Alcoholgebruik bij Nederlandse vrouwen rondom zwangerschap

Hoeveel drinken Nederlandse vrouwen in de periode vlak voor ze zwanger worden, tijdens de zwangerschap en tijdens het geven van borstvoeding?

Expertisecentrum Alcohol

Deze pagina is gemaakt door het Expertisecentrum Alcohol. Met wetenschappelijke kennis helpt het expertisecentrum professionals gezondheidsschade door alcohol terug te dringen. Op zoek naar informatie voor jezelf of een ander? Kijk op alcoholinfo.nl.

Blijf op de hoogte

Met de nieuwsbrief van het Expertisecentrum Alcohol:

Heeft u een vraag?

Stuur ons een mail

Deze cijfers zijn gebaseerd op twee grote, landelijke onderzoeken: de Monitor Middelengebruik en Zwangerschap (2021) van het Trimbos-instituut [1] en het onderzoek Alcohol en de kinderwens van Panteia (2017)[2].

Alcohol in de 4 weken vóór de zwangerschap

De Monitor Middelengebruik en Zwangerschap [1] laat zien dat 43% van de moeders alcohol heeft gedronken in de 4 weken vóór de zwangerschap. Áls vrouwen dronken, dronken zij over het algemeen op een dag: minder dan één glas (19%), één glas (26%), twee glazen (31%), drie glazen (15%) of vier of meer glazen (9%). Alcoholgebruik in de 4 weken vóór de zwangerschap kwam het vaakst voor bij vrouwen van 30 tot 34 jaar (51%) (zie figuur 1).

Voor het grootste deel van de vrouwen (90%) was de zwangerschap een bewuste keuze. Voor veel vrouwen is de zwangerschapswens een reden om te minderen of stoppen met drinken. Van de vrouwen die ooit alcohol hebben gedronken, is een kwart (26%) vóór de zwangerschap helemaal gestopt en 24% is minder gaan drinken vanwege de zwangerschapswens (zie figuur 2).

Figuur 2. Onder vrouwen die ooit alcohol hebben gedronken: minderen of stoppen met drinken vóór de zwangerschap [1].

In het onderzoek van Panteia [2] zien we vergelijkbare cijfers. Het grootste deel van de vrouwen (89%) was vóór de zwangerschap bewust bezig met zwanger worden. Van deze groep heeft 28% zeker en 15% mogelijk alcohol gedronken in deze periode.

Drinken tijdens de zwangerschap

De meeste vrouwen weten in de eerste weken van de zwangerschap nog niet dat ze zwanger zijn. Daardoor kan het gebeuren dat ze toch bier, wijn of andere alcoholische dranken drinken. In de onderzoeken is daarom onderscheid gemaakt tussen vrouwen die nog niet wisten dat zij zwanger waren en vrouwen die zich hier wel bewust van waren.

Uit de Monitor Middelengebruik en Zwangerschap (2021) blijkt dat 24,4% van alle vrouwen alcohol heeft gedronken toen zij nog niet wisten dat zij zwanger waren. Een klein gedeelte (2,6%) geeft aan alcohol gedronken te hebben toen zij wel wisten dat ze zwanger waren [1]. In de meeste gevallen ging dit niet om een glas of meer, maar om een paar slokjes (76%).

De vrouwen in het onderzoek van Panteia (2017) waren zich nog niet allemaal bewust van hun zwangerschap [2]. In totaal heeft 20% van deze vrouwen zeker alcohol genuttigd in de periode dat zij het nog niet wisten. Een bijna even grote groep (18%) geeft aan dat dit hen misschien is overkomen. Wanneer vrouwen eenmaal weten dat zij in verwachting zijn, daalt ook in dit onderzoek het alcoholgebruik. Bijna 12% van de vrouwen geeft aan alcohol te hebben gedronken tijdens de zwangerschap. In twee derde van de gevallen ging het om een paar slokjes.

Alcohol en borstvoeding

Uit de Monitor Middelengebruik en Zwangerschap 2021 blijkt dat 77% van de Nederlandse moeders borstvoeding heeft gegeven. Van de vrouwen die borstvoeding gaven, rapporteerde 19% dat ze gedurende die periode alcohol hadden gedronken. Bij 97% van hen was dit meestal één glas per keer en bij twee derde (67%) van hen zat er drie uur of meer tussen het drinken van alcohol en het geven van borstvoeding.

De hoeveelheid alcohol die via de borstvoeding bij de baby terechtkomt verschilt afhankelijk van de tijd die er zit tussen het drinken van alcohol en het geven van borstvoeding. Direct na het drinken van het glas bier of wijn komt er meer alcohol bij de baby dan een paar uur later. Een standaardglas alcohol wordt door een zwangere vrouw in 2 á 3 uur afgebroken. Dus als de moeder minder dan die 2 á 3 uur vóór de volgende voeding (of vóór kolven) drinkt, zal er alcohol via de borstvoeding bij de baby terechtkomen.

Trend

Ten opzichte van 2016 en 2018 is het alcoholgebruik van vrouwen vóór en tijdens (toen de zwangerschap bekend was) de zwangerschap in 2021 grotendeels stabiel gebleven (zie figuur 3).

Figuur 3. Prevalentie van alcoholgebruik vóór en tijdens de zwangerschap in 2016, 2018 en 2021 [1].

Over de bronnen van deze cijfers

De cijfers komen uit de Monitor Middelengebruik en Zwangerschap van het Trimbos-instituut [1] en het onderzoek Alcohol en de kinderwens van Panteia [2]. Deze onderzoeken geven samen inzicht in het alcoholgebruik van vrouwen in Nederland die zwanger willen worden, zwanger zijn of zwanger zijn geweest en daarna borstvoeding hebben gegeven.

Monitor Middelengebruik en Zwangerschap (Trimbos-instituut)

In 2021 voerde het Trimbos-instituut voor de derde keer de Monitor Middelengebruik en Zwangerschap uit. Dit onderzoek werd in Nederland uitgevoerd onder 922 moeders die het consultatiebureau bezochten met een kind van 0 tot 2 jaar. Zij vulden een korte vragenlijst in over roken en het gebruik van alcohol, drugs en andere middelen vóór, tijdens en na de zwangerschap.

Oorspronkelijk zou de dataverzameling in 2020 plaatsvinden, maar dit is met een jaar uitgesteld vanwege de COVID-19-pandemie. Ook in 2021 waren er vanwege de COVID-19-pandemie beperkende maatregelen op de consultatiebureaus (bijvoorbeeld geen inloopspreekuur of minder afspraken ingepland) en hierdoor hebben in 2021 minder vrouwen deelgenomen aan het onderzoek dan in de eerdere metingen in 2016 (1592 vrouwen) en 2018 (1855 vrouwen). Ook moet bij de interpretatie van de cijfers van 2021 rekening worden gehouden dat de COVID-19-pandemie en de daarmee gepaard gaande maatregelen mogelijk invloed hebben gehad op het gedrag en de gezondheid van de geïnterviewde zelf.

Onderzoek Alcohol en de kinderwens (Panteia)

Bureau voor markt- en beleidsonderzoek Panteia voerde in 2017 het onderzoek Alcohol en de kinderwens uit in opdracht van het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport. De onderzoekers brachten het kennisniveau, de aanleiding om te drinken en het drinkgedrag in kaart van drie groepen vrouwen: vrouwen in de vruchtbare leeftijd met een kinderwens, zwangere vrouwen en vrouwen die recent zwanger zijn geweest.

De onderzoekers hielden 160 semigestructureerde interviews en deden een panelonderzoek met in totaal 510 online enquêtes onder deze drie groepen. De vragen naar alcoholgebruik in dit onderzoek zijn zo veel mogelijk gemodelleerd naar de vragen in de Monitor Middelengebruik en Zwangerschap om de uitkomsten van beide onderzoeken te kunnen vergelijken.

Zelfrapportage

Deze onderzoeken maakten beiden gebruik van vragenlijsten die de zwangere vrouwen zelf invulden (zelfrapportage). De cijfers over alcoholgebruik zijn dus gebaseerd op wat de vrouwen hier zelf over hebben aangegeven. Omdat alcoholgebruik rondom de zwangerschap een gevoelig onderwerp is, kan er sprake zijn van sociaal wenselijke antwoorden. Om dit zoveel mogelijk te beperken werd anonimiteit benadrukt, maar een mogelijke onderschatting van het alcoholgebruik rondom de zwangerschap kan niet uitgesloten worden.

Gerelateerde pagina's

Wat zijn de risico’s van alcoholgebruik rondom de zwangerschap?

Referenties

Scheffers-van Schayck, T., Thissen, V., Errami, F. & Tuithof, M. (2022). Monitor middelengebruik en zwangerschap 2021. Utrecht: Trimbos Instituut.
Faun, H., van der Velden, M., van der Kemp, S. & Driessen, T. (2017). Alcohol en de kinderwens. Over alcoholgebruik tijdens de zwangerschap. Zoetermeer: Panteia.
Peeters D, Lanting CI, van Wouwe JP (2015). Peiling melkvoeding van zuigelingen 2015. Leiden: TNO