Alcohol en opvoeding

Opvoedstijl en alcoholgebruik

Ook de opvoedstijl van ouders speelt een belangrijke rol in het eventuele alcoholgebruik van jongeren. Ouders kunnen met hun opvoedstijl zowel een positieve als een negatieve invloed hebben op het alcoholgebruik van hun kind.

Er zijn vier verschillende opvoedstijlen te onderscheiden [1]:

• Autoritaire opvoedstijl: hoge verwachtingen voor het kind, veel controle, streng, weinig warmte en emotionele steun;
• Autoritatieve opvoedstijl: betrokkenheid, emotionele steun, het stellen van grenzen, open communicatie;
• Permissieve opvoedstijl: veel vrijheid voor het kind, vermijden van strikte regels en straffen, compromissen maken, weinig eisen stellen;
• Verwaarlozende opvoedstijl: weinig interesse in de ontwikkeling van het kind, weinig warmte en verwachtingen.

Een autoritatieve opvoedstijl is een beschermende factor voor het alcoholgebruik van kinderen. Een permissieve opvoedstijl laat op jonge leeftijd positieve effecten zien maar is op latere leeftijd een risicofactor. Daarentegen is een autoritaire of verwaarlozende een risicofactor voor het alcoholgebruik van kinderen en jongeren [1].

> Lees meer over wat ouders kunnen doen in de middelenopvoeding van hun kind.

Naast de algemene opvoedstijlen zijn er ook specifieke aspecten van de opvoeding die belangrijk zijn. Zo laat onderzoek zien dat een minder strenge houding van ouders over het alcoholgebruik van hun kind, de kans vergroot dat hun kind op jongere leeftijd start met drinken en vaker alcohol gebruikt of dronken is [2]. In aanvulling op de afkeurende houding over alcoholgebruik onder jongeren, kunnen ouders door het stellen van regels en het volgen van het gedrag van het kind (monitoring) bijdragen aan minder alcoholgebruik.

• Regels en afspraken

Strenge regels over alcoholgebruik bij kinderen draagt bij aan uitstel van beginnen met drinken [3] en een lagere alcoholconsumptie bij jongeren [4,5]. Ouders vinden het soms moeilijk om regels te stellen en afspraken te maken met hun kind over alcoholgebruik. Zo blijkt uit onderzoek dat ongeveer een derde van de ouders (31,1%) een ‘niet drinken én niet roken tot 18 jaar (NIX18)’-afspraak met hun kind heeft gemaakt [6]. Een groot deel van de ouders (42,6%) van de ouders heeft geen niet roken en/of niet drinken afspraak gemaakt en is dat ook niet van plan. Redenen zijn bijvoorbeeld: liever een goed gesprek, het kind wil zelf niet drinken of de angst dat het stiekem gebeurt (lees meer).

• Monitoring

Het monitoren van het gedrag van het kind is belangrijk. Ouders kunnen dit doen door zicht te houden op de activiteiten van hun kind (zoals met wie ze omgaan, hoe ze het op school doen en hoe ze zich thuis gedragen). Zo weet het kind dat op hem of haar gelet wordt. Goede monitoring is een beschermende factor voor alcoholgebruik van adolescenten [7].

Drinkgedrag ouder

Kinderen waarvan de ouders alcohol drinken, beginnen vaker op jongere leeftijd met drinken of binge drinken (het drinken van 5 of meer drankjes bij één gelegenheid) en hebben een groter risico op het ontwikkelen van een alcoholverslaving op latere leeftijd [8, 9]. Ook het zien drinken van ouders speelt een rol in het alcoholgebruik van jongeren [10]. Daarnaast beïnvloedt het alcoholgebruik van (oudere) broers en zussen het alcoholgebruik van kinderen [11].

Alcohol in huis

Uit onderzoek blijkt dat de meerderheid (63,3%) van de ouders meestal of altijd thuis alcohol in het zicht van het kind heeft staan [6]. Alcohol in huis, kan bijdragen aan een positievere houding ten opzichte van alcohol en uiteindelijk tot vaker en risicovol drinken van jongeren [12,13].

Alcohol verstrekken

Als ouders alcoholgebruik door hun kinderen goedkeuren, zoals het toestaan van kleine slokjes, kan dit jongeren een positiever beeld van alcohol geven [8]. Uit het Peilstationsonderzoek Scholieren bleek dat een kwart van de 12- tot 16-jarige scholieren die alcohol drinken, meestal alcohol van hun ouders krijgt [14]. Ook een ruime meerderheid (66,3%) van de ouders die zeggen dat hun kind weleens alcohol drinkt, geeft aan zelf weleens alcohol aan hun kind te geven. Dit gebeurt meestal bij speciale gelegenheden, zoals een verjaardag, vakantie of feestdag (bijv. kerst, oud en nieuw of carnaval) (lees meer).

Stress en trauma’s

Chronische of frequente stress van kinderen of jongeren (early life stress) door bijvoorbeeld misbruik (seksueel, fysiek of emotioneel), fysieke en emotionele verwaarlozing of algemeen disfunctioneren van een gezin, hangt samen met alcoholgebruik en binge drinken tijdens de adolescentie [15]. Onderzoek laat ook zien jongeren die aan dit soort stress zijn blootgesteld, vaker op jongere leeftijd beginnen met alcohol drinken en later in het leven meer risico lopen op problematisch alcoholgebruik of verslaving [15].

Verslaving en mentale problemen van ouders

Daarnaast vergroot alcoholgebruik van de moeder tijdens de zwangerschap de kans op alcoholgebruik tijdens de adolescentie [16]. Tot slot blijkt uit onderzoek dat mentale problemen (vooral bij de moeder) en middelenmisbruik of verslaving van de ouders, samenhangen met alcoholgebruik en een grotere kans op verslaving bij jongeren [16, 17].

> Lees meer over kinderen van ouders met psychische en/of verslavingsproblemen (KOPP/KOV).

Aan de slag met preventie

• Helder opvoeden: een website voor ouders met informatie en tips, een sociale media campagne via Facebook en Instagram en een toolbox voor professionals voor het geven van ouderbijeenkomsten.
• Helder op School is hét preventieprogramma voor scholen rondom middelengebruik. Naast voorlichting aan leerlingen is er aandacht voor een goed schoolbeleid, signaleren en het betrekken van ouders.
• NIX18 website – informatie, ervaringen van andere ouders en andere materialen van de NIX18 campagne (niet roken en niet drinken tot 18 jaar)
  • Blad van NIX18 - Uitgave van NIX18 in samenwerking met het tijdschrift Quest.
  • Ik denk dat jij.. - Ouder/Kind Gespreksspel van NIX18
  • Materialen voor ouders - Op deze pagina vindt je goede redenen voor NIX18, handige tips en tools en meer informatie om aan ouders mee te geven.
• Opgroeien in een Kansrijke Omgeving (OKO) is een preventieaanpak die door gemeenten ingezet kan worden voor het creëren van een gezonde, veilige en kansrijke omgeving. Ouders worden als stakeholder betrokken bij de beleidscyclus.
• In de Richtlijnen verslavingspreventie binnen het onderwijs wordt per leeftijdsfase beschreven wat de invloed van opvoeders en leeftijdgenoten is en welke preventieve interventies hierbij passen.
• Podcast – Na de Limonade. In Na de Limonade praat journalist en podcastmaker Maarten Dallinga met groepjes ouders van puberkinderen over alcohol en andere drugs. Hoe gaan zij in de opvoeding met deze thema’s om?
  Ook deelt Ninette van Hasselt (hoofd programma alcohol- en drugspreventie) in iedere aflevering inzichten en tips.
• Frisse Start – e-magazine over middelen en opvoeding.
• Boek - Pubers en uitgaan: het eerste boek over 'uitgaansopvoeding' van Ninette van Hasselt
• Alcoholinfo – Tips voor een goed gesprek over alcohol met je kind

Meer lezen

• Infosheet - Wat kunnen ouders doen in de middelenopvoeding van hun kind? Deze infosheet is voor professionals die werken met ouders/opvoeders en daarbij een rol hebben in het voorkomen en signaleren van middelengebruik. De infosheet bevat een onderbouwing bij de zeven opvoedtips uit de toolbox Helder Opvoeden.
• Position paper - Naar een samenhangend aanbod voor ouders op middelenpreventie: beschrijft de rol van ouders bij middelenpreventie en brengt het huidige aanbod op middelenpreventie en opvoedingsondersteuning in kaart. Bij de positon paper hoort ook een infographic.
• Cijfers uit het Peilstationsonderzoek scholieren 2023 onder ouders. Ouders hebben een grote invloed op het gebruik van middelen, gamegedrag en smartphonegebruik van hun kind. Maar hoe voeden ouders hun kinderen hierover op en welke regels stellen zij?
• Factsheet - Ouders van mbo-studenten over opvoeding en middelengebruik. In deze factsheet bespreken we hoeveel ouders van mbo-studenten met hun kind praten over roken, vapen, alcohol drinken of drugsgebruik. Daarnaast beschrijven we of ouders denken dat ze invloed hebben op het gebruik van hun kind en welke afspraken en regels ze hierover maken.
• Factsheet - KOPP/KOV – een wetenschappelijke onderbouwing van de cijfers. Deze factsheet biedt cijfers over kinderen van ouders met psychische en/of verslavingsproblemen (KOPP / KOV) en geeft handvatten voor preventie.
• Factsheet - IJslandse aanpak van middelengebruik onder jongeren. Deze factsheet geeft inzicht in de werkwijze van het IJslandse preventiemodel en de kansen die dit model biedt voor de Nederlandse situatie.
• Infosheet – Alcohol - een aantal feiten op een rij. Achtergrondinformatie over de schadelijkheid van alcohol voor professionals die voorlichting geven aan ouders.
• Factsheet - Zien drinken doet drinken? Een overzicht van de literatuur naar de effecten van alcoholgebruik in de sociale omgeving op kennis, opvattingen en gebruik van alcohol door jongeren.