Beleidsmaatregelen en interventies

Interventies voor hulpbronnen  

Veel van de omgevingshulpbronnen liggen binnen het sociaal domein. Denk aan een sociaal netwerk versterken, sportactiviteiten of de mogelijkheid om je te begeven in de natuur.  

Bekijk de databanken voor effectieve interventies in het sociaal domein: 

• Interventie databank (Loketgezondleven.nl) 
• Databank Effectieve jeugdinterventies (NJi) 
• De Databank erkende sociale interventies (Movisie) geeft een overzicht van interventies die ingezet kunnen worden om sociale vraagstukken op te lossen. Ook staan hier veel interventies in die gericht zijn op ouderen. 
• Databank erkende interventies (Vilans) bevat interventies veelal gericht op ouderen. 

Om in je beleid in te zetten op het versterken van individuele hulpbronnen kan je tevens de databanken raadplegen voor effectieve interventies die focussen op het versterken van individuele hulpbronnen en/of individuele factoren van mentale gezondheid: 

• Interventie databank (Loketgezondleven.nl). Bijvoorbeeld door het verbeteren van weerbaarheid en sociale competenties. 
• Databank Effectieve jeugdinterventies (NJi). Voor jeugdigen zijn hier onder andere interventies te vinden om weerbaarheid te vergroten of om veerkracht te bevorderen tijdens een scheiding. 
• De Databank erkende sociale interventies (Movisie): bijvoorbeeld de interventie ‘Veerkracht’ voor kinderen uit gezinnen in een vrouwen- of maatschappelijke opvang.  
• Databank erkende interventies (Vilans) bevat interventies veel gericht op ouderen, bijvoorbeeld ‘Mijn leven in kaart’, een interventie die ouderen helpt meer grip op het leven te krijgen door het vertellen van het levensverhaal 
• Erkende interventies langdurige ggz: interventies voor mensen met ernstige psychische aandoeningen (EPA) en/of hun naasten met als doel het verbeteren van de ervaren kwaliteit van leven en/of de kwaliteit van zorg. 

Inwoners kunnen ook zelf aan de slag. Het publieksinformatieprogramma Mentaal Vitaal is er voor elke inwoner die zelf wil werken aan het versterken van de mentale gezondheid. Op de website staan oefeningen om individuele hulpbronnen te versterken en er is een informatie- en advieslijn beschikbaar waardoor iemand gelijk op weg geholpen kan worden. Mentaal fit biedt betrouwbare informatie over mentale gezondheid, tips, zelftesten, oefeningen en keuzehulpen. Voor maatschappelijke organisaties en gemeentelijke instellingen is Mentaal Vitaal een betrouwbare bron om inwoners naar te verwijzen. 

Hulpbronnen versterken per setting 

Buurt/wijk

Deze leefomgeving is bij uitstek geschikt om de omgevingshulpbron sociaal netwerk te versterken. Met name de sociale infrastructuur, alle voorzieningen en netwerken waarin mensen elkaar kunnen ontmoeten in de buurt of wijk, is hierin van belang. TNO ​[8]​ noemt verschillende mogelijkheden voor gemeenten om de sociale infrastructuur van een wijk te versterken: 

• Creëren van extra ontmoetingsplekken. 
• Opzetten van initiatieven die ontmoetingen en betrokkenheid van bewoners stimuleren.  
• Opzetten van initiatieven die bevorderen dat professionals in de wijk samenwerken met vrijwilligers en buurtbewoners.  
• Optimaliseren van de inrichting van openbare ruimtes om ontmoetingen tussen inwoners makkelijker te maken en bij te dragen aan sociale controle en publieke familiariteit: een vertrouwd gevoel onder vreemden. 

Verder is het belangrijk dat buurtbewoners als collectief of individueel het gevoel krijgen dat ze actie kunnen ondernemen (agency). TNO ​[8]​ geeft adviezen hoe gemeenten handelingsmogelijkheden van buurtbewoners kunnen versterken:  

• Zorg dat alle wijken beschikken over een herkenbare en bereikbare wijkagent, sociaal werker en professional die fungeert als direct aanspreekpunt.  
• Maak gebruik van sleutelfiguren. Deze sleutelfiguren stimuleren en faciliteren activiteiten in de wijk. 
•  Stimuleer initiatieven en activiteiten die zowel ontmoetingen tussen bewoners, als de  verantwoordelijkheid van bewoners vergroot.  
• Zorg dat alle wijken digitaal vindbaar en herkenbaar zijn. 

Inspiratie 

• Buurtwijs is een door Movisie geïnitieerde community waar buurtmakers, sociaal professionals, inwoners, beleidsmakers en onderzoekers verhalen, kennis en ervaringen rondom het versterken van de sociale basis delen. 
• Wij in de Wijk van Movisie beschrijft in diverse bundels initiatieven van inwoners, professionals, gemeenten en soms ook bedrijven, die hun omgeving prettiger, leefbaarder en socialer te maken. 
• WijkWijzer is een platform voor kennisuitwisseling tussen beleidsmakers, wijkprofessionals en actieve bewoners. Ook heeft Wijkwijzer een vraagbaak. WijkWijzer verzamelt inspiratie en kennis voor het versterken van veerkracht in de wijk. 
• Thrive Amsterdam is een lokale integrale aanpak met als doel het bevorderen van mentale gezondheid en veerkracht. Dit doen ze door samen met inwoners en veel verschillende partijen activiteiten te organiseren die de mentale gezondheid versterken en stigmatisering tegengaan. Naast de meer bekende samenwerkingspartners werkt ook de kunst- en cultuursector mee. 

De zorg

Ziekte kan veel druk zetten op iemands veerkracht(proces). De zorg kan een belangrijke rol spelen in het bevorderen van verschillende hulpbronnen die bijdragen aan de veerkracht van mensen ​[31], [32]​. Benaderingen en strategieën binnen het zorgdomein richten zich op educatie en preventie, het bieden van psychische  ondersteuning en het bevorderen en versterken van sociale netwerken. 

• Versterken van sociale vaardigheden en zelfvertrouwen. Hierdoor kunnen mensen hun hulpvraag beter formuleren en steun zoeken in moeilijke tijden, wat hun veerkracht versterkt. 
• Psychosociale begeleiding. Dit helpt mensen om te gaan met onder andere stress, angst of depressie. 
• Mindfulness, meditatie of ademhalingsoefeningen. Technieken die mensen kunnen helpen om te gaan met stress en te focussen op het moment. 
• Groepstherapie of steungroepen. Mensen kunnen hun ervaringen en praktische copingstrategieën uitwisselen met anderen in een vergelijkbare situatie (lotgenoten contact). Dit kan hen helpen zich minder geïsoleerd te voelen. 
• Ervaringsdeskundigheid en herstelacademies. Begrip, hoop en steun ontvangen van een ervaringsdeskundige kan leiden tot meer zelfregie en empowerment. Binnen herstelacademies kan, ondersteunt door ervaringsdeskundigen (peers) worden deelgenomen aan werkgroepen en workshops gericht op het delen van ervaringen en leren omgaan met kwetsbaarheden; op die manier wordt vanuit eigen kracht aan herstel en veerkracht gewerkt.  
• Ondersteuning van sociale netwerk. Zorgverleners kunnen de betrokkenheid van het sociale netwerk van de patiënt bevorderen. Bijvoorbeeld door familie en vrienden te betrekken bij het zorgproces en hen te ondersteunen in hun rol als mantelzorger. Ook kan het gaan om ondersteuning bij het herstellen van sociale relaties of aangaan van nieuwe relaties. 
• Autonomie bevorderen. Door patiënten meer controle te geven over de inhoud van hun behandelplan kan hun gevoel van eigenwaarde en veerkracht vergroten. 
• Kracht- en herstelgerichte benadering. Leg als zorgverlener de focus op wat mensen goed kunnen en hun persoonlijke kracht en ondersteun waar nodig.  
• Langdurige begeleiding en follow-up. Soms kan langdurige ondersteuning of vinger-aan-de-pols contact dienen als een hulpbron. 

Naasten en mantelzorgers
Houd daarnaast ook oog voor de naasten van mensen die ziek zijn. In het bijzonder mantelzorgers lopen een groter risico op het ontwikkelen van mentale problemen. 

Inspiratie 

• Gripopjedip is een gratis online cursus voor jongeren tussen de 16 en 25 jaar bij somberheid, angst of stress. Naast reguliere chatcursussen zijn er ook cursussen speciaal voor LHBTQI+ jongeren en kunnen jongeren mailen naar een begeleider met hulpvragen of ervaringen delen met lotgenoten. 
• ME-WE veerkrachttraining voor jonge mantelzorgers: Het zorgen voor een familielid of naaste met een chronische ziekte, beperking, verslaving of problemen met ouderdom kan gepaard gaan met veel stress. Deze training van acht bijeenkomsten helpt schoolgaande jongeren vanaf 14 jaar om te gaan met die stress en veerkracht te vergroten.  

Digitale leefomgeving

De digitale leefomgeving kan een positieve bijdragen leveren aan enkele hulpbronnen.  

• Zo kan sociale media het sociale netwerk versterken en een bron zijn van sociale steun.  
• Ook maakt het internet het mogelijk om gelijkgestemden te vinden. Dit helpt bij de identiteitsontwikkeling en geeft een gevoel van erkenning en sociale bevestiging. Met name voor minderheidsgroepen, zoals de LHBTQIA+-gemeenschap, religieuze of etnische minderheidsgroepen, mensen met een beperking of mensen met een migratieachtergrond die in het dagelijks (offline) leven minder met mensen met soortgelijke ervaringen of identiteit in aanraking komen, kan het bijdragen aan zelfacceptatie. Daarnaast bieden digitale media platforms voor gezamenlijke actie rondom maatschappelijke kwesties ​[33], [34]​.

Zet als beleidsmaker in op de bevordering van deze hulpbronnen én wees je bewust van de factoren die er voor kunnen zorgen dat socialemediagebruik positief of negatief voor mentale gezondheid is. Meer over de relatie tussen sociale media en mentale gezondheid lees je hier.  

Onderwijs

Omdat jongeren een groot deel van hun tijd op school besteden, is het onderwijs een goede context om hulpbronnen van veerkracht te bevorderen en interventies aan te bieden. 

Hulpbronnen bevorderen in een schoolbrede aanpak
Om hulpbronnen van veerkracht en mentaal welbevinden te versterken, is een schoolbrede aanpak (whole school approach) het meest effectief. Hierbij worden activiteiten en interventies op meerdere niveaus, zoals in de klas, het schoolklimaat maar ook de omgeving van de school, ingezet. Ook in het beleid van school wordt welbevinden opgenomen. Door het goed in te bedden, wordt het welbevinden van de leerlingen een zorg voor alle partijen: ouders, leraren, zorg- en ondersteuningspartners en beleidsmakers. Bij een schoolbrede aanpak is het belangrijk om de aanpak te laten aansluiten bij de desbetreffende school. Dit zorgt voor meer draagvlak.  

In zo'n schoolbrede aanpak kunnen verschillende hulpbronnen voor veerkracht aan bod komen.  

• Emotieregulatie en sociale vaardigheden zijn belangrijke hulpbronnen. Een voorbeeld van een sociale vaardigheidstraining voor kinderen van 9-12 jaar is ‘Alles Kidzzz’ (lees meer hierover in de Databank Effectieve Jeugdinterventies). 

• Verder kunnen leraren en mentoren een belangrijk onderdeel zijn van het sociaal netwerk van een leerling. Helemaal als kinderen steun niet bij hun ouders kunnen vinden. Ook de relaties met klasgenoten zijn belangrijk. Leeftijdsgenootjes kunnen een bron van steun zijn en positief bijdragen aan het mentaal welbevinden.  

Vervolgonderwijs (mbo, hbo en wo)
Veel studenten ervaren prestatiedruk en stress, met name door een opstapeling van onzekerheden ​[35]​. Hulpbronnen die helpen om te gaan met prestatiedruk en stress bij studenten, kunnen vaak ook veerkracht bevorderen, door: 

• Versterken van vaardigheden van studenten in het om kunnen gaan met prestatiedruk en stress ​[36]​, zoals emotieregulatie, probleemoplossend vermogen en grenzen leren stellen. 
• Verminderen van overbelasting die stress veroorzaakt bij studenten door opstapelende verantwoordelijkheden, terwijl ze hier geen tot weinig invloed op hebben ​[36]​. 
• Versterken van de sleutelrol van de docent/begeleider ​[36]​ 
• Bieden van steun en ruimte om te experimenteren en fouten te maken, zowel vanuit de opleiding als vanuit naasten zoals ouders [18]. 
• Bevorderen van maatschappelijke steun door minder nadruk te leggen op presteren en excelleren, bijvoorbeeld in de media [18]. 

Inspiratie 

• Gezonde School: De gezonde school is opgezet vanuit de whole-school approach. Vanuit 4 pijlers (educatie, schoolomgeving, signaleren en beleid) wordt er gewerkt aan een schoolbrede aanpak om welbevinden te versterken.  
•  Welbevinden op school: Ondersteuningsaanbod voor scholen om scholen te ondersteunen. Vanuit de ambitie om alle kinderen en jongeren lekker in hun vel te laten zitten en een goede mentale gezondheid te hebben ontwikkeld Welbevinden op School kennis en handelingsperspectief om integraal te werken aan welbevinden.  
• Expeditie veerkracht: Een schoolbrede aanpak rondom veerkracht. Als leraar leer je in vier online modules wat je kan doen om in de klas veerkracht te bevorderen. Met kleine opdrachten kan je meteen in de praktijk aan de slag.  
• STIJN studentenwelzijn: Het programma STIJN helpt mbo, hbo en wo-instellingen, gemeenten en preventie- en zorgprofessionals om integraal te werken aan studentenwelzijn.