Werken aan welbevinden: verdieping en achtergronden

Zoveel mogelijk leerlingen en studenten die zich veilig, gezond en kansrijk ontwikkelen. Kinderen en jongeren die lekker in hun vel zitten, een goede mentale gezondheid hebben en de vaardigheden ontwikkelen die ze nodig hebben om mee te draaien in de samenleving. Dat is de gedeelde droom van het Trimbos-instituut en Pharos, Expertisecentrum Gezondheidsverschillen.

Hun gezamenlijke missie met Welbevinden op School: scholen, gemeenten en GGD'en in staat stellen om met de juiste kennis en handelingsperspectieven integraal te werken aan welbevinden. Welbevinden op School ontwikkelt, bundelt en verspreid hier kennis over, via bijvoorbeeld handreikingen, praktijkvoorbeelden, bijeenkomsten en het scholingsaanbod van de Gezonde School-aanpak op het thema welbevinden. Ook draagt Welbevinden op School bij aan de (door)ontwikkeling van (wetenschappelijke) kennis.

Met een integrale benadering van welbevinden zorgen we er samen voor…

• dat kinderen en jongeren geen ongezonde stress op school krijgen. Met bijvoorbeeld een positief, veilig en inclusief schoolklimaat.
• dat leerkrachten en docenten hun werk beter kunnen doen, doordat hun eigen welbevinden op orde is.
• dat er blijvende aandacht is voor het belang van welbevinden als taak van het onderwijs.
• en dat scholen werken aan welbevinden vanuit een gezamenlijke, duurzame langetermijnvisie en een gedragen beleid, in samenwerking met gemeente en GGD. Met aandacht voor leerlingen en studenten die meer risico lopen op sociaaleconomische gezondheidsverschillen.

Samenwerking Trimbos-instituut en Pharos

Welbevinden op School is sinds 2016 een samenwerking van het Trimbos-instituut en Pharos, Expertisecentrum Gezondheidsverschillen. Pharos en het Trimbos-instituut hebben in de samenwerking hun eigen, complementaire invalshoek. Bij het Trimbos-instituut ligt de nadruk op het bevorderen van mentale gezondheid en de preventie van psychische problemen. Pharos heeft als missie om kansengelijkheid te vergroten, en richt zich binnen Welbevinden op School op jongeren met een verhoogd risico op sociaaleconomische gezondheidsverschillen.

Kennispartner van Gezonde School

Welbevinden op School is kennispartner van Gezonde School, het landelijk stimulerings- en implementatieprogramma van de PO-Raad, VO-raad, MBO Raad, RIVM en GGD GHOR Nederland, gericht op het bevorderen van een gezonde leefstijl van jeugd door collectieve preventie via het onderwijs.

Gezonde School helpt en stimuleert onderwijsprofessionals en scholen in het primair, voortgezet, (voortgezet) speciaal en middelbaar beroepsonderwijs om met een integrale aanpak te werken aan een gezonde leefstijl. Met deskundig advies en praktische tools geeft Gezonde School richting aan gezonde scholen van nu en morgen.

Gezonde School brengt de kennis van Welbevinden op School met de Gezonde School-aanpak in de praktijk. De aanpak helpt scholen om structureel bij te dragen aan een goede gezondheid van leerlingen en medewerkers. Scholen die werken met de aanpak kiezen zelf met welke gezondheidsthema’s ze aan de slag gaan - welbevinden is daar één van.

Via het onderwijs is het mogelijk om bijna alle kinderen en jongeren in Nederland te bereiken. Welbevinden op School en Gezonde School willen er samen aan bijdragen dat schoolgaande kinderen en jongeren een verbetering in hun algehele welbevinden ervaren.

Coalitie Welbevinden

Samen met Gezonde School, het Nederlands Jeugdinstituut, het Nederlands Centrum Jeugdgezondheid, de sectie schoolpsychologen van het Nederlands Instituut van Psychologen vormen het Trimbos-instituut en Pharos de Coalitie Welbevinden. Hierin bundelen experts hun kennis en krachten om onderwijsprofessionals te ondersteunen bij het bevorderen van welbevinden van leerlingen.

Belangrijke boodschap: bevorder het welbevinden van jongeren niet door in te zetten op losse interventies, maar werk er juist op verschillende manieren en met verschillende strategieën in samenhang aan. Daarbij gaat het ook om positief en preventief jeugdbeleid en de verbinding met cultuur, sport en vrije tijd. Ook is er aandacht voor de samenwerking met gezinnen.

Financiering Welbevinden op School

Welbevinden op School loopt sinds 2016, vanuit een projectsubsidie van het Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport, directie Jeugd. Momenteel loopt een vijfjarige subsidie, eerder ging het telkens om subsidieperiodes van 1 jaar.

Hoewel al jaren blijkt dat Nederlandse kinderen tot de gelukkigste ter wereld behoren, is dit geluk niet evenredig verdeeld. Word je geboren in een gezin met een lage sociaaleconomische positie of met een migratie- of vluchtachtergrond, dan heb je een grotere kans om ziek te worden of eerder te overlijden. De missie van Pharos, Expertisecentrum Gezondheidsverschillen richt zich op kansengelijkheid voor alle kinderen en jongeren. Pharos streeft er ook binnen Welbevinden op School naar om gezondheidsverschillen terug te dringen, zodat iedereen de kans heeft om even lang en gelukkig te leven.

Pharos richt zich binnen Welbevinden op School specifiek op jongeren met een verhoogd risico op sociaaleconomische gezondheidsverschillen (SEGV). De expertise en meerwaarde van Pharos ligt bij het verbeteren van het welbevinden van kinderen uit gezinnen in een kwetsbare positie, die te maken hebben met een opeenstapeling van stressfactoren die (gelijke kansen op) gezond opgroeien in de weg staan.

Opeenstapeling van problemen

Denk aan een combinatie van armoede met traumatische gebeurtenissen of (tijdelijk door vlucht / migratie) gebroken gezinnen. Of aan discriminatie, laaggeletterdheid, (nog) geen legale verblijfsstatus, ouders en mbo-studenten met minder kennis van het Nederlandse zorg- en onderwijssysteem, misverstanden in de communicatie met zorg- en onderwijsprofessionals en slechte leefomstandigheden. Deze (opeenstapeling van) problemen kunnen fysieke en mentale gezondheidsproblemen veroorzaken en leiden tot uitdagingen die hun schoolprestaties beïnvloeden. Ook op volwassen leeftijd.

Generieke aanpak - averechts effect

Er wordt hard gewerkt in Nederland aan het verbeteren van de zorg en ondersteuning voor (jonge) kinderen. Toch zien we dat de kinderen die dit het hardst nodig hebben hier nu nog te weinig van profiteren. Sterker nog: maatregelen komen vooral ten goede aan kinderen die het eigenlijk minder nodig hebben, waardoor ongelijke kansen alleen maar verder toenemen.

Waar een generieke aanpak soms dus zelfs een averechts effect heeft, is een specifieke aanpak nodig. Pharos heeft oog voor multiproblematiek én voor intersectionaliteit, ofwel kruispuntdenken. Kruispuntdenken is het fenomeen dat ‘maatschappelijke ongelijkheid zich voordoet langs verschillende assen, die elkaar snijden’; de notie dat individuen in een samenleving privileges of juist discriminatie en kansenongelijkheid ondervinden op grond van een veelvoud van factoren. Niet ieder kind uit een vluchtelinggezin heeft het moeilijk. Niet iedere jongere met een migratieachtergrond komt uit een taalarm gezin. Maar soms zorgt een combinatie van factoren voor een mix die kinderen een valse start bezorgen. En die valse start werkt op het vlak van gezondheid vaak nog heel lang door.

De prachtige veerkracht van scholieren en studenten

Juist bij deze kinderen en jongeren die opgroeien in kwetsbare omstandigheden, heeft de school een heel belangrijke rol in het welbevinden. Het is immers – naast thuis, de wijk of de straat – de plek waar ze het vaakst zijn. Leerlingen en studenten die zich thuis voelen op school en lekker in hun vel zitten hebben meer kans om goed op te groeien. Om hun veerkracht te tonen en op te bloeien. Daarbij willen en kunnen wij helpen. Met interventies en met een school- en wijkbrede aanpak en samenwerking. Het gaat hier bijvoorbeeld om het gevoel erbij te horen, de mogelijkheid talenten te ontwikkelen, goede relaties te hebben, om kunnen gaan met tegenslagen en kracht te halen uit diversiteit. Maar ook de inzet, motivatie en ambitie van leerlingen kan hen heel ver brengen.

Daarom focust Pharos binnen Welbevinden op School op de kinderen die wat extra aandacht nodig hebben. Opdat hun docenten de opeenstapeling van stressfactoren, multiproblematiek en intersectionaliteit herkennen. En maatwerk kunnen bieden aan de kinderen die het ook verdienen tot de gelukkigste kinderen van de wereld te behoren. Zo kunnen we gezondheidsverschillen terugdringen.

> Werken aan welbevinden op school bij kinderen en jongeren uit kwetsbare gezinnen: tips en handvatten

Welbevinden op School is er voor scholen uit het primair onderwijs, speciaal onderwijs, voortgezet (speciaal) onderwijs en mbo, en voor gezondheidsbevorderaars van Gezonde School (Gezonde School-adviseurs), GGD’en, zorg- en welzijnspartners en gemeenten. Zij werken allemaal vanuit hetzelfde doel: in samenwerking en duurzaam het welbevinden van leerlingen en studenten bevorderen. Met de kennis en handelingsperspectieven van Welbevinden op School kunnen zij hun vakmanschap vergroten. De kennis en tools van Welbevinden op School hebben hun basis in wetenschappelijk onderzoek. Ze helpen je snel op weg om vanuit een duurzame, gezamenlijke visie te werken aan welbevinden. Alles wat Welbevinden op School ontwikkelt kunnen anderen vrij gebruiken, onder wie de Gezonde School-adviseurs en Gezonde School-coördinatoren.

Welbevinden op School werkt landelijk. De laatste jaren zijn er meer initiatieven op het gebied van welbevinden bij gekomen. Het verzamelen van álle bestaande interventies, initiatieven en handreikingen rondom welbevinden is geen taak van Welbevinden op School. Het team is natuurlijk wel op de hoogte van alle kennis rondom werken aan welbevinden op school. Deze kennis gebruiken we om onze producten samen te stellen.

Inzetten op de verbetering van het welbevinden van leerlingen en studenten is mogelijk met de ondersteuningsgelden uit het Nationaal Programma Onderwijs (NP Onderwijs). De samenwerkende kennisinstituten Pharos, het NJi, het NIP (corona expertgroep schoolpsychologen), het NCJ, Gezonde School en het Trimbos-instituut willen als Coalitie Welbevinden scholen die hier in het kader van het NP Onderwijs mee aan de slag zijn gegaan zo breed mogelijk ondersteunen. De gezamenlijke kennis is gebundeld in een aantal handreikingen dat scholen ondersteunt bij de schoolscan, het maken van keuzes uit de menukaart en bij het inzetten op het welbevinden van leerlingen en studenten, tijdens en na corona.

• Op school werken aan welbevinden met behulp van het Nationaal Programma Onderwijs
• Webinar Coalitie Welbevinden: 'Werken aan welbevinden' 
• Nationaal Programma Onderwijs: Interventies gericht op welbevinden en sociaal-emotionele ontwikkeling van leerlingen