Gezondheidsverschillen verkleinen binnen je gemeente? Focus óók op middelenpreventie bij kwetsbare groepen (deel 2)

In deel 2 van deze blogserie over middelenpreventie in gemeenten leggen we uit wat we bedoelen met de term kwetsbare groepen, waarom middelenpreventie voor kwetsbare groepen belangrijk is en wat dit betekent voor middelenpreventie door gemeenten. Lees hier deel 1: ‘Gemeenten zijn de motor voor drugspreventie’ 

Wat bedoelen we met kwetsbare groepen voor middelenpreventie?

Bij sommige groepen in de samenleving is de kans op (problemen door) middelengebruik groter dan in andere groepen. Dit komt door een opeenstapeling van risicofactoren bij de persoon zelf en in hun sociale omgeving. Denk hierbij aan: het gezin en de buurt waar iemand opgroeit, het inkomen dat iemand heeft, de zwaarte van diens beroep, etc. We spreken in deze context ook vaak over sociale determinanten: de omstandigheden waarin mensen leven, werken en opgroeien.

Bij kwetsbare groepen is er sprake van sociale benadeling, beperkte individuele keuzevrijheid en/of minder toegang tot preventie en zorg. Extra aandacht voor middelenpreventie gericht op kwetsbare groepen draagt bij aan het verkleinen van gezondheidsverschillen.

Zie hieronder een aantal voorbeelden van kwetsbare groepen voor middelenpreventie.

1. Mensen met minder welvaart, lager opleidingsniveau en minder arbeidsdeelname (lage SES-WOA).
2. Mensen die verblijven in een instelling
3. Mensen zonder dak of thuis
4. Jongeren die spijbelen, thuiszitten of voortijdig schoolverlaten
5. Leerlingen cluster-4 onderwijs, praktijkonderwijs, VMBO-B
6. Mensen die in aanraking komen met politie of justitie
7. Kinderen van ouders met psychische problemen of verslaving
8. Mensen met een licht verstandelijke beperking (LVB)
9. Mensen met psychische problemen
10. Mensen die werken onder zware arbeidsomstandigheden

N.B.1: het kan voor iedere groep om zowel jeugd als (jong)volwassenen gaan. N.B. 2: deze lijst is niet compleet. Er zijn ook andere kwetsbare groepen voor middelenpreventie.

Tips voor beleidsmakers om te komen tot middelenpreventie voor kwetsbare groepen

1. Bekijk welke groepen specifiek binnen jouw gemeente kwetsbaar zijn voor problemen door middelengebruik.
2. Leer de professionals om de kwetsbare groepen heen kennen. Wat zijn hun signalen en expertise? Denk niet te smal over welke professionals en organisaties het gaat. De preventiewerker, jongerenwerker en docent zijn vaak duidelijk, maar ook andere groepen professionals en mensen in informele netwerken zijn net zo belangrijk. Denk aan: vrijwilligers bij welzijnsorganisaties, kerken en moskeeën, buurtcoaches, huisartsen, en sociale wijkteams. Het is belangrijk deze personen in het oog te hebben en te verbinden.
3. Denk systematisch na over op welke groep(en) je het eerste gaat inzetten. De tool Middelenpreventie voor kwetsbare groepen helpt hierbij. Je kunt nu eenmaal niet voor alle groepen tegelijk aan de slag. Betrek de professionals hierbij. Zij kunnen helpen bij prioritering door het aanleveren van hun signalen en eventuele cijfers.
4. Faciliteer de samenwerking tussen verschillende professionals en organisaties: organiseer een werksessie en maak daar afspraken over hoe je samen middelenpreventie voor deze groep gaat verstevigen (zie ook blog 1).
5. Leg de gemaakte afspraken vast in een integrale aanpak, kijk voor een voorbeeld hiervan naar het Modelplan lokaal drugspreventiebeleid.

Tool middelenpreventie voor kwetsbare groepen

Om beleidsmakers te ondersteunen bij het volgen van bovenstaande tips (en meer!) ontwikkelden we de ’Tool Middelenpreventie voor kwetsbare groepen’. Deze interactieve pdf informeert over de verschillende kwetsbare groepen en legt uit hoe je in kaart kunt brengen met welke groepen je aan de slag wilt en welke professionals je daarbij moet betrekken. Bij deze tool hoort ook achtergrondinformatie en een ‘explainer video’ over hoe je deze tool kunt gebruiken.

Deze blog is deels gebaseerd op dit essay: Mohle, M., & Spronk, D. (2023). Alcohol-en drugspreventie voor kwetsbare groepen: hoe kan het beter? Tijdschrift Verslaving & Herstel, 3(1).

Heeft u vragen of opmerkingen n.a.v. deze blog of de tool middelenpreventie voor kwetsbare groepen? Neem dan contact op met: Marjan Möhle mmohle@trimbos.nl of Desirée Spronk dspronk@trimbos.nl

Meer lezen? 

Interactieve pdf ‘tool middelenpreventie voor kwetsbare groepen’: Tool middelenpreventie voor kwetsbare groepen – Trimbos-instituut – Trimbos-instituut 

Digitale factsheet middelenpreventie voor kwetsbare groepen: Middelenpreventie voor kwetsbare groepen – Trimbos-instituut 

Mohle, M., & Spronk, D. (2023). Alcohol- en drugspreventie voor kwetsbare groepen: hoe kan het beter?. Tijdschrift Verslaving & Herstel, 3(1). Alcohol- en drugspreventie voor kwetsbare groepen: hoe kan het beter? | Tijdschrift Verslaving & Herstel (tijdschriftverslavingherstel.eu) 

Broeders, D., Das, D., Jennissen, R., Tiemeijer, W., & De Visser, M. (2018). Van verschil naar potentieel: een realistisch perspectief op de sociaaleconomische gezondheidsverschillen. WRR-Policy Brief, 7, 1-46. Van verschil naar potentieel. Een realistisch perspectief op de sociaaleconomische gezondheidsverschillen | Policy Brief | WRR 

Rapport van Movisie en Verwey-Jonker met o.a. wat lokale overheden kunnen doen aan het versterken van de sociale basis. De sociale basis versterken, investeren in de toekomst | Movisie