Meer dan de helft van de volwassen vrouwen en één op de vijf volwassen mannen in Nederland is wel eens slachtoffer geworden van seksueel grensoverschrijdend gedrag, vaak met ingrijpende gevolgen. Welke rol speelt het gebruik van alcohol hierbij, zowel bij de daders als bij de slachtoffers?
Expertisecentrum Alcohol
Deze pagina is gemaakt door het Expertisecentrum Alcohol. Met wetenschappelijke kennis helpt het expertisecentrum professionals gezondheidsschade door alcohol terug te dringen.
Blijf op de hoogte
Met de nieuwsbrief van het Expertisecentrum Alcohol:
Heeft u een vraag?
Stuur ons een mail
Wat verstaan we onder seksuele grensoverschrijding?
Seksuele grensoverschrijding is een verzamelterm voor alle vormen van seksueel gedrag die over de grenzen van een ander gaan zonder dat er sprake is van consent (instemming) [1]. Voorbeelden zijn ongewenste aanrakingen, zoenen tegen iemands wil, aanranding en verkrachting en online ongewenst gedrag, zoals sextortion (iemand chanteren met seksueel getinte beelden).
Seksueel geweld
Een ernstige vorm van seksuele grensoverschrijding is seksueel geweld. Bij seksueel geweld gaat het om verkrachting of aanranding [1]. De term ‘verkrachting’ wordt gebruikt als er sprake is van penetratie (genitaal, oraal, anaal) tegen de wil. Onder ‘aanranding’ verstaan we andere seksuele handelingen tegen iemands wil. In de hier genoemde onderzoeken is vooral gekeken naar seksueel geweld.
Hoe vaak?
In Nederland is meer dan de helft van de volwassen vrouwen en bijna één op de vijf volwassen mannen wel eens slachtoffer geworden van seksuele grensoverschrijding [2]. Daarnaast zijn iets meer dan één op de vijf vrouwen en één op de twintig mannen slachtoffer van seksueel geweld [2]. Vrouwen zijn dus in het algemeen vaker slachtoffer van seksuele grensoverschrijding dan mannen [2].
Ingrijpende gevolgen
Het meemaken van seksueel grensoverschrijdend gedrag en seksueel geweld heeft bij een groot deel van de slachtoffers ingrijpende gevolgen. Meer dan de helft van de volwassen vrouwen en bijna de helft van de volwassen mannen die seksueel geweld hebben meegemaakt, zegt klachten of problemen te hebben als gevolg van deze ervaring. Het gaat hierbij vooral om psychische, seksuele en relationele problemen [2].
Alcohol vergroot het risico op grensoverschrijding
Het gebruik van alcohol vergroot de kans dat er seksuele grenzen overschreden worden. Dit gaat zowel om de kans dat iemand de grenzen van een ander zal overschrijden als om de kans om slachtoffer te worden van seksueel grensoverschrijdend gedrag [3-6]. Het gebruik van alcohol of drugs tijdens de seks is de belangrijkste risicofactor voor het meemaken van seksueel geweld.
Cijfers over de rol van alcohol bij het ontstaan van seksueel geweld
- Bijna een derde van de volwassenen die seksueel geweld meemaakten, gaven aan dat het gebruik van alcohol of drugs daarbij een rol speelde bij het slachtoffer, bij de dader of bij allebei [2]. Vrouwen (31%) gaven dit vaker aan dan mannen (23%). Deze cijfers komen uit een onderzoek dat Expertisecentrum Seksualiteit Rutgers in 2017 deed naar de seksuele gezondheid van volwassenen tussen 18 en 80 jaar in Nederland.
- 20% van de vrouwelijke slachtoffers en 12% van de mannelijke slachtoffers gaven in hetzelfde onderzoek ook aan dat de dader misbruik maakte van het feit dat ze onder invloed waren van alcohol of drugs [2].
- Bij een derde van de jongeren die seksueel geweld heeft meegemaakt waren er alcohol of drugs in het spel bij het slachtoffer en/of de dader. Dit bleek uit een onderzoek naar de seksuele gezondheid van jongeren en jongvolwassenen onder de 25 in Nederland uit 2017 [7]. Meisjes (36%) gaven dit vaker aan dan jongens (21%).
Daders seksuele grensoverschrijding
Het gebruik van alcohol kan de kans op het ontstaan van seksueel grensoverschrijdend gedrag vergroten. Dit geldt vooral onder bepaalde omstandigheden en voor specifieke groepen. Alcoholgebruik speelt een grotere rol bij het ontstaan van seksueel grensoverschrijdend gedrag dan bijvoorbeeld een bepaald ‘daderprofiel’ [8]. Het blijkt dat vooral mannen grensoverschrijdend gedrag kunnen gaan vertonen onder invloed van alcohol [3, 8].
Na het drinken van alcohol vallen bepaalde remmende signalen in de hersenen minder op dan gevoelens van seksuele opwinding. Denk aan signalen die het ontstaan van seksueel grensoverschrijdend gedrag normaal gesproken zouden remmen, zoals het voelen van empathie voor het slachtoffer of je zorgen maken over de gevolgen van je gedrag voor de toekomst [8, 9]. (Lees meer over de werking van alcohol in de hersenen.) De kans dat iemand de grenzen van de ander overschrijdt neemt hierdoor toe. Daarnaast kan de verwachting dat je seksueel opgewonden raakt van alcohol er daadwerkelijk voor zorgen dat je opgewonden raakt van het drinken van alcohol [10, 11].
Alcohol heeft naast invloed op het gedrág van de daders [3] ook invloed op wat ze denken over het effect van alcohol op het gedrag van vrouwen. Veel mannen geloven dat vrouwen zich door alcohol sexyer gaan gedragen en sneller op seksuele uitnodigingen ingaan [8]. Bovendien kunnen mannen onder invloed van alcohol vriendelijk gedrag van vrouwen makkelijker interpreteren als een teken van verlangen naar seksuele activiteit [9, 12]. Alcohol zorgt er immers voor dat signalen van onwil bij de ander makkelijker over het hoofd gezien worden [9].
Naast alcohol spelen ook persoonlijkheidskenmerken van de dader een rol (bijvoorbeeld agressie). Ook kenmerken van de situatie en de omgeving spelen mee [3, 8, 9]; zijn er bijvoorbeeld anderen bij of niet en wat voor sociale gelegenheid is het?
Slachtoffers seksuele grensoverschrijding
Alcohol kan niet alleen de kans vergroten dat mensen seksueel grensoverschrijdend gedrag gaan vertonen, maar ook de kans dat mensen slachtoffer worden van dit soort gedrag [13, 14]. Vrouwen die alcohol drinken of frequent aan binge drinken doen, lopen hierbij een groter risico dan vrouwen die geen of veel minder alcohol drinken [14, 15].
Vrouwen zijn onder invloed van alcohol minder goed in staat om hun eigen (seksuele) grenzen aan te geven. Ook worden signalen van mogelijk gevaar minder goed verwerkt in de hersenen en verloopt het interpreteren van sociale informatie minder goed [14]. Daarnaast beïnvloedt alcohol de voorgenomen reactie van het slachtoffer in seksueel grensoverschrijdende situaties [14]. (Lees meer over wat er in je hersenen gebeurt als je dronken bent.) Hierdoor is het voor slachtoffers moeilijker om adequaat te reageren op mogelijk gevaar [9]. Dit zorgt ervoor dat vrouwen onder invloed meer risico’s nemen en zichzelf minder goed kunnen beschermen [15].
Vrouwelijke studenten lopen het grootste risico
Het risico om slachtoffer te worden van seksuele grensoverschrijding is het grootst onder vrouwelijke studenten. Uit het eerdergenoemde onderzoek van Rutgers naar de seksuele gezondheid van Nederlandse volwassenen bleek dat vrouwen tussen 18 en 24 jaar het vaakst slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag waren [2]. Ook bleek dat er in de latere levensjaren nauwelijks negatieve seksuele ervaringen bijkwamen. De relatie tussen alcoholgebruik en seksuele grensoverschrijding is vooral sterk onder studenten, doordat zij in het algemeen impulsiever zijn en seksueel en agressief gedrag vooral voorkomt in situaties waarin jongeren veel drinken, zoals tijdens het uitgaan [3, 5, 9].
Meer informatie over seksuele grensoverschrijding is te vinden op de website seksindepraktijk.nl van Rutgers.
Met dank aan: Janneke van der Avoort
Referenties
1. Rutgers. (2021, 23 september). Vormen van seksuele grensoverschrijding. Geraadpleegd op 25 april 2022, van https://seksindepraktijk.nl/themas/seksueelgeweld/kennis/definitie-copy/
2. De Graaf, H., & Wijsen, C. (2017). Seksuele gezondheid in Nederland 2017. Uitgeverij Eburon. https://rutgers.nl/wp-content/uploads/2021/03/Seksuele-Gezondheid-in-Nederland-2017.pdf
3. Crane, C. A., Godleski, S. A., Przybyla, S. M., Schlauch, R. C., & Testa, M. (2016). The proximal effects of acute alcohol consumption on male-to-female aggression. Trauma, Violence, & Abuse, 17(5), 520–531. https://doi.org/10.1177/1524838015584374
4. Kuyper, L., De Wit, J., Adam, P., Woertman, L., & Van Berlo, W. (2010). Grensoverschrijdende seksuele ervaringen en gedragingen onder jongeren. De belangrijkste resultaten uit het onderzoek ‘laat je nu horen!’. Tijdschrift voor Seksuologie, 24, 90-103.
5. Seidler, Y., Van den Heerik, M., Van San, J., De Boom, J., & Van Leeuwen, R. (2018). Seksueel grensoverschrijdend gedrag in het Rotterdamse uitgaansleven. Risbo BV / Erasmus Universiteit Rotterdam.
6. Steele, B., Martin, M., Yakubovich, A., Humphreys, D. K., & Nye, E. (2020). Risk and protective factors for men’s sexual violence against women at higher education institutions: A systematic and meta-analytic review of the longitudinal evidence. Trauma, Violence, & Abuse, 1–17. https://doi.org/10.1177/1524838020970900
7. De Graaf, H., Van den Borne, M., Nikkelen, S., Twisk, D., & Meijer, S. (2017). Seks onder je 25e: Seksuele gezondheid van jongeren in Nederland anno 2017. Eburon. https://seksonderje25e.nl/files/uploads/Onderzoeksboek%20Seks%20onder%20je%2025e%202017.pdf
8. Abbey, A. (2011). Alcohol’s role in sexual violence perpetration: Theoretical explanations, existing evidence and future directions. Drug and Alcohol Review, 30(5), 481–489. https://doi.org/10.1111/j.1465-3362.2011.00296.x
9. Lorenz, K., & Ullman, S. E. (2016). Alcohol and sexual assault victimization: Research findings and future directions. Aggression and Violent Behavior, 31, 82–94. https://doi.org/10.1016/j.avb.2016.08.001
10. Norris, J., Davis, K.C., George, W.H., Martell, J., & Heiman, J.R. (2004). Victim’s response and alcohol-related factors as determinants of women’s responses to violent pornography. Psychology of Women Quarterly, 28, 59-69.
11. Van Hasselt, N., & De Wit, J. (2013). Over middelengebruik en seksualiteit. Verslaving, 9, 43–58. https://doi.org/10.1007/s12501-013-0017-1
12. Davis, K. C., Schraufnagel, T. J., Jacques-Tiura, A. J., Norris, J., George, W. H., & Kiekel, P. A. (2012). Childhood sexual abuse and acute alcohol effects on men’s sexual aggression intentions. Psychology of Violence, 2(2), 179–193. https://doi.org /10.1037/a0027185
13. Abbey, A., Zawacki, T., Buck, P. O., Clinton, A., & McAuslan, P. (2004). Sexual assault and alcohol consumption: What do we know about their relationship and what types of research are still needed? Aggression and Violent Behavior, 9(3), 271–303. https://doi.org/10.1016/s1359-1789(03)00011-9
14. Melkonian, A. J., & Ham, L. S. (2018). The effects of alcohol intoxication on young adult women’s identification of risk for sexual assault: A systematic review. Psychology of Addictive Behaviors, 32(2), 162–172. https://doi.org/10.1037/adb0000349
15. Abbey, A. (2002). Alcohol-related sexual assault: A common problem among college students. Journal of Studies on Alcohol, 14, 118–128. https://doi.org/10.15288/jsas.2002.s14.118
