Feiten en cijfers over alcohol en kanker

Het International Agency for Research on Cancer (IARC), een instituut voor kankeronderzoek van de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) heeft alcohol officieel carcinogeen verklaard [1]. Carcinogeen wil zeggen dat de stof kanker kan veroorzaken. Dit geldt voor de stof ethanol (pure alcohol) en voor de stof aceetaldehyde, die in het menselijk lichaam ontstaat bij de afbraak van alcohol.

Lees meer over de opname en afbraak van alcohol

Verschillende soorten kanker

Het World Cancer Research Fund (WCRF) houdt de wetenschappelijke ontwikkelingen bij op het gebied van voeding, leefstijl en kanker. Over de relatie tussen alcoholgebruik en kanker heeft het WCRF in 2018 een rapport uitgebracht [2]. Uit dit rapport blijkt het volgende:

1. Er is overtuigend bewijs dat het drinken van alcohol het risico vergroot op kanker in de mond, de keelholte, het strottenhoofd, de slokdarm, de borst (bij postmenopauzale vrouwen), de lever en de dikke darm/endeldarm.
2. Waarschijnlijk draagt alcohol ook bij aan het risico op borstkanker bij premenopauzale vrouwen en maagkanker.
3. Er zijn aanwijzingen dat het drinken van alcohol het risico op long-, alvleesklier- en huidkanker vergroot, maar het bewijs is nog niet sterk genoeg om dit met zekerheid te kunnen zeggen.
4. Het drinken van maximaal 3 glazen alcohol per dag kan bij sommige mensen de kans op nierkanker mogelijk verkleinen. Het gebruik van minder dan 3 glazen per dag vergroot het risico op andere kankersoorten (zie ook Maakt het uit hoeveel ik drink). Deze bevinding is dus geen reden om te beginnen met drinken.

Alcohol en kanker in de wereld

Er zijn twee grote internationale studies die informatie verzamelen over alcoholgebruik en kanker. Het Global Cancer Observatory (GCO) verzamelt en onderzoekt gegevens over kanker [3]. De Global Burden of Disease Study (GBD) doet onderzoek naar het verband tussen verschillende risicofactoren en doodsoorzaken [4]. Beide studies hebben het verband tussen alcoholgebruik en kanker onderzocht.

Het GCO schat dat in 2020 wereldwijd 4,1% van de nieuwe gevallen van kanker (95%-betrouwbaarheidsinterval (BI) 3,1–5,3%) is veroorzaakt door het drinken van alcohol [5]. Deze percentages verschillen tussen mannen en vrouwen. Bij mannen schatten de GCO-onderzoekers dat 6,1% van alle nieuwe gevallen van kanker is veroorzaakt door alcoholgebruik. Bij vrouwen wordt dit percentage geschat op 2,0% [5]. Mogelijk komt dit verschil doordat het alcoholgebruik bij mannen gemiddeld hoger ligt dan bij vrouwen. De percentages voor de verschillende soorten kanker zijn te vinden in tabel 1.

De GBD-studie berekende dat in 2019 wereldwijd 4,9 procent (95% BI 4,4-5,5) van de sterfte aan kanker is veroorzaakt door alcoholgebruik [6].

Lees hier meer over andere bevindingen uit de GBD in relatie tot alcoholgebruik.

Alcohol en kanker in Nederland

Schattingen over het aantal kankerdiagnoses door alcoholgebruik in Nederland komen lopen behoorlijk uiteen. Zo beschrijft de GCO-studie dat in 2020 ongeveer 4.200 mensen in Nederland kanker kregen door het drinken van alcohol [5]. Maar onderzoek door TNO schatte dat in 2019 ongeveer 1.140 mensen in Nederland kanker kregen door het drinken van alcohol [7].

Ook op het gebied van sterfte aan kanker door alcoholgebruik zijn er verschillende schattingen. Zo berekende de GBD-studie dat in 2019 ongeveer 3.500 mensen in Nederland overleden door alcohol-gerelateerde kanker [6]. Volgens een schatting van het RIVM overleden in 2023 ongeveer 450 mensen in Nederland in 2023 aan alcohol-gerelateerde kanker [9].

De verschillen in deze cijfers komen doordat de studies niet dezelfde methoden en berekeningen hebben gebruikt. Onderzoekers van het TNO en het RIVM bepaalden het alcoholgebruik bijvoorbeeld aan de hand van vragenlijsten van het Centraal Bureau voor de Statistiek, terwijl de GBD- en GCO-studies in hun berekeningen ook gegevens over de alcoholverkoop meenamen.

Een ander belangrijk verschil is de indeling van de gebruikersgroepen en de referentiegroep. In de GCO-studie bestaat de referentiegroep bijvoorbeeld uit mensen die nooit alcohol hebben gedronken, maar in het TNO-onderzoek bestaat de referentiegroep uit volwassenen die niet of maximaal 1 standaardglas alcohol per dag drinken (vergelijkbaar met het drinkadvies van de Gezondheidsraad). Dit kan de resultaten beïnvloeden, omdat het risico op kanker al toeneemt vanaf gemiddeld gebruik van één standaardglas per dag.

Lees hier ook meer over de kanttekeningen bij de GBD-studie.

Kanker en alcohol in de toekomst

De komende jaren wordt een grote toename verwacht van het aantal mensen met kanker in Nederland: van 573.000 in 2019 tot 780.000 in 2032 [10]. De belangrijkste reden hiervoor is dat het aantal oudere mensen (65+) toeneemt en dat mensen gemiddeld ouder worden. Leefstijlfactoren waar mensen zelf invloed op hebben, zoals roken, alcoholgebruik, blootstelling aan uv-straling, weinig lichaamsbeweging en overgewicht, dragen ook bij aan de toename in kankerdiagnoses. Volgens het Integraal Kanker Centrum Nederland (IKNL) kunnen maatregelen om alcoholgebruik te verminderen bijdragen aan een lagere kankerincidentie op de lange termijn [10].