VBA+: een kort stoppen-met-rokenadvies

Veel mensen willen stoppen met roken, maar slechts een deel slaagt erin om zelfstandig te stoppen. Als zorgverlener kun je écht het verschil maken. Een kort stopadvies – ook als de patiënt daar niet expliciet om vraagt – verdubbelt de kans op succes. Het Very Brief Advice Plus (VBA+) is een effectief en laagdrempelig stopminuutje om stoppen met roken in elk consult bespreekbaar te maken.

Vragen?

Gratis e-learning

Leer hoe je een stoppen-met-rokenadvies geeft

Bestel de e-learning

Het VBA+ als kort stoppen-met-rokenadvies, wat is het?

Het VBA+ is een kort en effectief rookstopadvies, waarmee de patiënt in één minuut, twee keer zo veel kans heeft om te stoppen met roken, in drie simpele stappen.

VBA+: drie simpele stappen

Stap 1: vraag naar de rookstatus

Stap 2: vertel over de stopmogelijkheden

Stap 3: verwijs warm naar stopbegeleiding

Deze methode is een uitbreiding op het Very Brief Advice (VBA) en staat ook bekend als de Ask–Advise–Connect-methode. Het VBA+ is gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek van het Trimbos-instituut en het Leids Universitair Medisch Centrum (LUMC).

Stap 1: vraag of iemand rookt

Voordat je vraagt of iemand rookt, kun je beginnen met een toestemmingsvraag. Dit toont respect en vergroot de kans op een open gesprek. Een roker voelt zich daardoor minder snel beoordeeld.

Voorbeelden:

“Ik wil het graag met u over roken hebben. Vindt u dat goed?”
“Mag ik u iets vragen?” (Bij een bevestigend antwoord) “Rookt u?”

Je kunt ook kiezen voor een iets directere benadering:

“Nu u hier toch bent… Rookt u (nog)?”

Wil iemand het er op dat moment niet over hebben? Je kunt voorstellen om er op een later moment op terug te komen.

Wanneer ga je het gesprek over roken aan?

Een gesprek over roken past in vrijwel elk patiëntencontact.

In sommige situaties is het zelfs extra logisch of urgent om het onderwerp aan te snijden. Bijvoorbeeld:

Je weet niet of de patiënt rookt, bijvoorbeeld als je de patiënt voor het eerst ziet.
De patiënt heeft een diagnose die gerelateerd is aan roken, zoals een recent hartinfarct, COPD of longkanker.
De patiënt heeft klachten die aan roken gerelateerd kunnen zijn, zoals hoesten, astma, kortademigheid, chronische loopneus, diabetes type 2, keel- of buikklachten, frequente valincidenten of langzame wondgenezing.
De patiënt of partner van de patiënt is zwanger of heeft een kinderwens.
De patiënt heeft thuiswonende kinderen.
De patiënt staat op het punt een operatie te ondergaan.
De patiënt gebruikt orale anticonceptie of andere medicatie waarbij roken extra risico’s met zich meebrengt.
Je ruikt of ziet dat iemand rookt.

Maak het uitvragen van de rookstatus onderdeel van je routine, gekoppeld aan vaste contactmomenten, zoals bij de registratie van een nieuwe patiënt of tenminste één keer per jaar.

Daarnaast kun je prioriteit geven aan patiënten bij wie de gezondheidswinst groot is, zoals jongeren of mensen met een lagere sociaaleconomische positie (lage SEP).

Je kunt binnen je team afspreken om bij alle patiënten de rookstatus systematisch vast te leggen. In dat geval kun je het onderwerp bijvoorbeeld zo introduceren: “Wij willen graag van al onze patiënten weten of zij roken, rookt u?”

Stap 2: geef een stopadvies

Vertel dat professionele begeleiding de beste manier is om te stoppen met roken. Formuleer het positief en laagdrempelig, bijvoorbeeld:

“Mocht u willen stoppen, dan is de kans op succes het grootst met professionele begeleiding. We kunnen dit eventueel combineren met pleisters of andere medicatie. De zorgverzekeraar vergoedt dit en u hoeft ook geen eigen risico te betalen. Zou u dat willen?”

Twijfelt de patiënt over begeleiding?

Wil de patiënt echt niet stoppen?

Laat het onderwerp rusten. De kans is aanwezig dat dit gesprek alsnog tot nadenken aanzet en op termijn tot een andere keuze leidt. Je kunt ook de roker motiveren tot een eerste stapje richting rookvrij worden:

“Wat vindt u ervan om....
... een paar dagen een dagboekje bij te houden hoeveel u rookt, waar en wanneer?”
... bewust een keer één sigaret niet te roken, bijvoorbeeld de sigaret bij de koffie”

Deze opdrachten leiden tot inzicht en geven de roker het gevoel dat hij wel degelijk (een beetje) controle heeft over het rookgedrag.

Wijs eventueel op manieren om zelfstandig te stoppen met roken, zoals het gebruik van een van de stoppen-met-rokenapps of stopplan stoppen met roken. Kijk voor meer informatie over zelf stoppen op zelf stoppen met roken of vapen op ikstopnu.nl.

Stem de informatie af op de patiënt.

Bij het geven van een stopadvies én het bespreken van de begeleidingsmogelijkheden is het belangrijk om de informatie aan te passen aan het niveau van de patiënt. Controleer of de uitleg goed overkomt, bijvoorbeeld met de terugvraagmethode:

“Ik ben benieuwd of ik het duidelijk heb uitgelegd. Kunt u mij vertellen wat ik zojuist gezegd heb?”

Rokers met een lagere sociaaleconomische positie (SEP) hebben vaak meer moeite om te stoppen met roken. Dit komt onder andere door beperkte gezondheidsvaardigheden en moeilijke leefomstandigheden, zoals financiële stress of sociale druk. Gebruik ondersteunende tools van Pharos voor met mensen met beperkte gezondheidsvaardigheden:

Tips

Lage SEP-rokers bevinden zich vaak in een omgeving waarin veel mensen roken. Dit maakt stoppen én volhouden moeilijker. Vraag daarom of de patiënt een rokende partner of huisgenoot heeft en bespreek of die persoon ook wil stoppen. Houd rekening met mogelijke barrières zoals werkloosheid, eenzaamheid of schulden. Overweeg om ondersteuning in te schakelen via het sociale wijkteam of de POH-GGZ.

Stap 3: verwijs warm

Twijfelt een patiënt over stoppen met roken? Verwijs dan naar een professional die kan helpen bij het vergroten van de motivatie, zoals de praktijkondersteuner.

Is er interesse in begeleiding? Bespreek de opties voor stoppen-met-rokenbegeleiding en laat de patiënt zelf kiezen.

“Mag ik uw gegevens delen met een stoppen-met-rokenbegeleider om een afspraak in te plannen?” Plan direct een afspraak binnen de eigen organisatie, in de huisartsenpraktijk, of bij een begeleider in de buurt (zie ikstopnu.nl/buurt).

Gebruik de keuzehulp stoppen met roken om te ontdekken welke stopmethode het beste past.

Is er binnen je eigen organisatie géén stoppen-met-rokenbegeleiding beschikbaar?

Is er weinig hulp in je regio?

Extra tips om het VBA+ te gebruiken

In de praktijk kun je knelpunten ervaren in de toepassing van het VBA+. Hieronder vind je concrete tips.

Het voelt ongepast om over (stoppen met) roken te beginnen.

Het overgrote deel van de rokers vindt dat een zorgverlener de aangewezen persoon is voor een stoppen-met-rokenadvies. 72% van de rokers vindt dat ze hulp verdienen bij het stoppen en ontvangt graag ondersteuning. Ernaar vragen is dus vaak een opluchting voor patiënten.
Ook zonder een directe aanleiding zijn er redenen te bedenken om over (stoppen met) roken te beginnen. Een goed voorbeeld is de grote gezondheidswinst die te behalen valt, zowel bij de roker zelf als bij mensen in de omgeving die meeroken.
Spreek bijvoorbeeld met je collega’s af om (gedurende een periode) bij alle patiënten de rookstatus vast te leggen. Je kunt dan tegen patiënten zeggen: “Wij schrijven van iedere patiënt op of hij wel of niet rookt. Rookt u?” Vervolg daarna met de rest van het VBA+.

Ik heb te weinig tijd om over (stoppen met) roken te beginnen.

Een rookstopadvies zoals het VBA+ kan al binnen één minuut.
Ook buiten het consult kun je rokers bereiken. Denk bijvoorbeeld aan de inschrijving van nieuwe patiënten: op het inschrijfformulier kun je de rookstatus uitvragen én daar een vervolgactie aan koppelen. Je zou dit bijvoorbeeld kunnen meenemen in je kennismakingsgesprek. Of je kunt een uitnodiging voor een vrijblijvend gesprek sturen naar nieuwe patiënten die roken.
Creëer extra aandacht in je praktijk voor stoppen met roken zodat meer patiënten er zelf over beginnen. Plaats bijvoorbeeld de VBA+-bureaubalk op je bureau of toon een wachtkamervideo over stoppen met roken. Je kunt ook gebruik maken van materialen van landelijke campagnes zoals Stoptober materialen voor zorgverleners.

Ik vergeet een gesprek over (stoppen met) roken te beginnen.

Het stopadvies lijkt weinig effect te hebben; de meeste rokers willen niet direct stoppen.

Realiseer je dat een stopadvies vaak indirect resultaat oplevert op de lange termijn: het is een zaadje dat elke keer geplant wordt, zeker als de persoon het van verschillende zorgverleners hoort. Wees dus niet ontmoedigd wanneer je advies op korte termijn weinig effect lijkt te hebben en blijf er vooral mee doorgaan. Overweeg om de e-learning ‘het stoppen met roken advies hoe geef ik dat’ te volgen als je het adviseren lastig blijft vinden.
Vraag aan rokers die nu niet willen stoppen met roken of je er op een later moment op terug mag komen. Leg goed vast wat je al hebt besproken, zodat je hier in het volgende consult op terug kunt komen.

Ik weet niet naar wie ik moet verwijzen.

Gebruik de keuzehulp stoppen met roken om te ontdekken welke stopmethode het beste past.
Vind een begeleider in de buurt door het woonadres van de patiënt in te vullen op de hulp-in-de-buurtkaart.
Is er weinig hulp in de regio? Veel stoppen-met-rokenaanbieders (zowel regionaal als landelijk) bieden tegenwoordig ook online en/of telefonische begeleiding aan, individueel of in een groep. Bekijk het overzicht van telefonische coaches.

Hoe pas ik het VBA+ toe in mijn organisatie?