Trimbosproject in Moldavië ondersteunt ggz bij mentale problemen vluchtelingen

Zelf vluchtelingen in Nederland (beter) ondersteunen?

In de landen waar mensen op de vlucht vandaan komen, bestaan vaak andere ideeën en normen als het gaat om het gebruik van alcohol, tabak, drugs en medicijnen. Ook zijn er verschillen in kennis en kan er een taalbarrière zijn bij het overbrengen van informatie. Hetzelfde geldt angst, stress, depressie en andere zaken die de mentale gezondheid beïnvloeden. Passende ondersteuning vereist daarom aanvullende kennis van de zorgverlener.

> Bekijk waarop je kunt letten

Wat doet het Trimbos-instituut in Moldavië?

Het Trimbos-instituut ondersteunt sinds 2014 de regering en het ministerie van Gezondheidszorg in Moldavië met de implementatie van grote hervormingen in de geestelijke gezondheidszorg. Dat gebeurt door een team van tien mensen in Moldavië. Dit staat bekend als het MENSANA project. Moldavië schaalt de traditionele institutionele ggz af en focust zich op het aanbieden van wijkgerichte ambulante geestelijke gezondheidszorg. Mensen hoeven niet langer steeds naar het ziekenhuis om ggz-zorg te ontvangen, maar kunnen vaak dicht bij huis of thuis geholpen worden.

Van 2014 tot 2018 is er in vier regio’s  in Moldavië een succesvolle pilot gedraaid met wijkgerichte zorg. Op dit moment is het team bezig het programma nationaal uit te rollen. Hierbij is er ook veel aandacht voor beleidsvorming op nationaal en regionaal niveau, voor acceptatie en destigmatisering van mentale problemen en voor preventie van mentale klachten. Trimbos Moldavië werkt hierbij nauw samen met partners Luzerne Psychiatrie (ggz-instelling in Zwitzerland) en het Romanian League for Mental Health in Bucharest.

Angst en paniek door de oorlog

Door de oorlog in buurland Oekraïne en de toestroom van vluchtelingen veranderde er veel voor het MENSANA project en werd het projectteam voor nieuwe uitdagingen gesteld. Laura Shields-Zeeman, programmahoofd mentale gezondheid en preventie van het Trimbos-instituut sprak hierover met Victoria Condrat directeur van Trimbos-Moldova en dr. Jana Chihai, psychiater en senior adviseur mentale gezondheid voor het ministerie van Volksgezondheid, Sociale Zaken en Werkgelegenheid in Moldavië.

Vlak voor de oorlog was er veel onrust, omdat de mensen in Moldavië niet wisten wat er ging gebeuren. De angst voor het onverwachte overheerste. Niemand wist waar we ons op moesten voorbereiden: oorlog, honger, vluchtelingen en/of watertekort. Mensen hadden geen idee. Veel mensen hadden last van angst en paniek. – Jana Chihaj

“Voor onze ggz professionals was deze stijging van mensen met angst- en paniekklachten behapbaar”, vertelt Jana Chihaj. “Tijdens de pieken van de corona- epidemie hadden we al veel ervaring opgedaan in behandeling van angst- en paniekstoornissen.  Gedurende de pandemie zagen we een flinke toename van deze klachten in de leeftijdsgroep van 20 tot 65 jaar. In een land waar het stigma op mentale gezondheid groot was, zag je een verandering: mensen wendden zich vaker tot de geestelijke gezondheidszorg voor hulp voor hun angsten. De ggz-professionals in Moldavië waren dus goed voorbereid toen Rusland Oekraïne binnenviel. In de weken voor de oorlog en vlak daarna focusten we ons op het verminderen van de maatschappelijke onzekerheid en angst. Hoe ga je als maatschappij door met leven onder hele onzekere omstandigheden? Dat was en is een belangrijke vraag.”

Volgens Victoria Condrat vluchten veel mensen uit Oekraïne de afgelopen weken naar buurland Moldavië. “Vooral veel vrouwen en kinderen. Tot nu toe staken zo’n 300.000 mensen de grens over. Moldavië is een van de armste landen van Europa”, vertelt ze. “Maar er wordt alles op alles gezet om de vluchtelingen zo goed mogelijk op te vangen. Vaak vinden ze opvang bij de lokale bevolking. Er is ook veel internationale hulp in Moldavië- in de vorm van financiële ondersteuning, goederen en ook vrijwilligers.”

Burn-outs en PTSD

“Binnen het MENSANA project richten we ons op dit moment vooral op kennisvergroting en verspreiding”, vertelt Victoria Condrat. “Dit doen we door het geven van trainingen en het aanbieden van kortdurende interventies. We willen mensen nu mentaal sterker maken en ze in staat stellen anderen te helpen door ze de juiste kennis te geven op het gebied van mentale gezondheid.”

Moldavië is een land met een groot hart. Veel mensen stellen hun huis open of helpen op een andere manier mee aan de opvang van de vluchtelingen. – Victoria Condrat, directeur Trimbos-Moldova

Volgens Condrat bieden mensen vaak meer dan ze kunnen. Ook staan vrijwilligers volgens haar bloot aan grote en langdurige stress. Daardoor kunnen zij burn-out gerelateerde klachten ervaren. “Wij trainen de vrijwilligers nu hoe om te gaan met deze stress, helpen ze  risico- en beschermende factoren in kaart te brengen en leggen uit hoe zij deze kunnen beïnvloeden.”

Ook ziet ze op dit moment veel trauma gerelateerde klachten onder vluchtelingen. Het gaan dan bijvoorbeeld om een posttraumatische stressstoornis (PTSS). “PTSS gerelateerde klachten kwamen relatief weinig tegen voor de oorlog uitbrak”, vertelt Condrat. “Ook de omgeving van mensen met PTSS – de vrijwilligers – moeten zich bewust zijn van het ziektebeeld en handvatten krijgen hoe zij hier het beste mee kunnen omgaan. Daarom zetten wij nu in het hele land traumatrainingen op.”

Onlangs bracht Trimbos Moldova ook de gratis gids voor acute hulp in de psychiatrie in het Roemeens uit (de officiële taal in Moldavië). Dit is een praktische handleiding voor de meest voorkomende psychiatrische noodsituaties. De gids is geschreven in eenvoudige, toegankelijke taal, zodat deze begrijpelijk is voor álle lezers, vooral voor degenen die niet bekend zijn met klinische psychiatrie.

Kennisvergroting en kennisverspreiding zijn nu onze eerste prioriteit. Hierbij voelen we ons gesteund en gesterkt door onze collega’s uit andere landen. Hopelijk komt er snel een moment waarin de rust terugkeert en we kunnen reflecteren, maar voor nu zal Moldavië er alles aan doen om mensen die hebben moeten vluchten een veilige plaats te bieden: zowel fysiek als mentaal. – Victoria Condrat

Jeroen van Baar van het Trimbos-instituut vertelde bij RTV Utrecht meer over wat we doen in Moldavië. Beluister het fragment hier:

Meer informatie?

> Download de gids voor acute hulp in de psychiatrie

> Bekijk de website van het MENSANA project in het Engels

Managing your mental health during the Ukraine crisis – Mental Health Europe (mhe-sme.org)

Dutch International Mental Health Hub op LinkedIn: Ukraine – ways to help – mogelijkheden om te helpen