Gezondheidsrisico’s en kosten alcoholgebruik bij jongeren

Naast de lichamelijke en psychische risico’s die drinkende jongeren zelf lopen, vormen ze ook een risico voor anderen. Jongeren die alcohol drinken, zijn vaker agressief en plegen vaker (verkeers)misdrijven dan leeftijdgenoten die niet drinken [1]. Jongeren die alcohol drinken, veroorzaken ook extra zorgkosten en onderwijskosten.

Als jongeren nog niet volgroeid zijn raken zij eerder bewusteloos door alcohol. Ze hebben minder lichaamsvocht waarover de alcohol zich verdeelt dan volwassenen. Daardoor hebben ze na een gelijk aantal glazen een hoger alcoholpromillage dan een volwassene.

Verstoorde hersenontwikkeling

De hersenen van jongeren zijn nog in ontwikkeling tot hun 25e jaar. Dit gebeurt in fasen waarbij vitale hersenfuncties die nodig zijn om te leven zich als eerste ontwikkelen (zoals informatieverwerking en motoriek), gevolgd door de ontwikkeling van de emotionele hersengebieden en de rationele hersengebieden (zoals het geheugen, concentratie, besluitvorming, leervermogen, planning).

Er zijn aanwijzingen dat alcoholgebruik door jongeren leidt tot een abnormale en versnelde afname van het volume van de grijze stof in de hersenen die als functie heeft om informatie te verwerven [2, 3]. Alcohol kan dus leiden tot een verstoorde hersenontwikkeling bij jongeren. Zie ook de Infosheet 'Alcohol en de hersenontwikkeling van jongeren'.

Het is echter nog niet duidelijk wat het effect van alcoholgebruik is op de hersenactiviteit, het cognitief functioneren en schoolprestaties bij jongeren. Uit een recent onderzoek blijkt dat leeftijd de sterkte van het verband tussen alcoholgebruik en het cognitief functioneren niet beïnvloedt [4]. Een ander onderzoek vond geen causaal verband tussen binge drinken in de adolescentie en vroege volwassenheid en deficiënties in de hersenactiviteit en het cognitief functioneren onder jongeren in de algemene bevolking [5]. Dit zou kunnen komen doordat jongeren die het meest kwetsbaar zijn voor zwaar drinken, jongeren met gedragsproblemen en jongeren met een lage sociaal economische status, vaak ondergerepresenteerd zijn in onderzoeken naar de algemene bevolking [6]. Ander onderzoek vond juist wel een relatie tussen alcoholgebruik en het verminderen van cognitieve functies zoals leren, geheugen en concentratie [3, 7]. Er lopen nu longitudinale studies met gevarieerde steekproeven om duidelijkheid te krijgen over het effect van alcoholgebruik op het cognitief functioneren en de hersenactiviteit van jongeren [3].

Ongewenste zwangerschap

Jongeren die overmatig drinken lopen tot wel vier keer zoveel kans om op hun achttiende zwanger te zijn (geweest) of vader of moeder te zijn van één of meer kinderen [8,9]. Dit is te verklaren door een toename van onveilige seks en seksuele dwang naarmate jongeren meer alcohol drinken.

Depressie, angst en suïcide

Jongeren met een depressie die wekelijks dronken zijn, hebben een grotere kans op slecht psychosociaal functioneren en een kleinere kans op het verminderen van de depressieve klachten [10]. Daarnaast zijn verschillende vormen van angst gerelateerd aan verschillende stadia van alcoholgebruik bij jongeren. Zo is een paniekstoornis en een sociale fobie gerelateerd aan problematisch alcoholgebruik, evenals een acute en posttraumatische stressstoornis [11]. Daarnaast is alcoholmisbruik onder jongeren gerelateerd aan suïcide gedrag [12].

Agressie en misdrijven   

Jongeren die alcohol drinken, vertonen vaker agressief, asociaal en delinquent gedrag dan jongeren die geen alcohol drinken [13].

Problematisch alcoholgebruik op latere leeftijd

Jongeren die op vroege leeftijd drinken, lopen op latere leeftijd een hoger risico op het ontwikkelen van een alcoholprobleem [14]. Daarbij geldt dat het risico op problematisch alcoholgebruik hoger is indien jongeren vaker of op jonge leeftijd beginnen met (regelmatig) drinken [1]. Een verklaring hiervoor zou kunnen zijn dat door het drinken van alcohol op jonge leeftijd de hersenen extra gevoelig worden voor de belonende werking van alcohol [3]. Daarnaast kan ook het controlesysteem in de hersenen verzwakken, die juist in de puberteit moet toenemen. Dus de verleiding om alcohol te drinken neemt toe, terwijl de controle die nodig is om weerstand tegen alcohol te kunnen bieden, afneemt [15].

Zorgkosten  

Het alcoholgebruik onder jongeren resulteert in zorgkosten voor de maatschappij door bezoeken aan de Spoedeisende Hulp (SEH) en ziekenhuisopnames door alcoholvergiftiging. In 2020 belandden er 840 jongeren op de SEH door een alcoholvergiftiging [16]. Daarnaast werden er 2300 jongeren onder de 18 jaar op de SEH behandeld in verband met alcoholgerelateerde ongevallen en geweld [16]. Bovendien waren er 860 jongeren (10-17 jaar) opgenomen in het ziekenhuis door overmatig alcoholgebruik, van wie 671 met een alcoholintoxicatie [17].

Onderwijskosten

Voor de maatschappij brengt het alcoholgebruik onder jongeren kosten in het onderwijs met zich mee in de vorm van studievertraging, vroegtijdig schoolverlaten en studiebegeleiding [18].

Gerelateerde pagina's

• Cijfers hulpvraag en incidenten
• Wat zijn de risico’s van alcoholgebruik rondom de zwangerschap?
• Welke schade veroorzaakt alcohol in de hersenen?

Links

• Brochure Hersenstichting - Puberhersenen in ontwikkeling
• Factsheet - IJslandse aanpak van middelengebruik onder jongeren
  Het IJslandse preventiemodel is een aanpak gebaseerd op wetenschappelijke inzichten om middelengebruik (alcohol, tabak en drugs) door jongeren te voorkomen. Deze factsheet geeft inzicht in de werkwijze van het IJslandse preventiemodel en de kansen die dit model biedt voor de Nederlandse situatie.
• Filmpje Jellinek: Alcohol en jongeren
• Filmpje STAP: Alcohol en het puberbrein
• Filmpje Trimbos: Werking van het puberbrein
• Kaartje Hersenstichting - Puberhersenen en alcohol
  Het kaartje is bedoeld voor professionals, om hen te ondersteunen bij een gesprek met ouders van pubers.
• Onderzoek van de Hersenstichting naar gevolgen matig alcoholgebruik op het puberbrein
• Zien drinken doet drinken? Een update!
  De factsheet ‘Zien Drinken Doet Drinken? Een update!' geeft een overzicht van de recente literatuur naar de effecten van alcoholgebruik in de sociale omgeving op kennis, opvattingen en gebruik van alcohol door jongeren. Tevens is er een publiekssamenvatting van de factsheet.

Referenties

1. (2022). Underage drinking (Nr. 301-443–3860). Geraadpleegd op 24 april 2023, van https://www.niaaa.nih.gov/publications/brochures-and-fact-sheets/underage-drinking.
2. Alcohol en hersenontwikkeling bij jongeren (2018). Den Haag: Gezondheidsraad.
3. Lees, B., Meredith, L., Kirkland, A., Bryant, B. E., & Squeglia, L. M. (2020). Effect of alcohol use on the adolescent brain and behavior. Pharmacology, Biochemistry and Behavior, 192,
4. Cousijn, J., Green, K. H., Labots, M., Vanderschuren, L. J., Kenemans, J. L., & Lesscher, H. (2020). Motivational and Control Mechanisms Underlying Adolescent versus Adult Alcohol Use. NeuroScience, 1(1), 44-58.
5. Mahedy, L., Suddell, S., Skirrow, C., Fernandes, G. S., Field, M., Heron, J., ... & Munafò, M. R. (2021). Alcohol use and cognitive functioning in young adults: improving causal inference. Addiction, 116(2), 292-302.
6. Peeters, M., & Vollebergh, W. (2020). Commentary on Mahedy et al.(2020): Cognitive impairments and heavy drinking‐a hallmark of vulnerable groups. Addiction, 116(2), 303.
7. Noorbakhsh, S., Afzali, M. H., Boers, E., & Conrod, P. J. (2020). Cognitive function impairments linked to alcohol and cannabis use during adolescence: A study of gender differences. Frontiers in Human Neuroscience, 14,
8. Brahmbhatt, H., Kågesten, A., Emerson, M. M., Decker, M. R., Olumide, A. O., Ojengbede, O., Lou, C., Sonenstein, F. L., Blum, R., & Delany-Moretlwe, S. (2014). Prevalence and determinants of adolescent pregnancy in urban disadvantaged settings across five cities. Journal of Adolescent Health, 55(6), S48-S57.
9. Yakubu, I. N., & Salisu, W. J. (2018). Determinants of adolescent pregnancy in sub-Saharan Africa: a systematic review. Reproductive Health, 15(1), 1-11.
10. Jun, H., Sacco, P., Bright, C. L., & Camlin, E. A. S. (2015). Relations among internalizing and externalizing symptoms and drinking frequency during adolescence. Substance Use & Misuse, 50(14), 1814–1825.
11. Blumenthal, H., Leen-Feldner, E.W., Badour, C.L. & Babson, K.A. (2011). Anxiety psychopathology and alcohol use among adolescents: A critical review of the empirical literature and recommendations for future research. Journal of Experimental Psychopathology, 2(3), 318-353.
12. Norstrøm, T., & Rossow, I. (2016). Alcohol consumption as a risk factor for suicidal behavior: A systematic review of associations at the individual and at the population level. Archives of Suicide Research, 20(4), 489-506.
13. De Looze, M.E. & Koning, H.M. (2017). Alcoholgebruik bij jongeren in Nederland: Van zuipschuit van Europa tot het braafste kindje van de klas. Justitiële Verkenningen, 1, 88-101.
14. Yuen, W. S., Chan, G. C. K., Bruno, R., Clare, C. P., Mattick, R. P., Aiken, A., Boland, V. C., McBride, N., McCambridge, J., Slade, T., Kypri, K., Horwood, L. J., Hutchinson, D., Najman, J. M., De Torres, C., & Peacock, A. (2020). Adolescent alcohol use trajectories: Risk factors and adult outcomes. Pediatrics, 146(4).
15. Wiers, R.W., Bartholow, B.D., van den Wildenberg, E., Thush, C., Engels, R.C., Sher, K.J., ... & Stacy, A.W. (2007). Automatic and controlled processes and the development of addictive behaviors in adolescents: a review and a model. Pharmacology Biochemistry and Behavior, 86(2), 263-283.
16. Nijman, S. & Valkenberg, H. (2020). Alcoholvergiftigingen en ongevallen met alcohol. Amsterdam: VeiligheidNL.
17. Nienhuis, K., Van der Lely, N. & Van Hoof (2018). Factsheet alcoholintoxicaties 2007 t/m 2016. Reinier de Graaf en Universiteit Twente.
18. De Wit, G. A., Van Gils, P. F., Over, E. A. B., Suijkerbuijk, A. W. M., Lokkerbol, J., Smit, F., ... & de Kinderen, R. J. A. (2018). Maatschappelijke kosten-batenanalyse van beleidsmaatregelen om alcoholgebruik te verminderen. Geraadpleegd op 25 april 2023, van https://www.rivm.nl/publicaties/maatschappelijke-kosten-baten-analyse-van-beleidsmaatregelen-om-alcoholgebruik-te. Bilthoven: RIVM.