Rioolwateranalyse geeft een signaal over de totale consumptie van drugs.
Vragen?
Rioolwateranalyses vonden in 2022 in 104 steden in 21 verschillende Europese landen plaats. Het European Centre for Drugs and Drugs Addiction (EMCDDA) presenteert elk jaar de resultaten van dit onderzoek (SCORE). Voor Nederland zijn (trend)gegevens beschikbaar van Amsterdam, Eindhoven en Utrecht die jaarlijks in maart verzameld en geanalyseerd worden door het KWR. In tegenstelling tot voorgaande jaren was er ten tijde van het onderzoek in Nederland geen sprake meer van diverse maatregelen in verband met de COVID-19. Men kon hier weer vrijuit reizen en gebruik maken van diverse uitgaansgelegenheden.
Meest opvallende uitkomsten
Uit het rioolwateronderzoek (SCORE) 2022 blijkt onder andere:
- Er bestaan grote verschillen in de hoeveelheid geconsumeerde stimulerende drugs tussen de diverse deelnemende steden in Europa. In bijna iedere deelnemende stad worden alle onderzochte drugs waargenomen.
- Het gebruik van cocaïne is nog steeds het hoogst in met name steden in België, Nederland, Spanje en Portugal. De gevonden loads voor benzoylecgonine (belangrijkste uitgescheiden metaboliet van cocaïne) zijn in meer dan de helft van de deelnemende steden in Europa (waar zowel in 2021 en 2022 metingen zijn gedaan) hoger dan het jaar ervoor.
- In de 13 steden die deelnemen aan het EUSEME project is ook de aanwezigheid van crack cocaïne aangetoond. De hoogste waardes worden gemeld voor Amsterdam en Antwerpen.
- In 2022 is het beeld in Europa voor MDMA zeer gemengd. In een deel van Europa is een toename te zien wat betreft de gevonden loads voor MDMA ten opzichte van het jaar ervoor. In een even groot deel juist een afname. Wel is in het merendeel van de steden de consumptie het hoogst in het weekend. Het gebruik van MDMA is in 2022 het hoogst in steden in België, Nederland, Tsjechië, Spanje en Portugal.
- Het gebruik van cannabis is met name hoog in steden in Nederland, Tsjechië, Spanje en Portugal. Ook hier is het beeld in Europa weer gemengd wat betreft een toename dan wel een afname ten opzichte van het jaar ervoor.
- In een aantal steden is in 2022 voor het eerst ook gekeken naar de consumptie van ketamine. In Nederland is dit niet het geval. Het gebruik is met name hoog in steden in Denemarken, Italië, Spanje en Portugal.
Uitkomst per middel
De hoeveelheid drugs in rioolwater wordt uitgedrukt in ‘loads’: milligram drugs per 1000 inwoners per dag.
Cocaïne
De gemeten loads voor cocaïne zijn in 2022 in de meeste steden in Europa enigszins toegenomen vergeleken met het jaar ervoor. Dit geldt ook voor de deelnemende Nederlandse steden Amsterdam, Utrecht en Eindhoven. Alleen Amsterdam staat dit jaar in de top 10 van Europa. Amsterdam staat dit jaar op de derde plaats
De relatief hoge loads voor cocaïne in de Nederlandse steden komen overeen met de landelijke gegevens uit bevolkingsonderzoeken: Nederland staat daarbij in de EU op de vijfde plaats qua percentage gebruikers onder jongvolwassenen.
Ook in steden in België en Spanje zijn hoge loads voor cocaïne gevonden. In Antwerpen zijn dit jaar de hoogste loads gevonden. Meer dan driekwart van de deelnemende steden laat een toename in cocaïne loads zien in het weekend. Dit zou kunnen wijzen op met name recreatief gebruik van het middel.
Vanuit het recent gestarte EUSEME project is dit jaar in 13 steden ook specifiek gekeken naar crack cocaïne. Dit werd in deze steden op alle dagen aangetroffen, gemiddeld het hoogste in Amsterdam en Antwerpen.
Amfetamine en methamfetamine
Ten opzichte van vorig jaar zijn de gemeten loads voor amfetamine in Amsterdam relatief gelijk gebleven en in Utrecht zelfs iets afgenomen. Alleen Utrecht staat in de top 10 van Europa. Utrecht staat dit jaar op de zesde plaats. Voor Eindhoven zijn wederom geen gegevens beschikbaar. In de Nederlandse steden werd in vergelijking met andere Europese steden relatief weinig methamfetamine aangetroffen. Ten opzichte van vorig jaar is er zowel in Utrecht als Amsterdam een lichte toename te zien.
Binnen Europa bestaan er grote verschillen wat betreft de gevonden loads voor amfetamine. In een deel van de steden is een toename te zien ten opzichte van het jaar ervoor. In een vergelijkbaar deel juist een afname.
De consumptie van methamfetamine ligt in Amsterdam en Utrecht aanzienlijk lager dan het gebruik van de andere gemeten drugs. Waar methamfetamine traditioneel gesproken met name in steden in Tsjechië en Slowakije wordt gebruikt, laten de laatste metingen in 2022 zien dat er ook sprake is van gebruik in België, Cyprus, het oosten van Duitsland, Spanje, Turkije en diverse Noord-Europese Landen.
Voor beide middelen geldt dit jaar dat over het geheel genomen er geen grote fluctuaties gevonden worden in de gemeten loads gedurende de week. Dit kan er op wijzen dat er een kleine groep (hoog-risico)gebruikers is die het middel dagelijks gebruikt.
MDMA
De Nederlandse steden staan allen in de top 10 van Europa wat betreft de gemeten loads voor MDMA. Wel staat Amsterdam nog steeds op nummer één. Utrecht staat niet meer in de top 3. Ten opzichte van vorig jaar is er zowel in Utrecht als in Amsterdam een lichte toename te zien.
De relatief hoge loads voor MDMA in de drie steden in Nederland komen overeen met gegevens uit landelijk onderzoek in de algemene bevolking: Nederland voert al enige tijd de boventoon als het gaat om het ecstasygebruik in het afgelopen jaar en staat op nummer 1 van alle EU-lidstaten. De hoogste gemeten loads voor MDMA zijn in 2022 gevonden in een stad in Tsjechië. Ook in steden in België en Portugal ligt de consumptie hoog.
In meer dan driekwart van de steden in Europa zijn de MDMA loads het hoogst in het weekend. Dit wijst doorgaans op recreatief gebruik.
Cannabis
Wat betreft de gemeten loads voor cannabis scoort met name Amsterdam hoog. In Amsterdam en Utrecht is in 2022 weer een lichte toename te zien in vergelijking met het jaar ervoor. In 2021 was er in diverse steden in Europa nog een sterke invloed van de COVID-19 pandemie op het gebruik van cannabis
In Europa is cannabis een van de meest gebruikte drugs. Met name in steden in Tsjechië, Spanje, Nederland en Portugal zijn in 2022 de waargenomen loads voor cannabis hoog. In het geval van cannabis worden er geen grote fluctuaties gevonden in de gemeten loads gedurende de week.
Wat zeggen deze cijfers?
Een voordeel van rioolwateranalyse is dat deze methode een objectief beeld geeft van de totale hoeveelheid geconsumeerde drugs gedurende een bepaalde periode (in dit geval een week) voor een bepaalde geografisch locatie.
Pieken en dalen in de week worden zichtbaar. Jaarlijkse herhalingen geven een beeld over trends of verschuivingen in gewoonten.
Er zijn ook nadelen verbonden aan deze vorm van monitoring. Rioolwateranalyse heeft een signaalfunctie, maar duiding ontbreekt. Afgezien van knelpunten en onnauwkeurigheden in het terugrekenen van de concentraties drugs in het rioolwater naar oorspronkelijke gebruikshoeveelheden, is het niet mogelijk om een koppeling te leggen tussen de geschatte hoeveelheid drugs en het aantal gebruikers, hun kenmerken of gebruikswijzen, en de sterkte en zuiverheid van drugs. Dit laatste wordt in Nederland gemonitord via het Drugs Informatie en Monitoring Systeem.
Er wordt bij de omrekening naar de bevolking verder geen rekening gehouden met bezoekers (die niet tot de bevolking behoren), zoals toeristen. Ook wordt in de analyses (doorgaans) geen onderscheid gemaakt tussen lozingen en menselijke consumptie. Wel zijn ook dit jaar weer gegevens die sterk wijzen op een lozing uit de analyses weggelaten.
Aanvullend beeld
Het Trimbos-instituut rapporteert samen met het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum in opdracht van het ministerie van VWS en het ministerie van Justitie en Veiligheid jaarlijks aan het EMCDDA over ontwikkelingen in de drugssituatie in Nederland. Dit gebeurt door alle Focal Points in de EU-lidstaten. De gegevens van de rioolwateranalyses zijn afkomstig van een Europese studie SCORE, waar het EMCDDA mee samenwerkt.
Het meten van gebruik van (illegale) drugs in de samenleving is een complexe zaak; elke meetmethode heeft zo zijn beperkingen. Het verdient daarom aanbeveling verschillende meetmethoden naast elkaar te leggen, zo concludeert ook het EMCDDA.
Rioolwateranalyse kan een nuttige aanvullende bron zijn op bestaande drugsmonitors.
