[ENGLISH BELOW]

Deze blog is deel drie van een reeks over vijf dingen die we kunnen doen om de mentale gezondheid van de bevolking te verbeteren.

Wat als we in het sociale en economische beleid – inkomenssteun, goede huisvesting, stabiel werk en gemeenschapsbanden –meer nadruk zouden leggen op strategieën om de mentale gezondheid te verbeteren?

Uit eerdere rapporten van de WHO blijkt dat in Europa ongeveer 76% van de ongelijkheden op het gebied van mentale gezondheid te wijten is aan levensomstandigheden en bestaanszekerheid. Denk hierbij aan armoede, onzekere huisvesting, onzekere banen, of het ontbreken van sociale ondersteuningsprogramma’s. En vaak heeft iemand niet met één van deze dingen te maken, maar met meerdere tegelijk, omdat ze met elkaar verbonden zijn en zich opstapelen. Deze structurele krachten hebben een diepgaande invloed op het vermogen van mensen om om te gaan met tegenslag, te herstellen en tot bloei te komen.

Van veerkracht naar buffers

In het publieke debat horen we vaak over het belang van ‘veerkracht’. Veerkracht is soms een modewoord dat de nadruk legt op het vermogen van individuen om met tegenslagen om te gaan. Maar veerkracht gaat niet alleen over het individu – ook systemen kunnen veerkrachtig zijn. Denk aan systemen die mensen helpen om klappen op te vangen. Wat we nodig hebben is meer buffers die stress kunnen opvangen en mensen de ruimte geven om zich te herstellen. Denk aan toegankelijke kinderopvang, betaald ouderschapsverlof, stabiele huurcontracten of inkomensondersteuning die schuldproblematiek voorkomt. Als we risico’s collectief dragen, ontstaat er ruimte voor herstel, groei en verbinding.

Waarom is het zo lastig om structurele oorzaken aan te pakken?

Versnipperde domeinen en fondsen

Iedereen speelt een rol – van huisvestingorganisaties tot gemeenten – maar niemand voelt zich eindverantwoordelijk. Budgetten zijn versnipperd en beleid is zelden afgestemd. Politieke druk dwingt tot snelle resultaten, niet tot lange termijnoplossingen. Zoals we vaak horen:

“We willen graag helpen, maar onze subsidie dekt alleen de reparatie van de stoep, niet de aanleg van gemeenschapstuinen.”

Moeilijk meetbare resultaten en wantrouwen

Therapiesessies tellen is meer eenvoudig. Iets zoals ‘Vertrouwen in de buurt’ niet. Veel databronnen spreken elkaar tegen, en gemeenschappen zijn vaak moe van onderzoek. Nieuwe initiatieven stuiten daarom op onverschilligheid.

Klinische zorg versus leefwereld

Hulpverleners doen belangrijk werk – maar kunnen geen huis of inkomen garanderen. Mensen in armoede hebben vaak minder baat bij therapie alleen. In de zorgopleiding is weinig aandacht voor sociale problematiek, waardoor deze buiten de comfortzone blijft van veel professionals.

Sociaal beleid werkt – ook voor mentale gezondheid

Het goede nieuws; er zijn aanwijzingen dat sociaal en economisch beleid en programma’s de mentale gezondheid verbeteren en de druk op klinische diensten verminderen:

• Inkomenssteun: onvoorwaardelijke cash transfers (geldsteun) en basis inkomen (of gegarandeerd inkomen) kunnen depressieve en angstklachten bij jongeren met 6-18% verminderen.
• Stabiele huisvesting: veilige huisvesting vermindert depressieve symptomen en gebruik van GGZ zorg, terwijl bezuinigingen op huisvestingssteun of huursteunregelingen het risico op depressie verhogen.
• Sociale cohesie: sociale steun is belangrijk voor de mentale gezondheid van jongeren, en gemeenschapsnetwerken (steungroepen, buurtinitiatieven) kunnen eenzaamheid en stress verminderen en de empowerment (ofwel zelfredzaamheid) van (oudere) volwassenen vergroten.

Dit zijn geen abstracte ideeën, maar concrete aanpakken die de druk op de zorg verlaten én zorgen voor betere mentale gezondheid. Ze hebben ook een positief effect op andere gebieden, zoals minder ziekteverzuim, betere schoolprestaties en sterkere gemeenschappen.

Vijf stappen om het tij te keren

1. 1. Zorg dat doelen voor mentale gezondheid standaard worden meegenomen in beleid over wonen, werken en onderwijs. Zo kunnen Housing First-programma’s, die deel uitmaken van het huisvestingsbeleid, de mentale gezondheid verbeteren en drugsgebruik verminderen of voorkomen. Beleidsmaatregelen om onzekere banen te verminderen en de rechten van mensen met onzekere banen te waarborgen, kunnen ook helpen om de mentale gezondheid te verbeteren.
   2. Toets beleid op effecten voor mentale gezondheid– zowel op de beoogde en onbedoelde effecten- en neem de inzichten mee in de besluitvorming. Onze collega’s in Engeland noemen dit een beleidstoets op mentale gezondheid.
   3. Investeer in programma’s voor inkomen, huisvesting en verbondenheid
      Maak expliciet dat deze bijdragen aan mentale gezondheid –  in onderzoek én beleid
   4. Geef professionals ruimte, tijd en steun om bredere signalen te herkennen
      Niet alleen psychische klachten, maar ook armoede, woonstress of prestatiedruk.
   5. Soms kan je ook klein beginnen
      Niet alles hoeft een groot hervorming of transformatie te zijn. Eerder deze maand sprak ik met een expert, Tony Coggins. Hij werkte op een universiteit waar studenten collegegeld en huisvesting moeten betalen. Als een student een betaling miste, waren er na een maand geen gevolgen. Hetzelfde gold voor twee maanden en drie maanden. Maar na vier maanden werd je binnen een week uit je huis gezet. De administratie kwam met een idee: waarom bellen we studenten niet na een maand als ze niet hebben betaald om te vragen hoe het met ze gaat? Of de universiteit iets voor ze kan doen? En ze in een vroeg stadium  ondersteunen, zodat ze niet na vier maanden plotseling uit hun huis worden gezet? Een simpel idee, dat ondersteuning biedt, problemen in een vroeg stadium signaleert en (rampzalige) gevolgen kan beperken. Maar ook een idee dat (nog) niet wordt toegepast door professionals in de gezondheidszorg. We moeten meer van dit soort ideeën bedenken.Het versterken van mentale gezondheid begint lang vóór iemand bij de GGZ aanklopt. We kunnen niet al het leed wegnemen. Maar door onze sociale en economische basis te versterken, bouwen we aan veerkrachtigere gemeenschappen en sterkere buffers.

Contact: Laura Shields-Zeeman

Wil je de andere blogs in deze serie ook lezen? Klik dan hier;

• 5 stappen naar een mentaal gezondere maatschappij [English below] – Trimbos-instituut
• Mentale gezondheid: een investering die voor iedereen loont – Trimbos-instituut

[ENGLISH]

Building stronger foundations for mental health

In this blog, Professor Laura Shields-Zeeman reflects on the importance of a strong social and economic foundation for mental health.

My foundation growing up wasn’t always stable: unpredictable income, unstable housing, and parents navigating serious mental-health challenges. The long-term uncertainty and responsibility had a profound effect on my own mental health. It shaped how I perceive safety, how I handle stress, and how I view the world. So when we are told to just sleep more or relax more, it feels like offering a band-aid for a broken leg. Those individual strategies—relaxation, mindfulness sleep hygiene—absolutely have their place and are important, they won’t fix the cracks in the foundation.

This blog is part three of a series on five things we can do to improve public mental health.

What if we reframed social and economic policies—income support, safe housing, stable employment, and community bonds—as more prominent strategies for improving mental health?

A previous WHO report shows that across Europe,  living conditions and income security and social protection account for roughly 76% of mental health inequities – think of poverty, unstable housing, precarious work, and an absence of social support programmes. And often a person is not dealing with one of these things, but several,  as they are interconnected and accumulate. These structural forces  deeply affect people’s ability to cope, recover, and thrive.

From resilience to building strong buffers

Resilience is often framed as an individual trait, but systems can (and should) be resilient too. We need more buffers—strong communities and policies that absorb life’s shocks. Think: affordable childcare, paid leave, eviction protections, or income support that prevents significant debt. Sharing risk creates space for recovery, growth, and connection.

Why is upstream action so hard?

Fragmented responsibilities and funding
Many actors are involved—housing, health, labor—but no one owns the full picture. Funding is siloed, and incentives prioritize quick wins. As one stakeholder put it:

“We’d love to help, but our grant only covers sidewalk repairs, not community gardens.”

Data dilemmas and distrust

Counting therapy sessions is simpler than measuring neighbourhood trust or other seemingly less tangible outcomes. Conflicting surveys and disconnected data systems also make progress hard to measure. And many communities are research-fatigued—making engagement a challenge.

Clinical care can’t solve everything

Mental health professionals do vital work, but they can’t provide stable housing or jobs. Studies show that people facing economic hardship often see smaller gains from therapy alone. Yet health care professionals are still not regularly trained to identify or refer (or know how to respond) to people facing housing or financial strain. In many settings, these issues fall outside our training and comfort zones.

Social policy works- also for mental health

The good news: there’s evidence that social and economic interventions improve mental health and reduce clinical demand:

• Income support: unconditional cash transfers and guaranteed income can reduce depression and anxiety symptoms by 6-18% for young people, for example.
• Stable housing: secure housing reduces depressive symptoms and mental health care usage and cuts to housing support or rental support schemes increases depression risk
• Social cohesion: Social support is important for young people’s mental health and community networks ( support groups, neighbourhood initiatives) can cut loneliness and stress and boost empowerment among (older) adults

Five steps to shift the tide

1. Embed mental-health goals into housing, labour, and education policy. For example, Housing First programs, part of housing policy, can improve mental health and substance use outcomes. Taking policy measures to reduce precarious employment and ensure rights for those with precarious jobs can also help improve mental health outcomes.
2. Test all policies for mental health impacts.
   Include both intended and unintended effects—what the UK calls a mental health policy test
3. Frame and fund income, housing and social programs as mental health solutions
   We must make the connection explicit—in research, policy, and public discourse.
4. Equip care professionals (& give them the room, time, and tools) to spot and refer broader stressors
   Not just psychological distress, but financial or social strain too.
5. System-solutions are needed, but so are simple, smaller steps.
   Taking action doesn’t always have to be large transformations or system reforms. Earlier this month I spoke to an expert, Tony Coggins, who worked in a university context where if a student missed a payment, there were no consequences after a month went by. Same goes for two months, three months. But after four months, the student would be evicted within a week. So, the administration department came up with an idea: why don’t we call students after a month of no payment and ask how they are doing, if the university can do anything for them, and support them early on so there isn’t a surprise eviction at 4 months? Simple idea, offers support, identifies problems early and can mitigate both stress and eviction, and isn’t implemented by health care professionals.

Meaningful mental health support begins long before someone steps into a clinic. We won’t be able to eliminate all distress or all mental health problems through these actions. But by reinforcing our social and economic foundations (through policies and programs), we can build stronger buffers.

Contact: Laura Shields-Zeeman

Curious to read other blog posts in this series? Click here;

• 5 stappen naar een mentaal gezondere maatschappij  – Trimbos-instituut
• Mentale gezondheid: een investering die voor iedereen loont – Trimbos-instituu