Alcohol en ADHD

Prevalentie

Groot wereldwijd bevolkingsonderzoek liet zien dat 1 op de 20 volwassenen met ADHD in het afgelopen jaar een diagnose alcoholmisbruik had. Andersom bleek dat 1 op de 10 mensen met een diagnose alcoholmisbruik ook ADHD in de volwassenheid hebben [4]. In onderzoek onder patiënten in verslavingszorg komt een hogere samenhang naar boven: bijna een kwart van hen heeft ADHD [5].

Verklarende mechanismen

Onderzoek wijst erop dat gemeenschappelijke kenmerken van ADHD en verslaving mogelijk een verklaring kunnen bieden voor de sterke relatie. Zo speelt een verhoogde impulsiviteit een rol bij ADHD en bij verslaving. Hoewel bevindingen niet eenduidig zijn [6], zijn er aanwijzingen dat de verhoogde impulsiviteit bijdraagt aan de relatie tussen ADHD en verslaving [6]. Zo lijkt de mate waarin iemand ontremd raakt van alcohol groter bij mensen met ADHD dan bij mensen zonder ADHD [8,9]. Bovendien zijn er aanwijzingen  dat verminderde remmingen van het gedrag bij mensen met ADHD het risico op terugval van alcoholproblematiek vergroten [10]. Daarnaast lijken zowel ADHD als verslaving samen te gaan met verminderde activiteit van het beloningssysteem in de hersenen [11]. Gemeenschappelijke kenmerken van ADHD en verslaving kunnen mogelijk verklaard worden vanuit de genetica. Zo zijn er eerste aanwijzingen dat de link tussen ADHD en probleemdrinken voor een belangrijk deel verklaard kan worden door genetische factoren [12]. Verder onderzoek naar de exacte onderliggende mechanismen is wenselijk. Deze kennis kan helpen om bij adolescenten met ADHD de ontwikkeling van verslaving te voorkomen.

Behandeling

Het hebben van ADHD heeft invloed op de ontwikkeling van verslaving, het symptoomprofiel en de behandeling. Bij mensen met ADHD is de verslaving vaak complexer en chronischer dan bij mensen zonder ADHD [13,14]. Bovendien lijkt de verslaving de ADHD symptomen te versterken [12]. Mensen met ADHD en verslaving lijken daarom een grotere behoefte aan zorg te hebben dan mensen zonder ADHD met een verslaving [15]. Ook gezien de hoge comorbiditeit van ADHD en verslaving, wordt screening op ADHD bij alle patiënten in de verslavingszorg aanbevolen, indien nodig gevolgd door volledige diagnostiek [16]. Een combinatie van medicatie en gedragstherapie lijkt wenselijk bij geïntegreerde behandeling van ADHD en verslaving, maar meer onderzoek naar de effectiviteit is nodig [16]. Recente studies [17,18] wijzen op het belang van vroegsignalering en preventie van stoornissen in middelengebruik bij jongeren met ADHD.

Links

• Jongeren met een stoornis in het gebruik van middelen en ADHD: internationale consensus (2021) Dit artikel biedt aanbevelingen voor screening, diagnostiek en de best mogelijke behandeling voor jongeren met ADHD en comorbide stoornissen in middelengebruik.
• E-learning - ADHD en middelengebruik bij adolescenten
• Richtlijnen voor de diagnose en behandeling van ADHD bij (jong)volwassenen met een verslavingsproblematiek (2016)
  Deze richtlijn is een leidraad bij het diagnosticeren en behandelen van (jong)volwassenen (mannen en vrouwen van 18 tot 40 jaar oud) met ADHD en een verslavingsproblematiek. Ook bevat het document een overzicht van de kennis(hiaten) met betrekking tot dit onderwerp.
• Richtlijn ADHD en middelengebruik bij adolescenten (2014)
  Deze richtlijn is een leidraad voor de screening, diagnostiek en behandeling van jongeren met ADHD en problematisch middelengebruik of verslaving. Bij de richtlijn hoort ook een e-learning.
• Handleiding ADHD en middelengebruik bij adolescenten (2014)
  Deze handleiding bevat een protocol van een cognitief gedragstherapeutische individuele behandeling van ADHD én problematisch middelengebruik bij jongeren van 12 tot 23 jaar. Bij de handleiding hoort ook een werkboek.

Referenties

1. Tuithof,M., ten Have, M., van den Brink,W., Vollebergh, W. & de Graaf R. (2012). The role of conduct disorder in the association between ADHD and alcohol use (disorder). Results from the Netherlands Mental Health Survey and Incidence Study-2, Drug Alcohol Depend. 2012 Jun 1;123(1-3):115-21. doi: 10.1016/j.drugalcdep.2011.10.030. Epub 2011 Nov 25.
2. van de Glind, G., Konstenius, M., Koeter, M. W., van Emmerik-van Oortmerssen, K., Carpentier, P. J., Kaye, S., ... & IASP Research Group. (2014). Variability in the prevalence of adult ADHD in treatment seeking substance use disorder patients: results from an international multi-center study exploring DSM-IV and DSM-5 criteria. Drug and alcohol dependence, 134, 158-166.
3. Wilens, T.E., Biederman, J., Mick, E., Faraone, S.V., & Spencer, T. (1997) Attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) is associated with early onset substance use disorders. J Nerv Met Dis, 185: 475-82.
4. Fayyad, J., et al. (2017). The descriptive epidemiology of DSM-IV adult ADHD in the World Health Organization World Mental Health Sureys. Atten Defic Hyperact Disord. 9: 47-65.
5. Van Emmerik- van Oortmerssen, K. (2018). ADHD & Addiction: Prevalence, diagnostic assessment and treatment of ADHD in substance use disorder patients.
6. Groenman, A. P., Oosterlaan, J., Greven, C. U., Vuijk, P. J., Rommelse, N., Franke, B., ... & Buitelaar, J. (2015). Neurocognitive predictors of substance use disorders and nicotine dependence in ADHD probands, their unaffected siblings, and controls: a 4‐year prospective follow‐ Journal of Child Psychology and Psychiatry, 56(5), 521-529.
7. Molina, B.S.G. & Pelham, W.E. (2014). Attention-deficit/hyperactivity disorder and risk of substance use disorder: developmental considerations, potential pathways, and oppurtunities for research. Annu Rev Clin Psychol. 10:607-639.
8. Roberts, W., Peters, J.R., Adams, Z.W., Lynam, D.R. & Milich, R. (2014). Identifying the facets of impulsivity that explain the relation between ADHD symptoms and substance use in a nonclinical sample. Addictive Behaviors, 39(8), 1272-1277. doi: 10.1016/j.addbeh.2014.04.005.
9. Ortal, S., van de Glind, G., Johan, F., Itai, B., Nir, Y., Iliyan, I., et al. (2015). The role of different aspects of impulsivity as independent risk factors for substance use disorders in patients with ADHD: a review. Curr. Drug Abuse Rev. 8, 119–133. doi: 2174/1874473708666150916112913.
10. Vollstädt-Klein, S., Gerhardt, S., Lee, A., Strosche, G., Sharafi, R., Nuriyeva, J., Seidt, J., Hennig, O., Alm, B., Hermann, D., Sommer, W.H., Kiefer, F., Luderer, M., & Sobanski, E. (2020). Interaction between behavioral inhiition and neural alcohol cue-reactivity in ADHD and alcohol use disorder. Psychopharmacology, 237, 1691-1707. doi: 1007/s00213-020-05492-1.
11. Luo, S. X., & Levin, F. R. (2017). Towards precision addiction treatment: new findings in co-morbid substance use and attention-deficit hyperactivity disorders. Current psychiatry reports, 19(3), 1-6. DOI: https://doi.org/10.1007/s11920-017-0769-7
12. Derks, E.M., Vink, J.M., Willemsen, G., van den Brink, W. & Boomsma, D.I. (2014). Genetic and environmental influences on the relationship between adult ADHD symptoms and self-reported problem drinking in 6024 Dutch twins. Psychological medicine 44:2673-2683.
13. Young, J.T., Carruthers, S., Kaye, S., Allsop, S., Gilsenan, J., Degenhardt, L., van de Glind, G., van den Brink, W. & Preen, D. Comorbid attention deficit hyperactivity disorder and substance use disorder complexity and chronicity in treatment-seeking adults. Drug and Alcohol review 34: 683-93.
14. Glind van de, G. (2013). ADHD in treatment seeking patients with a substance use disorder. Amsterdam: AMC.
15. Kronenberg, l.M., Goossens, P.J., van Etten, D.M., van Achterberg, T., van den Brink, W. (2015). Need for care and life satisfaction in adult substance use disorder patients with and without attention deficit hyperactivity disorder (ADHD) or autism spectrum disorder (ASD). Perspect Psychiatr Care. 51: 4-15.
16. Crunelle, C.L., van den Brink, W., Moggi, F., ea (2018). International consensus statement on screening, diagnosis and treatment of substance use disorders patients with comorbid attention deficit/hyperactivity disorder. Eur add res; 24:43-51.
17. Defoe, I. N., Khurana, A., Betancourt, L. M., Hurt, H., & Romer, D. (2022). Cascades from early adolescent impulsivity to late adolescent antisocial personality disorder and alcohol use disorder. Journal of Adolescent Health, 71(5), 579-586. https://doi.org/10.1016/j.jadohealth.2022.06.007
18. Solmi, M., Radua, J., Olivola, M., Croce, E., Soardo, L., Salazar de Pablo, G., ... & Fusar-Poli, P. (2022). Age at onset of mental disorders worldwide: large-scale meta-analysis of 192 epidemiological studies. Molecular psychiatry, 27(1), 281-295. https://doi.org/10.1038/s41380-021-01161-7.