Toets bij beleidsvoorstellen de gevolgen voor mentale gezondheid – Mental Health in all policies; time for a mental health policy test

[English below]

Van symptoombestrijding naar preventie

In mijn eerdere blogs pleitte ik al voor een koerswijziging: pak mentale gezondheid bij de bron aan. Dat betekent: niet alleen investeren in zorg als het misgaat, maar vooral ook in de factoren die bijdragen aan een mentaal gezond leven. Nederland en andere landen erkennen dit principe steeds meer. Onder andere via de benadering Mental Health in All Policies – oftewel: mentale gezondheid in álle beleidsdomeinen. Maar de praktische toepassing daarvan blijkt vaak lastig.

Wat zou er gebeuren als we elk beleidsvoorstel structureel toetsen op de impact op mentale gezondheid? Als we de gevolgen voor wat betreft (chronische) stress en mentale gezondheid net zo vanzelfsprekend meewegen als financiële, juridische of milieueffecten?

Hoe andere landen het aanpakken

Ook internationaal krijgt dit onderwerp steeds meer aandacht. Op 16 en 17 juni 2025 kwamen Europese landen bijeen in Parijs voor een conferentie met functionarissen op hoog niveau over mentale gezondheid in alle beleidsdomeinen. Deze conferentie werd georganiseerd door het Franse ministerie van Volksgezondheid en de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO). Landen wisselden ervaringen uit over hun aanpak. Ook ondertekenden ze de zogeheten ‘Parijsverklaring’, een document met leidende principes voor hoe andere sectoren kunnen bijdragen aan mentale gezondheid.

Andere landen lopen hierop soms net een stapje voor:

• In Finland worden beleidsbeslissingen systematisch getoetst op gezondheids- en sociale impact via wettelijk verplichte impact assessments en interdepartementale overlegstructuren. Lokaal werken gemeenten met formele strategieën en gedeelde budgetten en er is een wettelijke verplichting tot jaarlijkse monitoring en rapportage van welzijns- en gezondheidsindicatoren aan de gemeenteraad en nationale overheden.
• Schotland evalueert regelmatig hoe concreet beleid invloed heeft op de (mentale) gezondheid. Zo worden plannen voor ruimtelijke ordening bijvoorbeeld getoetst op hun effecten op stress of sociale cohesie. Met sociale cohesie bedoelen we de mate waarin mensen zich met elkaar een de maatschappij verbonden voelen. Deze toetsing leidde tot aanpassingen in stadsvernieuwingsprojecten waarin meer groen en ontmoetingsplekken werden verwerkt, omdat die stress en eenzaamheid helpen verminderen.
• In Engeland voeren lokale overheden steeds vaker Health Impact Assessments (HIA’s) uit, waarin mentale gezondheid een prominente plek krijgt. Zo liet de stad Liverpool haar woningvernieuwingsbeleid toetsen, waaruit bleek dat grootschalige sloopplannen gevoelens van stress en verlies veroorzaakten. Dankzij de toets kregen inwoners meer inspraak, communicatie werd verbeterd, en er kwam extra ondersteuning voor de inwoners.
• In Londen hield Transport for London bij de herinrichting van verkeersknooppunten rekening met mentale gezondheid. Zo dachten ze aan bredere trottoirs, veilige oversteekplaatsen en meer groen – allemaal maatregelen die gevoelens van stress en angst bij voetgangers kunnen verminderen. Deze inzichten leidden tot aanpassingen in het ontwerp en meetbare verbetering in welbevinden van de inwoners.
• Ook in Vlaanderen is een screeningtool ontwikkeld die de invloed van ruimtelijke inrichting op (mentale) gezondheid inzichtelijk maakt.

In Nederland hadden we de Gezondheidseffectscreening (GES), maar daarin kreeg mentale gezondheid onvoldoende aandacht of bleef het te algemeen. Bovendien ontbreekt het aan een praktische, breed gebruikte tool in beleidsprocessen.

Veel voorbeelden zijn lokaal en niet nationaal. Het zou het beste zijn als een mentale gezondheid-toets tegelijkertijd op lokaal en nationaal niveau zou worden uitgevoerd. De voorbeelden uit andere landen laten zien dat er veel mogelijk is om mentale gezondheid écht te verankeren in beleidsafwegingen. Maar dit vereist lef en politieke wil.

Waarom een mentale gezondheidstoets nodig is

Een mentale gezondheidstoets helpt niet alleen om negatieve gevolgen te voorkomen, maar ook om kansen te benutten om mentale gezondheid en welbevinden te versterken. Enkele voorbeelden:

• Wonen en leefomgeving: besluiten over woningbouw, groenvoorziening of infrastructuur kunnen stress verminderen of juist verhogen. Voldoende groen en sociale ontmoetingsplekken in een wijk hangen samen met een lager risico op depressie en angst.
• Werk en inkomen: beleidsmaatregelen die werkonzekerheid verminderen of financiële stress tegengaan, dragen direct bij aan mentale gezondheid. Zo zagen we tijdens de COVID-19-pandemie de gevolgen van economische onzekerheid op de mentale gezondheid.
• Klimaatbeleid: maatregelen rond energietransitie, hittegolven en natuurrampen hebben zowel fysieke als mentale impact. “Eco-anxiety” (eco-angst of klimaatangst) is inmiddels een erkende ervaring, vooral onder jongeren. Om rekening te houden met de mentale gezondheid kunnen lokale en nationale overheden zich richten op zaken die gemeenschappen klimaatbestendiger en veerkrachtiger maken, bijvoorbeeld door ze voor te bereiden op wat er kan gebeuren bij overstromingen. Beleidskeuzes kunnen de angst verergeren of juist verminderen door burgers perspectief te bieden.
• Armoedebeleid: armoede is een risicofactor voor mentale problemen. Denk aan het toeslagenbeleid of een inkomensafhankelijke zorgpremie – die kunnen onbedoeld stress en onzekerheid versterken, vooral bij mensen in kwetsbare omstandigheden.

Hoe zou een toets op mentale gezondheid eruit kunnen zien?

Een mentale gezondheidstoets kan eenvoudig geïntegreerd worden in bestaande toetsingskaders. Denk daarbij aan vragen zoals:

• Welke groepen worden geraakt door dit beleid? Zijn dit mensen met een verhoogd risico op mentale problemen?
• Versterkt het beleid beschermende factoren zoals sociale verbondenheid of autonomie?
• Welke impact heeft dit beleid op mensen met een psychische aandoeningen? Goed om te onthouden dat dit voor een groot deel van de bevolking geldt.
• Verhoogt dit beleid stressoren zoals onzekerheid, sociale uitsluiting of financiële druk?
• Is het sociale vangnet zo ingericht dat het toegankelijk en menselijk is? Het verhogen van het inkomen van mensen die in armoede leven kan de mentale gezondheid direct verbeteren.
• Worden de effecten op mentale gezondheid gemonitord en geëvalueerd?

Belangrijk is dat het bovenstaande geen ‘afvinklijstje’ wordt, maar een uitnodiging tot inhoudelijke reflectie en dialoog tussen beleidsmakers, experts en betrokken inwoners over keuzes, prioriteiten en afwegingen.

Een primeur voor Nederland dit najaar: doe je mee?

Samen met partners in binnen- en buitenland werken we binnen Trimbos-instituut aan een praktische mentale gezondheidstoets. Ons doel: een bruikbaar instrument dat beleidsmakers helpt om mentale gezondheid systematisch mee te wegen in hun afwegingen.

De eerste versie willen we dit najaar testen in de praktijk. Wil jij als beleidsmaker, onderzoeker of professional bijdragen? Stuur dan een mail naar: mentalegezondheid@trimbos.nl

Want mentale gezondheid is niet alleen een gezondheidsthema, maar een maatschappelijk thema. Laten we stoppen met dweilen met de kraan open. Met een mentale gezondheidstoets zetten we een stap naar beleid dat mentale gezondheid écht centraal stelt.

Contact: Laura Shields-Zeeman, Andy Bell

[English]

Mental Health in all policies; time for a mental health policy test

Mental health doesn’t begin or end in the health system. How we live, work, study and interact with our environment shapes how we feel and function. Income, housing, education, climate and employment policies all directly and indirectly influence mental health. Yet mental health often remains an afterthought outside the realm of health. That needs to change. In this blog, Professor Laura Shields-Zeeman and Andy Bell, Chief Executive of the Centre for Mental Health in England, highlight the need to systematically include mental health impacts in policy—both within and beyond the health sector.

From symptom management to prevention

In previous blogs, we’ve advocated for a shift in mindset: let’s address mental health at its roots, and build stronger foundations for mental health. That means taking action not only when mental health problems arise, but proactively supporting the conditions that foster mentally healthy lives. Increasingly, countries are recognizing this approach, captured in the principle of ‘Mental Health in All Policies’.

But turning this principle into practice remains challenging. What if every policy proposal, whether about housing, education or transport, was routinely assessed for its impact on mental health? Just as we assess financial, environmental or legal implications, could we also be asking: Does this policy reduce or increase stress, social exclusion or uncertainty? Does it promote good mental health, social connection, or autonomy?

How other countries are doing it

Though not a new concept or approach, momentum is growing internationally. In June 2025, European countries gathered in Paris at a high-level conference on mental health in all policies, hosted by the French Ministry of Health and the World Health Organization (WHO). The resulting Paris Declaration set out guiding principles for how all sectors, not just health can contribute to better mental health.

Some countries are setting the pace:

• Finland has legally mandated mental wellbeing and social impact assessments. Local governments align budgets and strategies across departments and are required to report annually on wellbeing on health indicators to local councils and national authorities.
• Scotland regularly evaluates how policies influence mental health. Stress and social cohesion are considered in urban renewal efforts, contributing to the inclusion of green spaces and social meeting points, which have shown to reduce loneliness and psychological distress. Social cohesion refers to the degree to which people in a society feel connected, integrated, and united, sharing a sense of belonging and common values.
• In England, cities like Liverpool have used Health Impact Assessments (HIAs) to examine how housing renewal affects mental health. One assessment revealed that large-scale demolitions increased stress and a sense of loss. In response, residences were given more of a voice, support services were strengthened, and communication improved. In London, Transport for London considered mental health impacts when redesigning major traffic junctions, such as whether wider sidewalks, safer crossings, and green elements could reduce pedestrians’ feelings of stress and anxiety. These insights led to design changes and measurable improvements in resident well-being.
• In Flanders, an open-access screening tool was developed to assess how spatial planning affects (mental) health.

Although the Netherlands had a Health Impact Screening approach, it lacked focus on mental health. Other local efforts exist, but national uptake is limited. There is currently no widely used, practical tool to systematically assess the mental health impacts of policy.

Most initiatives remain local rather than national. Ideally, a mental health policy test would be applied consistently at both levels. International examples show that it’s entirely possible to embed mental health into decision-making processes.

Why mental health must be a part of policy assessment

Mental health impact assessment isn’t just about avoiding harm, but also highlights opportunities to promote and improve mental health. Consider:

• Housing and living environment: decisions around housing, green space, or infrastructure can either reduce or increase stress. Access to green areas and social gathering spaces in neighbourhoods are associated with a lower risk of depression and anxiety.
• Work and income: economic policies that reduce job insecurity or financial insecurity protect mental health.
• Climate policy measures related to energy transition, heatwaves, and natural disasters affect both physical and mental health, and in particular is linked to anxiety. Policies that give clarity and focus on preparedness and building back stronger together can reduce fear and uncertainty. .
• Poverty policy: Living in poverty is a well-established risk factor for mental health issues. Design of social policies is particularly important (such as complex welfare benefits processes) which may unintentionally worsen mental health, especially among people already facing economic and social deprivation.

What could a mental health policy test look like?

Rather than reinventing the wheel, mental health considerations can be integrated into existing assessment frameworks through targeted questions, such as:

• Who is affected by this policy? Are they at increased risk for mental health problems?
• Does the policy strengthen protective factors like social connection, autonomy?
• How does this policy affect people living with mental illness? (It’s worth noting that this concerns a significant portion of the population.)
• Does the policy increase stressors like uncertainty, social exclusion, or financial strain?
• Is the social safety net designed in a way that is accessible and compassionate?
• Will impacts on mental health be monitored and evaluated?

Crucially, this shouldn’t become a mere checklist. It should be a call to dialogue, a prompt for more meaningful conversations between policymakers, people with lived experience, communities and researchers.

A first for the Netherlands – want to be involved?

Together with national and international partners, including the Centre for Mental Health, Trimbos is currently developing a mental health policy test tool Our goal: a usable tool that supports policymakers in systematically integrating mental health into their decisions across policy levels.

We aim to pilot the first version this autumn. If you would like to contribute, please contact us at: mentalegezondheid@trimbos.nl

Mental health is not just a health issue, it’s a social and economic issue. With a mental health policy test tool, we can build and improve policies that put people’s mental health at the heart of decision-making.

Contact: Laura Shields-Zeeman, Andy Bell

This blog is a cooperation of:

Laura Shields-Zeeman, Head of Mental Health and Prevention, Trimbos Institute; Professor of Population Mental Health, Utrecht University

Andy Bell, Chief Executive, Centre for Mental Health, England