Alcohol en depressie

Een depressie is een stemmingsstoornis waarbij gedurende minimaal twee weken sprake is van verschillende symptomen waaronder in ieder geval een sombere stemming of verlies van interesse of plezier, hetgeen niet toe te schrijven is aan een somatische aandoening.

In dit dossier

Expertisecentrum Alcohol

Deze pagina is gemaakt door het Expertisecentrum Alcohol. Met wetenschappelijke kennis helpt het expertisecentrum professionals gezondheidsschade door alcohol terug te dringen.

Blijf op de hoogte

Met de nieuwsbrief van het Expertisecentrum Alcohol:

E-mailadres(Vereist)
Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.

Heeft u een vraag?

Stuur ons een mail

Andere symptomen van depressie kunnen zijn: significant gewichtsverlies of –toename, slaapproblemen, door anderen waarneembare onrust, vermoeidheid, gevoelens van waardeloosheid, buitensporige of onterechte schuldgevoelens, verminderd vermogen tot nadenken of concentreren, besluiteloosheid, en recidiverende gedachten aan de dood. Deze symptomen veroorzaken klinisch significante lijdensdruk of beperkingen in het beroepsmatige of sociale functioneren. Zie voor een volledige beschrijving van de criteria de DSM 5 [1].

Samenhang problematisch alcoholgebruik en depressie

Depressie komt bij zware drinkers vaker voor dan in de algemene bevolking [2,3,4,5]. Ook vergroot het lijden aan een depressie de kans op problematisch alcoholgebruik en –afhankelijkheid in de toekomst [6,7,8], mede door het gebruik van alcohol als ‘zelfmedicatie’ [9]. Alcoholafhankelijkheid komt drie keer vaker voor bij mensen met een depressie in vergelijking met mensen zonder depressie [10]. En alcoholafhankelijkheid zorgt voor een slechter verloop van de depressie [11,12].

Cumulatief effect

Er is geen direct causaal verband aangetoond tussen problematisch alcoholgebruik en depressie en er is ook niet één bepaalde onderliggende factor gevonden die deze comorbide relatie kan verklaren [13,14,15,16]. Meerdere risicofactoren voor zowel depressie als problematisch alcoholgebruik, zoals persoonskenmerken (verminderde zelfwaarde), sociale omgevingsfactoren (geen sociale steun) en stressvolle factoren (spanningen in het gezin of op het werk), hebben echter een cumulatief effect. Hoe meer risicofactoren, hoe groter de kans op comorbiditeit [17,18]. Genetische studies laten een positieve correlatie zien tussen depressie en alcoholafhankelijkheid [19,20]. Over de onderliggende mechanismen die ten grondslag liggen aan de comorbiditeit van depressie en alcoholafhankelijkheid is nog veel onbekend.

De kwaliteit van leven wordt ernstig negatief beïnvloed door de combinatie van de twee stoornissen, zelfs meer dan als dit wordt vergeleken met andere psychische problemen en alcoholmisbruik [18]. Vroegtijdige signalering en behandeling van alcoholisme en depressie kan de kwaliteit van leven verbeteren [21]. Bij patiënten met problematisch alcoholgebruik en een achterliggende dan wel comorbide depressie is in eerste instantie de aanpak van het alcoholgebruik aangewezen [22]. Het is nog onduidelijk wat de meest effectieve behandeling is van de comorbide problematiek [23, 24]. Recente studies [25,26] tonen aan dat digitale interventies kansrijk kunnen zijn voor mensen met een stoornis in het alcoholgebruik en co-morbide depressieve klachten. Ook zijn er aanwijzingen dat interventies gericht op lichaamsbeweging, met name yoga, kunnen leiden tot vermindering van depressieve symptomen [27]. Om met meer zekerheid uitspraken te kunnen doen over deze recente bevindingen, moeten echter meer gerandomiseerde onderzoeken met controle groep plaatsvinden - met hoge kwaliteit van bewijs.

Gerelateerde pagina's

Links

Referenties

  1. Nussbaum, A. M. (2022). The Pocket Guide to the DSM-5-TR™ Diagnostic Exam. American Psychiatric Pub.
  2. Fergusson, D. M., Boden, J. M., & Horwood, L. J. (2009). Tests of causal links between alcohol abuse or dependence and major depression. Archives of general psychiatry, 66(3), 260-266.
  3. Conner, K. R., Pinquart, M., & Gamble, S. A. (2009). Meta-analysis of depression and substance use among individuals with alcohol use disorders. Journal of substance abuse treatment, 37(2), 127-137.
  4. Cornah, D. (2006). Cheers? Understanding the relationship between alcohol and mental health. Mental Health Foundation.
  5. Lai, H. M. X., Cleary, M., Sitharthan, T., & Hunt, G. E. (2015). Prevalence of comorbid substance use, anxiety and mood disorders in epidemiological surveys, 1990–2014: A systematic review and meta-analysis. Drug and alcohol dependence, 154, 1-13.
  6. Dixit, A. R., & Crum, R. M. (2000). Prospective study of depression and the risk of heavy alcohol use in women. American Journal of Psychiatry, 157(5), 751-758.
  7. Sullivan, L. E., Fiellin, D. A., & O’Connor, P. G. (2005). The prevalence and impact of alcohol problems in major depression: a systematic review. The American journal of medicine, 118(4), 330-341.
  8. Boschloo, L., Vogelzangs, N., van den Brink, W., Smit, J. H., Veltman, D. J., Beekman, A. T., & Penninx, B. W. (2013). Depressive and anxiety disorders predicting first incidence of alcohol use disorders: results of the Netherlands Study of Depression and Anxiety (NESDA). The Journal of clinical psychiatry, 74(12), 4257.
  9. Turner, S., Mota, N., Bolton, J., & Sareen, J. (2018). Self‐medication with alcohol or drugs for mood and anxiety disorders: A narrative review of the epidemiological literature. Depression and anxiety, 35(9), 851-860.
  10. Grant, B. F., & Harford, T. C. (1995). Comorbidity between DSM-IV alcohol use disorders and major depression: results of a national survey. Drug and alcohol dependence, 39(3), 197-206.
  11. Boschloo, L., Vogelzangs, N., van den Brink, W., Smit, J. H., Veltman, D. J., Beekman, A. T., & Penninx, B. W. (2012). Alcohol use disorders and the course of depressive and anxiety disorders. The British Journal of Psychiatry, 200(6), 476-484.
  12. Angold, A., Costello, E. J., & Erkanli, A. (1999). Comorbidity. The Journal of Child Psychology and Psychiatry and Allied Disciplines, 40(1), 57-87.
  13. Conner, K. R., Pinquart, M., & Gamble, S. A. (2009). Meta-analysis of depression and substance use among individuals with alcohol use disorders. Journal of substance abuse treatment, 37(2), 127-137.
  14. Swendsen, J. D., & Merikangas, K. R. (2000). The comorbidity of depression and substance use disorders. Clinical psychology review, 20(2), 173-189.
  15. Roberts, R. E., Roberts, C. R., & Chan, W. (2009). One‐year incidence of psychiatric disorders and associated risk factors among adolescents in the community. Journal of Child Psychology and Psychiatry, 50(4), 405-415.
  16. Li, J., Wang, H., Li, M., Shen, Q., Li, X., Zhang, Y., ... & Peng, Y. (2020). Effect of alcohol use disorders and alcohol intake on the risk of subsequent depressive symptoms: a systematic review and meta‐analysis of cohort studies. Addiction, 115(7), 1224-1243.
  17. Petrakis, I. L., Gonzalez, G., Rosenheck, R., & Krystal, J. H. (2002). Comorbidity of alcoholism and psychiatric disorders: an overview. Alcohol Research & Health, 26(2), 81.
  18. Levola, J., Aalto, M., Holopainen, A., Cieza, A., & Pitkänen, T. (2014). Health-related quality of life in alcohol dependence: a systematic literature review with a specific focus on the role of depression and other psychopathology. Nordic journal of psychiatry, 68(6), 369-384.
  19. Polimanti, R., Peterson, R., Ong, J., MacGregor, S., Edwards, A., Clarke, T., ... Derks, E. (2019). Evidence of causal effect of major depression on alcohol dependence: Findings from the psychiatric genomics consortium. Psychological Medicine, 49(7), 1218-1226. https://doi.org/10.1017/S0033291719000667
  20. Sanchez-Roige, S., Palmer, A. A., Fontanillas, P., Elson, S. L., 23andMe Research Team, the Substance Use Disorder Working Group of the Psychiatric Genomics Consortium, Adams, M. J., ... & Clarke, T. K. (2019). Genome-wide association study meta-analysis of the Alcohol Use Disorders Identification Test (AUDIT) in two population-based cohorts. American Journal of Psychiatry, 176(2), 107-118. https://doi.org/10.1176/appi.ajp.2018.18040369
  21. Pavkovic, B., Zaric, M., Markovic, M., Klacar, M., Huljic, A., & Caricic, A. (2018). Double screening for dual disorder, alcoholism and depression. Psychiatry research, 270, 483-489.
  22. NHG-Standaard Problematisch alcoholgebruik - derde herziening (2014).
  23. Hobden, B., Bryant, J., Carey, M., Baker, A. L., Farrell, M., Oldmeadow, C., ... & Sanson-Fisher, R. (2018). Finding the optimal treatment model: a systematic review of treatment for co-occurring alcohol misuse and depression. Australian & New Zealand Journal of Psychiatry, 52(8), 737-750. https://doi.org/10.1177/00048674187589
  24. Grant S, Azhar G, Han E, Booth M, Motala A, Larkin J, et al. (2021) Clinical interventions for adults with comorbid alcohol use and depressive disorders: A systematic review and network metaanalysis. PLoS Med 18(10): e1003822. https://doi.org/10.1371/journal.pmed.1003822
  25. Schouten, M. J., Christ, C., Dekker, J. J., Riper, H., Goudriaan, A. E., & Blankers, M. (2022). Digital interventions for people with co-occurring depression and problematic alcohol use: a systematic review and meta-analysis. Alcohol and Alcoholism, 57(1), 113-124. https://doi.org/10.1093/alcalc/agaa147
  26. Baumgartner C, Schaub MP, Wenger A, Malischnig D, Augsburger M, Lehr D, Blankers M, Ebert DD, Haug S (2021). “Take Care of You” – Efficacy of integrated, minimal-guidance, internet-based self-help for reducing co-occurring alcohol misuse and depression symptoms in adults: Results of a three-arm randomized controlled trial. Drug and Alcohol Dependence, Volume 225. https://doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2021.108806.
  27. Welford, P., Gunillasdotter, V., Andréasson, S. & Hallgren, M. (2022). Effects of physical activity on symptoms of depression and anxiety in adults with alcohol use disorder (FitForChange): Secondary outcomes of a randomised controlled trial. Drug and Alcohol Dependence, 239, 109601. https://doi.org/10.1016/j.drugalcdep.2022.109601.