Stemmingsstoornissen bij ouderen

Onder stemmingsstoornissen vallen depressieve, dysthyme en bipolaire stoornissen. Mensen met een depressieve stoornis voelen zich vaak somber en kunnen bijna geen plezier meer aan dingen beleven. Ze zien dingen vaak negatief in en kunnen geen energie opbrengen voor activiteiten. Meestal onttrekken ze zich aan sociale contacten, omdat ze daar geen behoefte aan hebben of er de energie niet voor kunnen opbrengen. Een dysthyme stoornis is een chronische variant van de depressieve stoornis met een iets ander beloop en klachtenpatroon.

Mensen met een bipolaire stoornis hebben net als mensen met een depressie last van depressieve klachten. Bij hen worden de depressieve perioden echter afgewisseld met perioden van extreme energie, positivisme en drang om dingen te ondernemen. Zo'n periode wordt een manie genoemd. Mensen in een manische periode overschatten zichzelf en slapen vaak veel minder dan normaal.

Stemmingsstoornissen komen vaak voor. De meest voorkomende stemmingsstoornis bij ouderen is depressie. In Nederland heeft 15% van de mensen boven de 55 te maken met depressieve klachten in die mate dat deze de het functioneren en kwaliteit van leven verstoren. Daarbij gaat een depressie ook geregeld gepaard met lichamelijke problemen en vergeetachtigheid.

Kijk hier twee video's om een beeld te krijgen van het ervaren van een depressie en hoe een depressieve moeder reageert op bezoek van haar dochter.

Wat is het?

Stemmingsstoornissen bestaan uit depressie, dysthyme stoornissen en bipolaire stoornissen. Depressie is de meest voorkomende stoornis.

Depressie
Veel mensen hebben last van depressieve klachten, zoals een sombere stemming, weinig energie of geen zin hebben in sociale contacten. Dat betekent echter niet meteen dat er sprake is van een depressieve stoornis. Volgens de DSM-V is er pas sprake van een depressieve stoornis als minstens 5 van onderstaande symptomen tegelijk in een periode van 2 weken aanwezig zijn, waarbij in ieder geval het eerste of tweede symptoom aanwezig moet zijn:

• sombere stemming (verdrietig, leeg of hopeloos), gedurende het grootste deel van de dag en bijna elke dag
• duidelijke vermindering van interesse of plezier
• gewichtsverandering (aankomen of afvallen) of eetlustverandering
• overmatig slapen of juist slapeloosheid
• psychomotore remming of agitatie
• moeheid of minder energie
• verminderd zelfbeeld: onterechte schuldgevoelens of zichzelf onwaardig voelen
• concentratieproblemen of besluiteloosheid
• terugkerende gedachte aan suïcide

Ouderen met depressie hebben minder levenslust en kunnen bijvoorbeeld opeens geen plezier meer hebben in de het zien van de kleinkinderen. Soms verwaarlozen ze zichzelf en hun omgeving. Er kan traagheid en passiviteit optreden of juist onrust en moeite met stilzitten. Ze eten en drinken minder en kunnen vaker over de dood gaan praten en ernaar verlangen. Sommigen ondernemen ook een suïcidepoging.

Psychotische depressie
Een psychotische depressie komt vaker voor bij ouderen dan bij jongere volwassenen en kenmerkt zich door stemmingscongruente hallucinaties en/of wanen over persoonlijk falen, schuld, ziekte, nihilisme of het verdienen van straf.

Lees hier meer over depressie bij ouderen, over het verschil tussen dementie, rouw en depressie of over apathie.

Dysthyme stoornis (chronische depressie)
Een dysthyme stoornis of chronische depressie kenmerkt zich door minder ernstige klachten dan een depressie stoornis, maar wel klachten die minstens 2 jaar lang aanhouden. Het gaat om een sombere stemming en duidelijk verlies van levenslust voor lange tijd. De persoon is nog wel in staat te functioneren, maar heeft voor minstens 2 jaar duidelijk weinig levenslust en energie. Ouderen hebben over het algemeen minder energie dan jongeren of volwassenen, maar als verminderde energie samengaat met een sombere stemming, is er kans op een dysthyme stoornis. Deze stoornis komt veel minder voor dan een depressie stoornis.

Bipolaire stoornis
Een bipolaire stoornis wordt gekenmerkt door extreme stemmingswisselingen, van depressieve tot manische perioden. Een depressieve periode duurt gemiddeld 3 maanden en een manische periode gemiddeld 1 maand. Per persoon verschilt het verloop van de ziekte. Wel is bij iedereen eigenlijk behandeling nodig, omdat een onbehandelde bipolaire stoornis zeer gevaarlijk kan zijn. Zo is het suïciderisico bij mensen met een bipolaire stoornis ongeveer 19%. Met behandeling kunnen personen geholpen worden in het meer balans houden tussen de depressieve en manische perioden.

Gevolgen

Ouderen herkennen niet altijd bij zichzelf een depressie, en hebben soms ook moeite om toe te geven dat ze last hebben van depressieve klachten. Ze kunnen gericht zijn op de bijkomende lichamelijke problemen en daardoor hun klachten niet herkennen als depressie. Als naaste of verzorger is het belangrijk om alert te zijn op depressieve klachten, omdat het veel voorkomt en veel invloed heeft op iemands kwaliteit van leven. Een oudere met depressie kan zichzelf volledig terugtrekken en verwaarlozen, wat het heel lastig maakt voor u als omstander om tot diegene door te dringen. Probeer voor ogen te houden dat het niet aan u ligt als u niet kunt doordringen tot de oudere, maar dat er serieuze klachten zijn die behandeld kunnen en moeten worden. Probeer daarom de oudere door te verwijzen naar een huisarts; deze zal nader onderzoek kunnen doen en zo nodig doorverwijzen naar een psycholoog of psychiater.

Behandeling

Een depressie kan weken, maanden of zelfs jaren aanhouden. Uiteindelijk gaat een depressie bijna altijd over. Er zijn veel verschillende behandelingen mogelijk, waarbij vooral gelet moet worden op de ernst van de klachten. Behandeling blijkt bij ongeveer 80% effectief. Bij lichte klachten kan gekozen worden voor een cursus, bewegingstherapie of het geven van leefstijladviezen. Bij zware depressieve klachten worden andere behandelingen toegepast, zoals:

• Probleemgerichte therapie
• Psychotherapie
• Antidepressiva: bijvoorbeeld SSRI's
• Electroconvulsieve therapie: in uitzondering alleen bij ernstige of psychotische depressie.

Onderzoek

Er zijn in Nederland een aantal grotere studies naar stemmingsstoornissen bij ouderen.

De Longitudinal Aging Study Amsterdam (LASA) aan de Vrije Universiteit en VU medisch centrum is in 1991 in het leven geroepen door het Ministerie van VWS om determinanten en gevolgen van veroudering vast te leggen en te bestuderen. LASA gaat over: fysiek, emotioneel, cognitief en sociaal functioneren van ouderen. Binnen LASA wordt de samenhang van deze levensaspecten en van de veranderingen die in de loop der tijd optreden onderzocht.

De Nederlandse Studie naar Depressie bij Ouderen (NESDO) heeft als doel het beloop van depressie bij mensen van 60 jaar en ouder te onderzoeken. Om dit te kunnen doen is een breed scala aan gegevens verzameld die mogelijk samenhangen met (het beloop van) depressie bij ouderen, zoals neurobiologische determinanten, klinische en sociale kenmerken, levensgebeurtenissen, somatische ziekten, cognitief functioneren, functionele beperkingen, zorggebruik en sterfte. Hiermee is een database opgezet waar veel relevante vragen omtrent het beloop van depressie, de risicofactoren van het beloop, de interactie tussen depressie en somatische aandoeningen, en het zorggebruik worden onderzocht. Het belangrijkste doel van de studie is de hulpverlening te kunnen verbeteren en toe te spitsen op de specifieke problemen van deze zeer kwetsbare groep van depressieve ouderen.

Mood disorders in Elderly treated with Electroconvulsive therapy (MODECT) is onderzoek naar de werkzaamheid en veiligheid van ECT (electroconvulsieve therapie). Met dit onderzoek wilden ze bij onze patiënten de werkzaamheid van de ECT goed in kaart brengen om deze daardoor beter te begrijpen en nog beter toe te passen. ECT is een zeer effectieve behandeling voor depressie bij ouderen. Patiënten met een eerste depressie na het 50ste levensjaar of met psychotische symptomen reageren het beste op ECT. Er komt nog verder onderzoek naar de bevindingen op de MRI scans die gemaakt zijn voor en na ECT behandeling en bloedmonsters.

Bipolaire stoornis is uitgebreid onderzocht bij jongere volwassenen maar nog heel beperkt bij 50 plussers. Door de vergrijzing zal de groep van oudere patiënten met een bipolaire stoornis echter steeds groter worden. Daarom verdient deze groep extra aandacht. Wij willen de bipolaire 50 plussers op onze eigen poliklinieken onderzoeken zodat we ons zorgaanbod aan kunnen passen aan hun specifieke wensen en behoeften in de Dutch Older Bipolar (DOBI) studie.

Diagnostiek

CES-D: Center for Epidemiologic Studies Depression scale.
GDS: Geriatric Depression Scale.
MADRS: Montgomery Asberg Depression Scale

Er zijn nog meer meetinstrumenten beschikbaar voor depressie, zie overzicht alle meetinstrumenten.

De volgende richtlijnen zijn beschikbaar:

GGZ-Richtlijnen depressie met addendum ouderen (Trimbos-instituut, 2008)
Richtlijn bipolaire stoornissen (NvvP, 2015)

Overige informatie

Kleur je leven: Zelfhulpcursus voor ouderen met lichte depressieve klachten
Licht op depressie: Site met allerlei zaken rondom depressie.
Mens en gezondheid: Informatie over depressie en ouderen.
National institute of mental health: Uitgebreide informatie over bipolaire stoornissen.
Parnassia, experience depressie: Filmmateriaal om te ervaren hoe een depressie voelt.
Parnassia, depressie bij ouderen: behandelaanbod voor depressie bij ouderen.
ECT informatie: GGZ inGeest
Behandelaanbod bij de polikliniek ouderen en neuropsychiatrie GGZ inGeest

Folders

Hiernaast biedt het NKOP een boekenlegger met daarop 10 tips waarmee stemmingsklachten kunnen worden voorkomen.
Prijs per stuk: € 0,45
Uitgebreide informatie over de 10 tips.