Blog: Wat een tocht door een moeras ons kan leren over samen onderzoek doen
Het Trimbos-instituut en Tranzo doen samen onderzoek naar de betekenis en effectiviteit van herstelacademies. In dit onderzoek werken ervaringsonderzoekers mee van Enik Recovery College in Utrecht. Zij hebben zelf ervaring met herstel rond psychische kwetsbaarheid en herstelacademies, en dragen vanuit hun eigen ervaring bij aan het onderzoek. In deze blog delen promovendus Marloes en co-onderzoeker Annelies* wat een tocht door een moeras, een herstelproces én samen onderzoek doen met elkaar gemeen hebben.
*Waar in deze blog ‘we’ en ‘ons’ staat, gaat het over de POPgroep - onze onderzoeksgroep - als geheel.
Wetenschap en ervaringskennis bundelen krachten
Onze collega Marloes werkt als promovenda in onze onderzoeksgroep. Zij mocht over ons onderzoek vertellen op een internationaal congres over mentale gezondheid. Zoals gebruikelijk in de academische wereld moest ze eerst abstract insturen: een samenvatting van wat ze wilde vertellen. Dat schreef Marloes samen met andere academische onderzoekers. En we werden geaccepteerd: hoera!
Tijd om een presentatie in elkaar te zetten. Dat deden we samen met onze hele onderzoeksgroep, die bestaat uit academische en ervaringsonderzoekers. Samen zijn we de POPgroep, waarbij POP staat voor Peer Onderzoekers Perspectief. De ervaringsonderzoekers in onze groep brengen nieuwe inzichten mee, waar de academische collega’s nog niet bij stil hadden gestaan. We reflecteerden hier samen op, en voerden mooie, eerlijke en open gesprekken over onze samenwerking. Zo kwamen we op een andere, betere vormgeving van de presentatie.
Wetenschap en ervaringskennis bundelen krachten
Ervaringsonderzoeker Annelies kwam bijvoorbeeld met de term ‘moerassigheid’: wat ons betreft een goede beschrijving van wat samen onderzoek doen inhoudt. En zo kreeg presentatie de vorm van een tocht door een moeras.
Annelies: “Ik had de term gehoord in een podcast, waarin Floortje Scheepers de term 'moerassigheid' gebruikt om herstelprocessen te beschrijven. Die verlopen niet altijd makkelijk en in een rechte, voorspelbare lijn voorwaarts.”
“In een moeras is het zompig, kan je wegzakken in de modder, het stinkt er en het kan een uitdaging zijn om je pad te volgen. Maar een tocht door een moeras kan ook tot ontdekkingen leiden die je daarbuiten nooit had kunnen doen. Het loopt misschien moeilijk, maar daardoor krijgt je wel sterke beenspieren. En in een moeras groeien plantensoorten die verder nergens anders voorkomen. Moerassigheid erkennen kan dus tot nieuwe en waardevolle kennis leiden.”
Met dit beeld in het hoofd ontwierp ervaringsonderzoeker Kelly een routekaart door het ‘moeras van co-onderzoek’ [samen onderzoek doen, red.]. Op die routekaart staan valkuilen aangeduid, maar vind je ook schatten. Laten we samen de tocht doorlopen.
Tekst gaat verder onder de afbeelding
Valkuil 1: Aannames doen over hoe het is om mee te werken als co-onderzoeker
Als academische onderzoekers ervaringsdeskundigen betrekken bij hun onderzoek bestaat de kans dat zij aannemen dat mensen zich krachtiger voelen, meer van waarde, meer in controle over de onderwerpen die hun aangaan. Met andere woorden: door mensen te betrekken bij onderzoek stimuleer je empowerment.
Maar dat hoeft niet altijd voor iedereen zo te zijn. Iedere ervaringsonderzoeker ervaart dit op zijn eigen manier. Daar kwamen we achter toen we in de POPgroep vroegen wie mee wilde naar het congres om daar samen de presentatie te geven. Een ervaringsonderzoeker gaf aan dat dit een ingewikkelde vraag was:
Vlak nadat wij elkaar spraken drong tot me door: ik hoor niet op zo'n congres. Ik ben geen onderzoeker, geen docent of voor wie het congres dan ook is ontworpen. Ik lever dat werk niet, praktisch en organisatorisch niet en qua denkkracht niet. Ik zal er 'de ander' zijn. Degene voor wie en over wie al die onderzoeken gedaan worden. En dat is een hele kwetsbare positie. Ik heb geen rol als onderzoeker, geen mooi LinkedIn-profiel, geen netwerk, geen organisatie die achter me staat. Ik sta daar niet vanuit een professie, zoals het gros van de bezoekers van het congres verwacht ik, maar vanuit mijn maatschappelijke positie als deelnemer van Enik - gechargeerd gesteld.”
Take home message: We mogen er als academische onderzoekers nooit vanzelfsprekend vanuit gaan dat we mensen in hun kracht zetten door ze te betrekken in onderzoek. Vraag na hoe mensen het meewerken aan onderzoek ervaren, sta open voor verschillende ervaringen en kijk hoe deze van toegevoegde waarde kunnen zijn.
Valkuil 2: Alles willen plannen (en het moeras vermijden)
Een tweede valkuil is de neiging hebben om alles te willen plannen en te structureren. Overigens uit goede bedoelingen, en wellicht ook vanuit de automatische piloot. Neem dit voorbeeld. In de zomer van 2022 hielden we waardevolle interviews met betrokkenen van Enik Recovery College. Die wilden we daarna met elkaar gaan analyseren.
Marloes wilde daarvoor een goed plan van aanpak maken. Dus dook ze de literatuur in, op zoek naar een vastgelegde procedure: ‘hoe samen met ervaringsonderzoekers interviews analyseren’. Ze vond weinig, blijkbaar wordt zelden beschreven hoe mensen dit aanpakken. De literatuur was dus niet zaligmakend, we moesten zelf iets verzinnen.
Toen rees de vraag: wat kunnen de academische onderzoekers van de ervaringsonderzoekers vragen en verwachten? Is het voor hen bijvoorbeeld te doen om uitgeschreven interviews van 25 pagina’s door te werken, of moeten we gaan samenvatten? Wij academici probeerden die vraag op basis van ons onderbuikgevoel te beantwoorden. Terwijl we het natuurlijk ook aan onze collega’s met ervaringskennis hadden kunnen vragen. Ik had hierover een mooi gesprek met Kelly, een van onze ervaringsonderzoekers: “Het is belangrijk om vertrouwen te hebben wanneer je co-onderzoek doet met een kwetsbare groep,” zei ze. “Dat we zelf weten wat we aankunnen, wat we willen, waar we interesse in hebben. Want we zouden hier niet zijn als we dat niet wilden”.
Tekst gaat verder onder de video
Take home message: Besef dat je niet alleen ervaringskennis kunt benutten in je onderzoek, maar ook in het vormgeven van je samenwerking. Samenwerken in onderzoek is een proces op zich. Ook daar moet je je weg in vinden. Laat het idee los dat je alles moet voorbereiden en plannen, en geef samen vorm aan het proces. En leer gaandeweg. Ook hier geldt: ga na of je aannames kloppen.
Valkuil 3: Vergeten ieders bijdrage op de juiste waarde te schatten
In co-onderzoek gaan academische onderzoekers en ervaringsonderzoekers een wederkerige relatie met elkaar aan. Academische onderzoekers nodigen ervaringsonderzoekers uit, én het staat mensen vrij zich aan te melden als ervaringsonderzoeker. Daarbij is er niet zoiets als ‘de standaard ervaringsonderzoeker’, zoals je ‘de gestandaardiseerde vragenlijst’ hebt. Ervaringsonderzoekers en academische onderzoekers zijn allemaal unieke individuen, met unieke eigenschappen die ieder hun plaats hebben in het werkproces. En daar zit een schat in verborgen!
Want wanneer je door krijgt dat samen onderzoek doen voor variatie en diversiteit zorgt, en dat ieders inbreng van waarde is in het geheel, tref je in het moeras een schatkist aan met een overvloed aan kennis, ervaringen en vaardigheden. In onze groep zitten bijvoorbeeld mensen met expertise in grafisch ontwerp, mensen die goed kunnen schrijven, mensen die sociaal sterk zijn en goed mensen te woord kunnen staan, mensen met een sterke analytische blik, en ga zo maar door.
Take home message: Elkaar echt zien en de verschillende inbreng waarderen van onderzoekers met academische én ervaringskennis is enorm waardevol. Zowel voor je samenwerking als voor de inhoud van het onderzoek.
Valkuilen of verborgen schatten?
De belangrijkste les? Valkuilen zijn onvermijdelijk wanneer je samenwerkt in een groep waar wetenschappelijke kennis en ervaringskennis samenkomen. Maar dat is helemaal niet erg. Het is juist goed om ze bewust op te zoeken, omdat je daarmee de inhoud van het onderzoek verdiept.
Door regelmatig met elkaar te praten over de samenwerking maak je blinde vlekken zichtbaar en valkuilen voelbaar. Het moeras is een bron van kennis: voor biologen letterlijk, en voor sociale wetenschappers figuurlijk. De samenwerking en kwaliteit van het onderzoek worden er uiteindelijk alleen maar beter van.
