Blog |

Alcohol en kanker – over het recht op een ongemakkelijke waarheid

Van de Nederlandse volwassenen weet slechts 37% dat alcoholgebruik kanker kan veroorzaken, zo blijkt uit de Kennismonitor Alcohol die eerder verscheen. En dit terwijl alcoholgebruik samenhangt met minstens zeven typen kanker, waaronder slokdarmkanker en borstkanker. Hoe meer je drinkt, des te groter het risico. Hoe komt het toch dat zo weinig mensen dat weten?

Voor we proberen een antwoord daarop te vinden, eerst de vraag: is het belangrijk dat mensen zich van dit risico bewust zijn? Kennis an sich zorgt immers niet voor gedragsverandering. Maar het is vaak wel een belangrijke randvoorwaarde daarvoor, een eerste stap. Zonder bewustwording over de schade van roken, was er de afgelopen decennia weinig gebeurd met het rookgedrag en rookbeleid.

Waarom komt deze boodschap tot op heden zo matig voor het voetlicht? Allereerst moet een boodschap natuurlijk voldoende relevant zijn. Dat is zeker het geval, aangezien alcohol wereldwijd zorgt voor 1 op de 25 kankergevallen en 1 op de 20 kankersterftes. Alcoholgebruik is na roken de belangrijkste risicofactor voor vermijdbare kanker. Maar gezondheidsboodschappen landen ook gemakkelijker als die eenvoudig uit te leggen, simpel te onderbouwen en op de korte termijn voelbaar zijn. En als mensen daarvoor open staan.

Bij de risico’s van ons eigen alcoholgebruik staan we liever niet stil. We hebben het liever over de gezelligheid, de ontspanning.

Een lastige boodschap

We zijn geneigd kennis die angst opwekt een beetje weg te moffelen. Bij de risico’s van ons eigen alcoholgebruik staan we liever niet stil. We hebben het liever over de gezelligheid, de ontspanning. En zien alcoholschade eerder als iets dat hoort bij clochard-achtige types die met een fles in de hand door het leven gaan, of bij vrienden die altijd tot het gaatje gaan.

Angstaanjagende boodschappen creëren vooral ongemak. Dat zorgt vaak voor struisvogelgedrag als er geen gemakkelijk uitvoerbaar alternatief is. Juist voor diegenen voor wie een boodschap over alcohol en kanker het meest relevant is, is substantieel minderen of niet drinken geen gemakkelijk alternatief. Dat heeft natuurlijk ook alles te maken met onze drinkcultuur – waarin Dry January wel steeds breder geaccepteerd wordt – maar niet-drinken toch vooral iets is om uit te leggen. Dus of we openstaan voor een boodschap over alcohol en kanker? Nee, niet bepaald.

Weerstand ondanks goede bedoelingen

Hoewel we goed weten dat alcohol drinken het risico op kanker verhoogt, is niet voor een individu te zeggen of zij kanker hebben gekregen door het drinken van alcohol. Daarvoor hangt het ontstaan van kanker af van teveel factoren. Hoe breng je zo’n boodschap zonder onnodig mensen te kwetsen?

Kennis over alcohol en kanker kan zelfs enorme weerstand oproepen. We merkten dat toen we de relatie alcohol en borstkanker onder de aandacht probeerden te brengen, het leverde hele boze mails op. Alsof we zeiden dat het patiënten hun eigen schuld was, terwijl we natuurlijk een heel andere boodschap probeerden over te brengen. Bovendien is niet voor individuen te zeggen of zij kanker hebben gekregen door het drinken van alcohol. Het ontstaan ervan hangt vrijwel altijd samen met meerdere factoren. Maar hoe vertel je dat zo, dat het risico wel serieus wordt genomen, maar zonder te kwetsen?

Relatie tussen alcohol en kanker is een complex verhaal

Het verband tussen alcohol en kanker is niet alleen een ongemakkelijke boodschap, maar ook een complex verhaal. Het liefst zou je precies aangeven hoeveel meer risico op kanker ieder glas alcohol per dag met zich meebrengt. Maar het is niet zo simpel uit te leggen. Zo verschilt per type kanker de hoeveelheid alcohol die schadelijk is. Het drinken van één glas alcohol per dag vergroot al het risico op borstkanker, terwijl het risico op darmkanker vergroot bij het drinken van drie glazen alcohol per dag. En om het nog verwarrender te maken: een (minder vaak voorkomende) aandoening zoals nierkanker, treft juist vaker mensen die niet-drinken. Het risico op nierkanker is veel kleiner dan op veel andere vormen van kanker, maar niet iedereen wil dat weten.

Het is ook niet zo eenvoudig om de feiten goed op een rij te hebben. Jarenlang leefde het onterechte beeld dat alcohol in lage dosering juist een gezond effect had, want niet-drinkers waren vaak ongezonder. Maar dat blijkt veelal samen te hangen met het feit dat niet-drinkers een hele andere groep zijn dan diegenen die licht tot matig drinken. (In dit filmpje legt hoogleraar Dike van de Mheen dat heel helder uit).

Hoe weeg je al die risico’s tegen elkaar af? Al die verschillende en soms verwarrende inzichten maken het ook erg verleidelijk om de feiten eruit te plukken die jou goed uitkomen. En dat geldt soms ook voor diegenen die belang hebben bij de verkoop van alcohol.

Mensen hebben het recht om te weten wat de gezondheidsrisico’s zijn van de producten die ze gebruiken.

Het recht op kennis

Gelukkig zijn er onafhankelijke partijen, die alle feiten op een rij zetten en risico’s tegen elkaar afwegen op basis van vaste criteria. Het advies van de Nederlandse Gezondheidsraad uit 2015 luidt: drink niet of in ieder geval niet meer dan één standaardglas per dag, en is inmiddels bekend bij 65% van de Nederlanders. Het was tot voor kort de strengste richtlijn ter wereld, maar recent pasten de Canadezen hun richtlijn aan. Zij adviseren: drink niet meer dan twee (Canadese) standaardglazen1 In Canada bevat 1 standaardglas 13,45 gram pure alcohol. In Nederland bevat 1 standaardglas 10 gram pure alcohol. per week. De inzichten over de relatie tussen alcohol en kanker hebben bij beide richtlijnen, en bij de meest recente adviezen van de WHO, een belangrijke rol gespeeld.

Het verwijt is vaak dat dergelijke richtlijnen onvoldoende rekening houden met de sociale normen rond alcohol. Maar dat is niet waar zo’n richtlijn voor bedoeld is. Die gaat niet over hetgeen we acceptabel vinden, maar geeft simpelweg weer hoe de stand van de kennis is op het gebied van risico’s van alcoholgebruik op de gezondheid. En wat op basis daarvan de meest gezonde keuze is. Iedereen mag daarmee zelf doen wat-ie wil. Maar de Gezondheidsraad zorgt ervoor dat al die studies uit de hele wereld – met hun mitsen en maren en soms verschillende bevindingen –  worden samengevat. Want mensen hebben het recht op kennis over de gezondheidsrisico’s van het gebruik van producten.

Voorbeelden uit het buitenland

Praktijkvoorbeelden uit Canada, Australië en Nieuw-Zeeland laten zien dat het kan. In die landen wordt de kennis over alcohol en kanker onder de aandacht gebracht, via campagnes en alcoholetiketten. Een Canadese studie (Weerasinghe et al. 2020) laat zien dat waarschuwingsetiketten voor kanker op alcoholische dranken in Canada het draagvlak voor alcoholmaatregelen deden toenemen onder winkelbezoekers. Uit een studie onder 8000 Australiërs blijkt dat diegenen die geïnformeerd werden over alcohol en kanker – en daarnaast de tip kregen ’count your drinks’ – minder gingen drinken (Pettigrew et al. 2021).

Kortom: de boodschap over alcohol en kanker is geen gemakkelijk verhaal, de meeste mensen zitten er niet op te wachten (en soms worden onduidelijkheden gebruikt om verwarring te zaaien). Maar dat is geen reden om die kennis niet voor het voetlicht te brengen. Mensen hebben het recht om geïnformeerd te worden over de risico’s van alcoholgebruik. De cijfers uit onze Kennismonitor laten zien dat daar nog een flinke uitdaging ligt. Gelukkig zijn er ook voorbeelden uit het buitenland, die laten zien dat het kan en dat het loont.

Wil je meer weten over alcohol en kanker?

Bekijk dan eens het dossier Alcohol en Kanker van het Expertisecentrum Alcohol. Of de video 7 dingen over alcohol en kanker die je moet weten.

Voetnoten

Ninette van Hasselt
Programmamanager Alcohol