VBA+: Advies- en verwijsmethode

Wat is het Very Brief Advice+?

Het Very Brief Advice Plus (VBA+) is een kort én krachtig rookstopadvies. VBA+ is een uitbreiding op het Very Brief Advice. Het meest vernieuwende aspect van VBA+ is het warm verwijzen. Lees hier waarom VBA+ krachtiger is dan VBA.

De VBA+ methode staat ook wel bekend als Ask-Advise-Connect, en is gebaseerd op onderzoek van het Trimbos-instituut en het Leids Universitair Medisch Centrum.

Wil je het VBA+ implementeren onder professionals binnen je eigen organisatie/afdeling/praktijk? De VBA(+) implementatietoolkit helpt je hierbij!

Aan de slag met het VBA+

Bekijk de verschillende stappen:

Stap 1: rookstatus uitvragen
Stap 2: adviseren
Stap 3: warm verwijzen

Stap 1: rookstatus uitvragen

Hoe vraag je naar het roken?

Voordat je naar de rookstatus vraagt, is het belangrijk om te beginnen met een toestemmingsvraag. Door eerst toestemming te vragen, voelt een roker zich gerespecteerd. Vaak ontstaat er dan ook een open houding.

Bijvoorbeeld:

“Ik wil het graag met u over roken hebben, vindt u dat goed?”
“Mag ik u iets vragen?” (Indien ja) “Rookt u?”

Als de persoon het er niet over wil hebben, dan respecteer je dat. Eventueel vraag je of je het er een andere keer over mag hebben. De volgende keer vraag je het op dezelfde, respectvolle manier.

Wanneer ga je het gesprek over roken aan?

De aanleiding om een gesprek over roken te beginnen kan verschillen. Bijvoorbeeld:

Patiënt heeft een aan roken gerelateerde diagnose zoals een hartinfarct, COPD, longkanker
Patiënt heeft aan roken gerelateerde klachten (zoals hoesten, astma, dyspneu, rhinitis, diabetes mellitus type 2, keel/buikpijn, vaak vallen, veneuze beenulcera)
Patiënt is zwanger of heeft een kinderwens
Patiënt heeft thuiswonende kinderen
Patiënt moet binnenkort een operatie ondergaan
Patiënt gebruikt een oraal anticonceptivum of andere medicatie waarbij roken extra risico’s met zich meebrengt
Je ruikt dat iemand rookt

Overweeg om het uitvragen van de rookstatus te koppelen aan een vast moment. Bijvoorbeeld de registratie van een nieuwe patiënt. En kijk ook of je voorrang kunt geven aan patiënten bij wie veel gezondheidswinst te behalen valt, zoals bij jongeren en lage SEP patiënten.

Je kunt ook met je collega’s afspreken om van iedere patiënt de rookstatus achterhalen. In dat geval kun je het onderwerp op de volgende manier aansnijden: “Wij willen graag van al onze patiënten de rookstatus vastleggen. Indien u rookt, hoeven we het er nu niet over te hebben. Maar als u een keer wilt stoppen, kan ik met u meedenken hierover.”

Stap 2: adviseren

Hoe geef je een stopadvies?

Je geeft altijd een advies, ongeacht de motivatie van een patiënt. In het stopadvies benoem je direct professionele begeleiding. Vraag of de patiënt interesse heeft in professionele begeleiding.

"Het zou (voor uw gezondheid) heel goed zijn als u stopt. Als u stopt met roken, wilt u natuurlijk dat het lukt. Dat gaat het beste met professionele begeleiding en eventueel pleisters of andere medicatie. Heeft u interesse?”

Beantwoord eventuele vragen die de patiënt heeft of verwijs naar meer informatie op ikstopnu.nl of thuisarts.nl. En geef de patiënt eventueel extra tijd (maximaal een week) om een keuze te maken. Indien de patiënt extra tijd nodig heeft, spreek je af om binnen een week weer contact te hebben.

Mocht iemand echt niet willen stoppen, laat het dan rusten. De kans is aanwezig dat de persoon, mede door dit gesprek, later van gedachten verandert. Wijs de persoon eventueel op manieren om zelfstandig te stoppen, bijvoorbeeld met behulp van een stoppen-met-roken app.

Waarom een stopadvies?

Stem de informatie af op de patiënt

Rokers met een lage sociaaleconomische positie (SEP) hebben vaak meer moeite om te stoppen met roken. Dit kan te maken hebben met beperkte gezondheidsvaardigheden bij de roker zelf, maar ook achtergestelde leefomstandigheden spelen vaak een rol. Bij het geven van een stopadvies en het bespreken van de verschillende vormen van begeleiding is het van belang dat je de informatie afstemt op het niveau van je patiënt. Controleer of de persoon de informatie goed begrepen heeft. Pas bijvoorbeeld de terugvraagmethode toe:

“Ik ben benieuwd of ik het duidelijk uitgelegd heb. Kunt u mij vertellen wat ik net heb gezegd?"

Hier vind je een aantal tools, ontwikkeld door Pharos, die je kunnen ondersteunen in gesprekken met lage SEP rokers:

Tip: Lage SEP rokers bevinden zich vaak in een omgeving waar anderen roken, wat het bemoeilijkt om te stoppen of om het stoppen vol te houden. Het is met name belangrijk dat partners ook stoppen met roken (indien deze roken). Vraag daarom of een patiënt zijn of haar rokende partner erbij wil betrekken.

Tip: Probeer rekening te houden met barrières waar lage SEP rokers mee worstelen zoals werkloosheid, eenzaamheid, en schulden. Schakel bijvoorbeeld de sociale wijkteam of POH-GGZ in.

Stap 3: warm verwijzen

Naar wie verwijzen?

Twijfelt de patiënt nog over stoppen met roken? Verwijs de patiënt dan door naar een professional die de motivatie kan verhogen. Dit kan bijvoorbeeld een praktijkondersteuner in de huisartsenpraktijk zijn.

Heeft de patiënt interesse in persoonlijke begeleiding? Bespreek dan de verschillende opties voor stoppen-met-rokenbegeleiding en laat de patiënt zelf kiezen.

Stoppen-met-rokenbegeleiding kan plaatsvinden in diverse settings, afhankelijk van het aanbod in de regio. Begeleiding kan aangeboden worden via de eerste lijn (bijv. huisarts, fysiotherapeut, apotheek), de tweede- en derde lijn (rookstoppoli, gespecialiseerde GGZ, verslavingszorg) of via specifieke aanbieders van stoppen-met-rokenbegeleiding zoals coaches. De voorkeuren van de roker vormen het uitgangspunt voor de behandeling.

Controleer voor een verwijzing eerst of er complicerende factoren aanwezig zijn (hieronder vallen: psychosociale problematiek, ernstige ontwenningsklachten, andere verslavingen of ernstige psychiatrische comorbiditeit) ⇒ Indien ja: verwijs de patiënt naar de POH-GGZ of een verslavingsarts.

Wordt er binnen je eigen praktijk of ziekenhuis geen stoppen-met-rokenbegeleiding geboden? Dan moet je in dat geval altijd extern doorverwijzen. Via het Kwaliteitsregister Stoppen met Roken en de ‘Hulp in de buurt-kaart’ van Ikstopnu vind je welke aanbieders er bij jou in de regio zitten. Vanuit het ziekenhuis kun je vaak ook naar de huisartsenpraktijk verwijzen. Bespreek de verschillende opties met je patiënten, en laat hen een keuze maken.

Als er in jouw praktijk of ziekenhuis stoppen-met-rokenbegeleiding wordt geboden, kun je ook intern doorverwijzen. Toch kunnen er redenen zijn om extern te verwijzen:

Heeft de persoon al vaker een stoppoging gedaan binnen je praktijk/ziekenhuis waarbij het niet gelukt is om te stoppen? ⇒ Overweeg om de persoon naar een externe partij door te verwijzen.
Heeft de persoon de voorkeur voor een type begeleiding die niet in je eigen praktijk/ziekenhuis wordt geboden? ⇒ Verwijs de persoon naar een externe partij.
Kan de persoon alleen behandeld worden buiten reguliere werktijden om? ⇒ Verwijs de persoon naar een externe partij die begeleiding biedt buiten reguliere werktijden.

Hoe kun je warm verwijzen?

Verwijs warm door: het vergroot de kans dat de roker daadwerkelijk start met de begeleiding. Plan direct een afspraak in de agenda van een collega, of geef de contactgegevens van de roker door aan de begeleider zodat deze een afspraak kan maken met de persoon. Vraag wel eerst toestemming aan de roker om zijn/haar contactgegevens te delen met de begeleider. Spreek indien gewenst een tijdsframe af waarin de roker telefonisch bereikbaar is.

Mag ik uw gegevens delen met de begeleider zodat deze contact met u kan opnemen voor een afspraak?”

Ik zou u graag in contact brengen met (...) om er verder over te praten. Vindt u dat goed?"

Neem altijd zelf contact op met de begeleider. Geef de belangrijkste contact- en medische gegevens van de roker aan de begeleider door. Doe dit op een veilige manier zodat de gegevens van de patiënt beschermd blijven. Gebruik bijvoorbeeld ZorgDomein, Siilo, de telefoon, of een beveiligde e-mail.

Tips om VBA+ toe te passen

Extra ondersteuning nodig bij het toepassen van VBA+? Download en print de gratis VBA+ bureaubalk en/of bestel gratis een aantal fysieke exemplaren van het VBA+ zakkaartje door te mailen naar rookvrijezorg@trimbos.nl

Of volg de gratis e-learning 'Het stoppen-met-rokenadvies. Hoe geef ik dat?' waarin het VBA+ aan bod komt.

In de praktijk kun je tegen knelpunten aanlopen in de toepassing van VBA+. Hieronder vind je een overzicht van knelpunten met concrete tips die je kunnen helpen.

Het voelt ongepast om over (stoppen met) roken te beginnen als er geen directe aanleiding voor is.

Ook zonder een directe aanleiding zijn er nog steeds redenen te bedenken om over (stoppen met) roken te beginnen. Een goed voorbeeld is de grote gezondheidswinst die te behalen valt bij jongeren en jongvolwassenen die roken. Begin het gesprek bij deze groep door bijvoorbeeld te zeggen: ‘Ik zie dat je rookt, mag ik het daar met je over hebben?’
Spreek met je collega’s af om (gedurende een periode) van alle patiënten de rookstatus vast te leggen. Je kunt dan tegen patiënten zeggen: ‘Wij schrijven op of u wel of niet rookt. Mocht u roken en willen stoppen dan kan u daarbij geholpen worden.”

Ik heb te weinig tijd om over (stoppen met) roken te beginnen.

Ook buiten het consult kunnen rokers bereikt worden. Denk bijvoorbeeld aan de inschrijving van nieuwe patiënten: op het inschrijfformulier kun je de rookstatus uitvragen én daar een vervolgactie aan koppelen. Je zou dit bijvoorbeeld kunnen meenemen in je kennismakingsgesprekken, of de persoon die de inschrijvingen verwerkt zou per post of e-mail een uitnodiging voor een vrijblijvend gesprek kunnen sturen naar de nieuwe patiënten die roken. Bedenk hoe jouw praktijk hier iets mee zou kunnen gaan doen.
Creëer extra aandacht in je praktijk voor stoppen met roken zodat meer patiënten er zelf over beginnen. Hang bijvoorbeeld posters op in de wacht- en spreekkamer; en laat een filmpje zien in de wachtkamer. Je kunt hiervoor gebruik maken van materialen van landelijke campagnes zoals PUUR rookvrij en Stoptober.

Ik vergeet steeds een gesprek over (stoppen met) roken te beginnen.

Het geven van een stopadvies en aanbieden van begeleiding lijken weinig effect te hebben op patiënten; de meesten geven direct aan dat ze niet willen stoppen met roken.

Het is belangrijk om je te realiseren dat je advies vaak indirect resultaat oplevert op de lange termijn: het is toch weer een zaadje dat elke keer geplant wordt, zeker als de persoon het van verschillende zorgverleners hoort. Wees dus niet ontmoedigd wanneer je advies op korte termijn weinig effect lijkt te hebben en blijf er vooral mee doorgaan. Overweeg om extra nascholing te volgen als je het adviseren lastig blijft vinden.
Vraag aan rokers die nu niet willen stoppen met roken of je er op een later moment op terug mag komen. Leg goed vast wat je al hebt besproken, zodat je hier in het volgende consult op terug kunt komen. Kijk eventueel naar de mogelijkheden in je informatiesysteem om een reminder, zoals een attentieregel, aan te zetten voor het volgende consult.
Spreek met je collega’s af om in een teamoverleg hier aandacht aan te besteden en tips/succesverhalen uit te wisselen.

Er zijn te weinig verwijsmogelijkheden in de regio.

VBA+: advies- en verwijsmethode

In dit dossier

Vragen?

Hulp nodig bij deze methode?