De ggz in Triëst ontketende een revolutie, maar dreigt nu zelf een paar stappen terug te moeten doen
Het ggz systeem in Triëst is sinds de jaren 70 een voorbeeld voor vele andere landen. Psychiater Franco Basaglia ontketende daar een psychiatrische revolutie. Hij verlegde de aandacht van de ziekte naar de mens en legde daarmee de basis voor vele veranderingen in de inrichting van de ggz en de emancipatie van de patiënt. Ook in Nederland is Triëst een belangrijke inspiratiebron geweest voor onder andere de wijkgerichte aanpak, (maatschappelijke) participatie, ambulantisering en het terugdringen van dwang en drang binnen de ggz. Dit voorbeeld binnen de ggz staat nu zelf onder druk en dreigt te verdwijnen door politieke veranderingen en reorganisaties.
Het zou een groot verlies zijn voor de mensen daar én voor de ggz in vele andere landen als het Triëst systeem verdwijnt. Er is dan ook een internationale petitie gestart voor het behoud van Triëst model die wereldwijd getekend werd door prominenten uit de ggz. Maar wat maakt dit ggz systeem zo speciaal en inspirerend?
Franco Basaglia’s revolutie: de mens zien achter de ziekte
‘Mentrum ziet de mens achter de stoornis.’ Deze slogan kwam ik recent tegen toen ik de site van deze Amsterdamse ggz aanbieder bekeek. ‘De mens zien achter de ziekte’ was een kreet die ik ook veel hoorde tijdens mijn onderzoek in de ggz in Triëst, Italië. Het is een citaat van Franco Basaglia, de psychiater die daar in de jaren ’70 aan het roer stond. Hij zorgde voor een radicale verandering van de ggz daar; het sluiten van het psychiatrische ziekenhuis en het opzetten van ggz wijkcentra van waaruit bijna alle ggz zorg werd georganiseerd. Naast deze organisatorische veranderingen stond ook een verandering in het denken centraal. Gebruik makend van denkers uit die tijd zoals Foucault en Goffman stelde hij dat het grote psychiatrische ziekenhuis mensen hun identiteit ontnam en maakte tot patiënten. Met de ‘psychiatrische revolutie’ die hij voor ogen stond moest de patiënt weer burger worden, deel worden van de samenleving en daar actief in mee kunnen doen.
Zou de communicatie afdeling van Mentrum Basaglia bewust hebben geciteerd? Ik weet het niet. Feit is wel dat het gedachtengoed van Franco Basaglia op allerlei manieren invloed heeft gehad, ook ver buiten Italië. De ervaringen die daar werden opgedaan met wijkpsychiatrie zijn een inspiratie geweest voor de ggz in veel andere landen, ook Nederland. Er zijn in de afgelopen 40 jaar werkbezoeken afgelegd, uitwisselingsbijeenkomsten georganiseerd en er is veel geschreven over de voor- en nadelen van het systeem zoals dat is opgezet in Triëst. Een belangrijk punt in de filosofie van Basaglia en zijn opvolgers was bijvoorbeeld de nadruk op sociale participatie en meedoen als recht. Dit kreeg vorm door zorg in de wijk te organiseren en het oprichten van sociale coöperaties waar mensen met en zonder psychiatrische beperkingen samen werken.
Een langdurige band tussen cliënt en hulpverlener
Het heeft geleid tot een psychiatrie waarin relationele zorg en creatief werken centraal is komen te staan. Een zorgmodel waarbij wijkcentra 24/7 zorg leveren met een laag aantal opnames en dwanginterventies en daarmee een grote mate van continuïteit van zorg kunnen bieden. Het is ook een psychiatrie die uitgaat van ideeën over goede ggz zorg die soms contrasteren met de Nederlandse opvatting. Er wordt niet gesproken in termen van diagnoses, interventies, behandeltrajecten of evidenced based werken. Een behandeling in Triëst betekent dat je als hulpverlener een relatie opbouwt met de cliënt, maar ook met het brede netwerk om hem of haar heen. Je kent elkaar goed en ondersteunt langdurig. Dat is een andere insteek dan een meer medisch specialistische benadering van goede zorg waarin relaties ook belangrijk zijn, maar behandeling een meer tijdelijk karakter heeft, meer specialistisch is en gericht is op specifieke interventies.
Goede zorg?!
Deze contrasten hebben tot veel discussie geleid, want wat is nu goede zorg? De afgelopen jaren hebben we vanuit het Trimbos-instituut onderzoek gedaan naar de wijkpsychiatrie in Triëst. Niet om het pleit ter beslechten welk systeem ‘beter’ is, maar wel om te beschrijven wat er juist geleerd kan worden van de verschillen, om zo een stap verder te kunnen zetten in hoe we de ambulante zorg vorm kunnen geven. Eén van de inspirerende punten voor mij is daarbij het principe in Triëst dat binnen de ggz de deur altijd open moet blijven, vanuit de overtuiging dat afzondering haaks staat op herstel. Zowel de wijkcentra als de psychiatrische afdeling in het algemene ziekenhuis hebben daarom geen gesloten deuren of separeer cellen. La liberta e terapeutica! was een van de slogans uit de tijd van Basaglia die nog steeds voort leeft. Welke alternatieve vormen van zorg er zijn ontwikkeld in het omgaan met een psychiatrische crisis zonder gesloten deur is een van de vragen die we in dit onderzoek proberen te beantwoorden.
De ggz in Triëst is waardevol op verschillende manieren; de rijke historie, de ervaringen met ambulante manieren van bieden van ggz zorg en de inspiratie die het is geweest binnen en buiten Italië om na te denken over hoe een ideale ggz eruit ziet. Nu lijkt dit systeem onder druk te staan door politieke ontwikkelingen. Belangrijke onderdelen van het systeem in Triëst zoals de laagdrempelige wijkcentra en het lage aantal opnames en dwang interventies staan onder druk. Het zou zonde zijn als deze praktijk inderdaad zou verdwijnen. Niet alleen voor Triëst zelf, maar voor al die landen die zich hebben laten inspireren door de manier van werken daar.
Meer informatie?
- Artikel ‘Trieste’s mental healthcare model is under threat, claim supporters of the community based approach’
- Boek ‘Freedom First’, een onderzoek naar de ervaringen met wijkgerichte ggz-zorg in Triëst, Italië en de betekenis hiervan in Nederland
- Paper ‘Working on and with Relationships: Relational Work and Spatial Understandings of Good Care in Community Mental Healthcare in Trieste’ in Culture, Medicine & Psychiatry