Alcohol en KOPP/KOV

Wat is KOPP/KOV?

Vanwege de grote overeenkomsten tussen kinderen van ouders met psychische problemen (KOPP) en kinderen van ouders met verslavingsproblemen (KOV) worden deze groepen in beleid en praktijk vaak samengevoegd onder de naam KOPP/KOV. In het Landelijk Platform KOPP/KOV wisselen zorgprofessionals en preventiemedewerkers actuele kennis en informatie uit.

> Lees meer over KOPP/KOV.

Cijfers KOPP/KOV en alcohol

De cijfers gaan meestal niet specifiek in op alcoholproblematiek maar hebben vaak betrekking op de bredere problematiek van de KOPP/KOV-groep. Nederland telt jaarlijks 671.000 ouders met een psychische stoornis en/of verslaving volgens DSM-5 criteria. Verslaving is hierbij gedefinieerd als minimaal een matige alcohol- of drugsstoornis (zie begrippenlijst).

Deze ouders hebben samen 900.000 kinderen onder de 18 jaar. De schatting is dat 13 procent van deze kinderen een ouder heeft met een verslaving (117.000 kinderen).²van Dorsselaer, S., Ramaker, V., ten Have, M., de Gee, A. KOPP/KOV: Feiten en cijfers. Landelijke omvang KOPP/KOV-groep. Geraadpleegd op 26-09-2023. Trimbos-instituut, Utrecht.

Volgens schattingen hebben KOPP/KOV gedurende hun hele leven 2 tot 3 keer meer kans op psychische problemen of alcoholproblematiek gedurende het leven. Ook doen ze 5 keer vaker een beroep op de gespecialiseerde jeugd-GGZ dan kinderen van ouders zonder deze problemen.³van Doesum, T., de Gee, A., Bos, C., van der Zanden, R. (2019). Factsheet KOPP/KOV. Utrecht: Trimbos-instituut. ⁴Sytema, S., Gunther, N., Reelick, F., Drukker, M,. Pijl, B., & Land, H. van ‘t (2006). Verkenningen in de kinderen jeugdpsychiatrie. Een bijdrage uit de psychiatrische casusregisters Rijnmond, Zuid-Limburg en Noord-Nederland. Trimbos-instituut.

> Lees meer over de meest recente KOPP/KOV cijfers.

Risicogroepen binnen KOV

Er is nog veel onduidelijk over risicogroepen binnen de KOV-groep. Er zijn eerste aanwijzingen dat kinderen meer last hebben van de verslaving van een moeder dan van een vader, maar dit is nog niet zeker. Ook zijn er onderzoeken die hebben laten zien dat meisjes vaker op latere leeftijd alcohol- en drugsproblemen ontwikkelen dan jongens. Maar er waren ook onderzoeken die op dit gebied geen verschil zagen.⁵van Namen, D.M., Knapen, V., van Staa, A., de Vries, H., Hilberink, S.R., & Nagelhoudt, G.E. (2023). Stress and Strain: a qualitative study into the impact of having relatives with addiction problems on students’ health and daily lives. Internation Journal of qualitative studies on health and well-being, DOI: https://doi.org/10.1080/17482631.2023.2223864.

Andere risicofactoren in het gezin

Problematisch alcoholgebruik van de ouders kan samenhangen met andere risicofactoren voor problematisch alcoholgebruik zoals conflicten of geweld binnen het gezin, en ook een gebrek aan toezicht op en betrokkenheid bij de kinderen kan een rol spelen.⁶Van Hasselt (red) (2010). Preventie van schadelijk alcoholgebruik en drugsgebruik onder jongeren Utrecht: Trimbos-instituut. Als ouders veel alcohol drinken, kan dit zorgen voor een positiever beeld ten aanzien van alcohol binnen het gezin én zorgen voor een hoger alcoholgebruik van de kinderen.⁷Voogt, C., Beusink, M., Kleinjan, M., Otten, R., Engels, R. C. M. E., Smit, K., & Kuntsche, E. (2017). Alcohol-related cognitions in children (aged 2-10) and how they are shaped by parental alcohol use: A systematic review. Drug and Alcohol Dependence, 177, 277-290.

Genen en omgeving

Genen spelen een belangrijkere rol dan de omgeving als het gaat om vroeg beginnen met het drinken van alcohol. Maar hoe vaak iemand drinkt wordt juist meer bepaald door omgevingsfactoren. Volgens schattingen is het risico op het ontwikkelen van alcoholafhankelijkheid (verslaving) voor 50 tot 60 procent erfelijk bepaald.⁸Swets, M., Middeldorp, C. M., & Schoevers, R. A. (2009). Erfelijkheid en omgevingsinvloeden bij psychiatrische stoornissen. Tijdschrift Voor Psychiatrie, 51(9), 651–663. Een verslaving die wordt overgedragen van ouder op kind wordt ook wel een transgenerationele verslaving genoemd (over de generaties heen).

Preventie transgenerationele verslaving

Preventieve interventies voor de KOPP/KOV-groep richten zich op het voorkomen van gedragsproblemen en psychische problemen in algemene zin en niet alleen op het voorkomen van problematisch middelengebruik. Gezinsinterventies kunnen overigens wel een gunstig effect hebben op het middelengebruik van de ouders.⁹Cuijpers, P., Scholten, M. & Conijn, B. (2006). Verslavingspreventie. Een overzichtsstudie. Den Haag: ZonMW.

De preventie richt zich doorgaans op vier onderdelen.³van Doesum, T., de Gee, A., Bos, C., van der Zanden, R. (2019). Factsheet KOPP/KOV. Utrecht: Trimbos-instituut.

• Versterking van een positieve interactie tussen ouder en kind
• Ondersteuning van de (gezonde) ouder in de ouderrol
• Versterking van het zelfvertrouwen, de coping vaardigheden en de sociale redzaamheid van het kind
• Aanbieden van een ondersteunend netwerk of een vertrouwenspersoon

Interventies om psychische stoornissen en symptomen te voorkomen bij de KOPP/KOV-groep zijn effectief.¹⁰Siegenthaler, E., Munder, T. & Egger, M. (2013). Effect of preventive interventions in mentally ill parents on the mental health of the offspring: systematic review and meta-analysis. J Am Acad Child Adolesc Psychiatry, 51(1):8-17.

Bij KOPP/KOV zijn de volgende zaken extra belangrijk: het geven van informatie, het bieden van de mogelijkheid tot het stellen van vragen en lotgenotencontact, en het verbeteren van het welbevinden van de kinderen en de relatie met de ouders en opvoedondersteuning.¹¹Havinga P.J., Boschloo, L., Bloemen, A.J.P., Nauta, M.H., de Vries, S.O., Penninx, B.W.J.H., Schoevers, R.A., Hartman, C.A. (2016). Doomed for disorder? High incidence of mood and anxiety disorders in offspring of depressed and anxious patients: A prospective cohort study. J Clin Psychiatry, e1-10.

Helaas wordt de KOPP/KOV-doelgroep vaak nog onvoldoende bereikt. Dit komt door de onbekendheid van de KOPP/KOV-problematiek, het KOPP/KOV-aanbod en het ontbreken van regie op lokale en regionale samenwerking.¹²Zanden, R. van der, Haverman, M., van der Poel, A. (2016) Resultaten Rondgang in de KOPP/KVO Praktijk Resultaten praktijkvoering rond preventie, zorg en ondersteuning voor kinderen van ouders met psychische problemen (KOPP) en kinderen van verslaafde ouders (KVO) Utrecht: Trimbos-instituut.

> Lees meer over screeningsinstrumenten en interventies voor KOPP/KOV.

Gerelateerde pagina's

• Alcohol en opvoeding
• Zien drinken doet drinken?
  De factsheet ‘Zien drinken doet drinken?' geeft een overzicht van de recente literatuur naar de effecten van alcoholgebruik in de sociale omgeving op kennis, opvattingen en gebruik van alcohol door jongeren. Er is ook een publiekssamenvatting van de factsheet.