Onderzoeker Ron de Graaf gaat na mooie carrière in de wetenschap met pensioen

Nu sluit Ron de Graaf de deur van het Trimbos-instituut achter zich. We blikken terug op zijn bijdrage aan ons instituut en de wetenschap.

Honderden artikelen op zijn naam

Als onderzoeker heeft Ron als auteur en co-auteur maar liefst 400 internationale artikelen geschreven, de meeste op basis van de NEMESIS-studies en de WHO World Mental Health Surveys. Verder scheef hij (mee aan) 115 Nederlandstalige artikelen en rapporten. Tijdens zijn carrière onderzocht hij binnen diverse onderzoeken uiteenlopende onderwerpen, waaronder ‘de psychische gevolgen van de watersnooddreiging en evacuatie in 1995’, ‘(on)veilige seks in de hetero- en homoseksuele prostitutie’ en ‘(on)veilige seks bij expats’.

Zijn promotieonderzoek naar prostituées en prostituanten (mensen die prostituées bezoeken) en de risico’s op de potentiële verspreiding van HIV is één van de onderzoeken die Ron het meest is bijgebleven. Hij voerde dit onderzoek uit samen met collega Ine Vanwesenbeeck aan het begin van de HIV-epidemie. De onderzoekers sorteerden hiermee voor op een mogelijke verspreiding van de epidemie. “Als de HIV-epidemie zich toen verder zou gaan verspreiden dan alleen bij homoseksuele en biseksuele mannen en mensen die drugs spuiten, dan zou dat waarschijnlijk het eerste hebben kunnen gebeuren in de prostitutie”, licht Ron toe. Op basis van honderden kwalitatieve en kwantitatieve interviews met prostituées en prostituanten is inzichtelijk gemaakt wanneer mensen onbeschermd seks hadden in de prostitutie en dat dit toen ook al eerder de uitzondering was dan de regel. De gesprekken gingen Ron niet in de koude kleren zitten: “Ik vond het onderwerp interessant maar ook zwaar. Er zaten behoorlijk ingrijpende verhalen tussen. Maar terugkijkend is het wel ontzettend mooi dat we zulk rijk onderzoek hebben kunnen doen.”

25 jaar onderzoek naar de psychische gezondheid in Nederland

25 jaar lang werkte Ron mee aan de NEMESIS-studies. Daarin heeft hij veel ontwikkelingen meegemaakt: van de startende studie (NEMESIS-1) naar uiteindelijk structurele financiering voor een  driejaarlijkse meting (NEMSIS-3). Ron blikt terug: “Toen wij in 1996 begonnen met de NEMESIS-studie waren er wereldwijd en in Nederland geen of nauwelijks cijfers over hoe vaak psychische aandoeningen vóórkomen onder de bevolking. Er waren wel cijfers vanuit de klinische setting, maar die zeggen niet veel over de gehele bevolking.” En een terugblik van wat korter geleden: twee jaar geleden ging Ron in gesprek met Hare Majesteit Koningin Máxima over de NEMESIS-studies en de psychische gezondheid van volwassenen in Nederland.

[De tekst gaat onder de video verder.]

Koningin Máxima bezoekt het Trimbos-instituut – Epidemiologie from Trimbos-instituut on Vimeo.

Na al die jaren heeft Ron heel wat NEMESIS resultaten voorbij zien komen. “Recent hebben we de onderzoeksresultaten gepubliceerd over het vóórkomen van psychische aandoeningen onder de bevolking aan de hand van de data van de eerste meting van NEMESIS-3,” vertelt Ron. “Wat de cijfers van deze meting zo bijzonder maakt is dat de COVID pandemie uitbrak toen we bijna halverwege het verzamelen van de data waren. Hierdoor konden we laten zien of er verschillen waren tussen mensen die geïnterviewd waren vóór en tijdens de pandemie.” Het bijbehorende artikel is deze maand officieel gepubliceerd in World Psychiatry.

Het Trimbos-instituut gaat door met de NEMESIS-studies. Ron vertelt welke onderwerpen wat hem betreft nog verder onderzocht mogen worden binnen deze studies: “Een onderwerp waarvan ik hoop dat er nog meer onderzoek naar gedaan gaat worden is hoe psychische en lichamelijke aandoeningen samenhangen. Redelijk bekend is dat lichamelijke aandoeningen psychische aandoeningen kunnen veroorzaken. Maar bestaat die relatie misschien ook andersom?”

Een ander onderwerp wat Ron’s interesse heeft is het beloop van angst- en stemmingsstoornissen: “En dan in de brede zin. Vaak wordt alleen gekeken binnen één psychische aandoening hoe het beloop is. Bijvoorbeeld het beloop van een depressie. Alle andere psychische problematiek die daaromheen kan ontstaan of verdwijnen wordt dan vaak niet meegenomen. Het is juist belangrijk om dit wél mee te nemen. Want de depressie kan wel minder worden, maar als er dan bijvoorbeeld een angst- of alcoholstoornis opkomt, dan is iemand ‘overall’ nog steeds niet beter.”

Verder blijft Ron geïnteresseerd in onderzoek naar seksualiteit, ook binnen de NEMESIS-studies: “Ik vraag me af hoe seksuele voorkeur samenhangt met psychische problematiek. We hebben daar in de vorige NEMESIS-studies uitgebreid naar gekeken. Je zou denken dat met de toenemende tolerantie in de afgelopen decennia ten opzichte van homoseksualiteit en andere seksuele minderheden dat dat minder uitwerking zou hebben op psychische problematiek. Maar toch is dat maar de vraag. De data van NEMESIS-3 hierover moeten nog geanalyseerd worden.” De wetenschapper in Ron zal ondanks zijn pensioen niet zomaar verdwijnen.

Impact in de wetenschap én binnen het Trimbos-instituut

En zijn bijdrages zullen ook niet zomaar uit de wetenschap verdwijnen. Een aantal jaar geleden stond Ron voor het vierde jaar op rij op een wereldwijde lijst van meest geciteerde onderzoekers (2005-2015). Dit jaar staat Ron op nummer 191 in Nederland op de lijst ‘Best Scientist in the Field of Medicine’. De lijst is gebaseerd op het aantal citaties binnen het betreffende thema (Discipline H-index). “Dit komt voornamelijk door publicaties over de NEMESIS-studies en WHO World Mental Health Surveys,” geeft Ron aan. Met een H-index (carrière-impact van de publicaties van een wetenschappelijk onderzoeker) van 112 en 55.000 citaties op zijn naam heeft Ron een flinke bijdrage geleverd aan de wetenschap over psychische gezondheid in Nederland. Een mooie kers op de taart van Ron’s carrière in de wetenschap.

Ook binnen het Trimbos-instituut laat Ron zijn voetsporen na. Collega Margreet ten Have vertelt: “Ron en ik zijn gaan samenwerken bij de start van de tweede NEMESIS-studie in 2007. Van hem leerde ik het belang van wetenschappelijk publiceren. Sinds ik in 2013 de leiding binnen NEMESIS van hem overnam, bleven we intensief samenwerken. Hij was mijn sparringpartner, dacht mee over strategische keuzen, kortom: ik kon altijd op hem rekenen. Dat heb ik bijzonder gewaardeerd”. Collega Annemarie Luik vult aan: “Ron is van onschatbare waarde geweest voor de NEMESIS-studie als senior onderzoeker en projectleider. En hij heeft daarnaast ook nog eens veel aan de afdeling Epidemiologie bijgedragen als afdelingshoofd. We zullen zijn kennis, kunde en kritische blik gaan missen.” Collega Marlous Tuithof sluit af met: “Sinds 2010 heb ik met Ron samengewerkt binnen NEMESIS. Zijn kennis en scherpe blik hebben enorm bijgedragen aan de hoge kwaliteit van de NEMESIS-studie en de wetenschappelijke publicaties. Ik heb ontzettend veel van hem geleerd.” Met deze warme woorden wensen we Ron een heel fijn pensioen toe!