leeftijdsgroepen
Uit sommige onderzoeken komen aanwijzingen naar voren dat eenzaamheid bij jongeren en jongvolwassenen is gerelateerd aan toekomstig alcoholgebruik. Zo blijkt eenzaamheid onder jongeren een voorspeller te zijn voor alcohol gerelateerde schade één jaar later [14]. Bij alcohol gerelateerde schade valt te denken aan geweld of ongelukken door het onder invloed zijn. Eenzaamheid blijkt bij jongvolwassenen ook een voorspeller te zijn voor alcoholgebruik en aan alcohol gerelateerde problemen twee jaar later [15]. Het is opvallend dat uit de zojuist besproken studies geen directe relatie tussen eenzaamheid en alcoholgebruik naar voren komt. De relatie lijkt alleen tot uitdrukking te komen (samen te hangen met) via andere factoren, zoals zelf-effectiviteit, sensatiezucht [14] en stress [15]. Wat goed is om te vermelden, is dat niet in alle onderzoeken op dit thema een verband wordt gevonden tussen eenzaamheid en alcoholgebruik [16, 17].
Ook bij volwassenen en ouderen is de relatie tussen eenzaamheid en alcoholgebruik niet eenduidig aangetoond: in het ene onderzoek wordt vastgesteld dat eenzaamheid gerelateerd is aan alcoholmisbruik [18], terwijl in een ander onderzoek geen relatie tussen eenzaamheid en wekelijks alcoholgebruik en zwaar drinken, waaronder binge-drinken, werd gevonden [19].
Kortom, de relatie tussen eenzaamheid en alcoholgebruik is nog niet veelvuldig onderzocht, getuigende het gebrek aan recente (systematische) reviews [20] en wetenschappelijke onderzoeken die deze relatie als hoofdthema hebben onderzocht. In de afgelopen jaren (al voor de coronacrisis) is er zowel maatschappelijk als wetenschappelijk meer interesse in het thema eenzaamheid gekomen. Door de coronacrisis is het aannemelijk dat deze aandacht zal toenemen. Mogelijk levert deze toenemende aandacht in de toekomst ook meer inzichten op in de relatie tussen eenzaamheid en alcoholgebruik.
Gerelateerde pagina's
- Alcohol en angststoornissen
- Alcohol en depressie
- Alcohol en psychische klachten in de huisartsenpraktijk
- Alcohol en stress
Referenties
1] Masi, C. M., Chen, H. Y., Hawkley, L. C., & Cacioppo, J. T. (2011). A meta-analysis of interventions to reduce loneliness. Personality and Social Psychology Review, 15(3), 219-266.
2] Cacioppo, S., Grippo, A. J., London, S., Goossens, L., & Cacioppo, J. T. (2015). Loneliness: Clinical import and interventions. Perspectives on Psychological Science, 10(2), 238-249.
3] Holt-Lunstad, J., & Smith, T. B. (2016). Loneliness and social isolation as risk factors for CVD: implications for evidence-based patient care and scientific inquiry.
4] Cacioppo, J. T., Cacioppo, S., Capitanio, J. P., & Cole, S. W. (2015). The neuroendocrinology of social isolation. Annual review of psychology, 66, 733-767.
5] Cacioppo, J. T., Cacioppo, S., Cole, S. W., Capitanio, J. P., Goossens, L., & Boomsma, D. I. (2015). Loneliness across phylogeny and a call for comparative studies and animal models. Perspectives on Psychological Science, 10(2), 202-212.
6] McPherson, M., Smith-Lovin, L., & Brashears, M. E. (2006). Social isolation in America: Changes in core discussion networks over two decades. American sociological review, 71(3), 353-375.
7] Steptoe, A., & Kivimäki, M. (2013). Stress and cardiovascular disease: an update on current knowledge. Annual review of public health, 34, 337-354.
8] Hansen, T., & Slagsvold, B. (2016). Late-life loneliness in 11 European countries: Results from the generations and gender survey. Social Indicators Research, 129(1), 445-464.
9] Rico-Uribe, L. A., Caballero, F. F., Olaya, B., Tobiasz-Adamczyk, B., Koskinen, S., Leonardi, M., ... & Miret, M. (2016). Loneliness, social networks, and health: a cross-sectional study in three countries. PloS one, 11(1), e0145264.
10] Veerbeek, M., Heijkants, C. & Willemse, B. (2017). Alcoholgebruik onder 55-plussers. Utrecht: Trimbos-instituut.
11] Beutel, M. E., Klein, E. M., Brähler, E., Reiner, I., Jünger, C., Michal, M., ... & Tibubos, A. N. (2017). Loneliness in the general population: prevalence, determinants and relations to mental health. BMC psychiatry, 17(1), 97.
12] Luhmann, M., & Hawkley, L. C. (2016). Age differences in loneliness from late adolescence to oldest old age. Developmental psychology, 52(6), 943.
13] Holt-Lunstad, J. (2017). The potential public health relevance of social isolation and loneliness: Prevalence, epidemiology, and risk factors. Public Policy & Aging Report, 27(4), 127-130.
14] McKay, M. T., Konowalczyk, S., Andretta, J. R., & Cole, J. C. (2017). The direct and indirect effect of loneliness on the development of adolescent alcohol use in the United Kingdom. Addictive behaviors reports, 6, 65-70.
15] Segrin, C., McNelis, M., & Pavlich, C. A. (2018). Indirect effects of loneliness on substance use through stress. Health communication, 33(5), 513-518.
16] Heinrich, L. M., & Gullone, E. (2006). The clinical significance of loneliness: A literature review. Clinical psychology review, 26(6), 695-718.
17] Wootton, R. E., Greenstone, H. S., Abdellaoui, A., Denys, D., Verweij, K. J., Munafò, M. R., & Treur, J. L. (2020). ‐directional effects between loneliness, smoking and alcohol use: Evidence from a Mendelian randomisation study. Addiction.
18] Crewdson, J. A. (2016). The effect of loneliness in the elderly population: A review. Healthy Aging & Clinical Care in the Elderly, 8, 1.
19] Canham, S. L., Mauro, P. M., Kaufmann, C. N., & Sixsmith, A. (2016). Association of alcohol use and loneliness frequency among middle-aged and older adult drinkers. Journal of aging and health, 28(2), 267-284.
20] Åkerlind I and Hörnquist JO (1992) Loneliness and alcohol abuse: A review of evidences of an interplay. Social Science & Medicine 34(4): 405–414.
