Ouderenmishandeling

Eén op de twintig ouderen boven de 65 jaar wordt herhaaldelijk mishandeld. Soms gebeurt dit door een beroepskracht, maar meestal door een familie- of gezinslid of andere bekende. De definitie van ouderenmishandeling luidt als volgt:

al het handelen of nalaten van handelen van al degenen die in een persoonlijke en/of professionele relatie met de oudere staan, waardoor de oudere persoon (herhaaldelijk) lichamelijke en/of psychische en/of materiële schade lijdt dan wel vermoedelijk zal lijden en waarbij van de kant van de oudere sprake is van een vorm van gedeeltelijke of volledige afhankelijkheid [1].

In Nederland komt ouderenmishandeling regelmatig voor. Bekijk hier de factsheet met cijfers van de meldingen over ouderenmishandeling in 2009.

In de volgende video's kunt u zien hoe oudermishandeling plaatsvindt in een zorginstelling en door familie van ouderen.

Wat is het?

In Nederland zijn zes verschijningsvormen van ouderenmishandeling onderscheiden:

1. lichamelijke mishandeling;
2. psychische mishandeling;
3. verwaarlozing;
4. financiële uitbuiting;
5. seksueel misbruik;
6. de schending van rechten.

Deze zes vormen en de bijbehorende definities, omvang en achtergronden zijn beschreven in de factsheet Ouderenmishandeling.

De mishandelingen zijn vaak moedwillig en vallen onder opzettelijke mishandeling. Hierbij zijn de plegers zich bewust van hun handelingen, die ontstaan uit wraak, desinteresse of financieel gewin. Ook kan de mishandeling in een lange traditie van familiegeweld en -conflicten geworteld zijn. Opzettelijke mishandeling kan dus te verklaren zijn door verschillende kenmerken van de pleger en van de relatie die de pleger met de oudere heeft.

Ontspoorde zorg

Soms is bij ouderenmishandeling ook sprake van ontspoorde zorg. Ontspoorde zorg wordt hierbij gedefinieerd als "mantelzorg die door overbelasting de grens van goede zorg overschrijdt." Er zijn twee vormen geïdentificeerd:

1. verwaarlozing door het achterwege laten van benodigde zorg, of
2.  vertonen van agressief gedrag

Steeds meer mensen worden in hun thuisomgeving oud en hebben daarom hulp nodig van hun naasten. Hierdoor neemt het aantal mantelzorgers dat langdurig en veel voor iemand zorgt, toe. Vaak voelen zij zich overbelast doordat zij de zorg combineren met een baan en het eigen huishouden. Deze overbelasting speelt vaak een rol bij het vóórkomen van ontspoorde zorg.

Gevolgen en behandeling

Gevolgen

In de meeste gevallen zijn zowel de oudere als de mantelzorger slachtoffer van de situatie. Beiden zouden het graag anders zien en lijden eronder. Een kenmerk van ontspoorde zorg is dan ook het ontbreken van opzet of moedwil. Wel spelen vooral onkunde en onmacht een belangrijke rol bij ontspoorde zorg. Soms ontbreekt het bij de mantelzorger aan de juiste kennis of vaardigheden om goede zorg te kunnen bieden. Ondersteuning bieden, bijvoorbeeld in de vorm van een cursus, is hierdoor van groot belang. Deze ondersteuning kan aangeboden worden zowel voordat ontspoorde zorg is gesignaleerd als erna.

Als beroepskracht kunt u opzettelijke mishandeling en ontspoorde zorg signaleren. Daarnaast kunnen anderen u een vermoeden van ouderenmishandeling doorgeven. Na het signaleren van ouderenmishandeling, zijn er verschillende acties die u kunt ondernemen, zoals o.a. contact opnemen met de huisarts of een maatschappelijk werker.

Behandeling

Als u denkt dat er sprake is van ouderenmishandeling kunt u o.a. de volgende dingen doen:

• Voorlichting en informatie geven
• De zorg verlichten door ondersteuning te geven aan de mantelzorger of hulpverlener
• Bespreken met de oudere zelf

Voor overige informatie over hulpverlening en over wat u moet doen als u ouderenmishandeling signaleert kunt u terecht op de website van Movisie.

Onderzoek en diagnostiek

Onderzoek

Landelijk Platform Bestrijding Ouderen-mishandeling. Het LPBO heeft als doel ouderenmishandeling te voorkomen, te signaleren en te bestrijden.
The prevalence of elder abuse and neglect: A systematic review., Cooper, C., Selwood, A., & Livingston, G. (2008).
The social construction of social problems: the case of elder abuse and neglect, Eisikovits, Z., Koren, C., Band-Winterstein, T. (2013).
Een verkennend onderzoek naar ouderenmishandeling, Kriek, F., & Oude Ophuis, R. J. M. (2003).
Verbal and physical agression against demented elderly by informal caregivers in the Netherlands, Pot, A. M., Van Dyck, R., Jonker, C., & Deeg, D. J. H. (1996).
Signaal op rood: Ouderenmis(be)handeling bij de mensen thuis, Ramkema, H. (2003).
Vrijwilligers tegen ouderenmishandeling: Praktijkhulp voor vrijwilligers, leidraad voor lokaal bestuur, achtergrondinformatie.

Diagnostiek

Er zijn voor zover bekend nog geen vragenlijsten bekend omtrent het signaleren van mishandeling van ouderen. Wel is er een document beschikbaar met handige handvatten om ouderenmishandeling te signaleren, onderkennen, bespreekbaar te maken en om oplossingen te zoeken.

Overige informatie

Als u meer wilt weten over ouderenmishandeling kunt u hier terecht voor onder andere het bestellen van folders, het huidige cursusaanbod en links om aanvullende informatie te vinden.

Links

De AU van ouderdom; Ouderenmishandeling, perspectieven voor hulpverlening (2000)
Factsheet I: Algemene informatie Ouderenmishandeling (2009)
Factsheet II: Ouderenmishandeling en de Wmo (2009)
Factsheet III: Financiële uitbuiting en financieel misbruik van ouderen (2009)
Factsheet IV: Ontspoorde zorg, risico op ouderenmishandeling bij mantelzorg (2010)
Fonds slachtofferhulp: voor mensen die slachtoffer zijn geworden.
Landelijk Platform Bestrijding Ouderenmishandeling
Radio-interview met Prof. dr. Anne Margriet Pot bij De Andere Wereld (Radio 1, 10-04-2011)
International Psychogeriatrics Volume 25 / Special Issue 08 - Elder abuse an international perspective , August 2013, pp 1213 - 1388

NKOP materiaal

Het Trimbosinstituut, waarmee het NKOP nauw samenwerkt, heeft een cursus ontwikkeld voor mantelzorgers van mensen met dementie. Zoals eerder vermeldt, is het gebleken dat zwaar belaste mantelzorgers een risicogroep zijn voor ouderenmishandeling. Vaak voelen zij zich overbelast doordat zij de zorg combineren met een baan en het eigen huishouden. Deze overbelasting speelt vaak een rol bij het vóórkomen van ontspoorde zorg.

Een groot gedeelte van de mantelzorgers zorgt voor ouderen met dementie. Speciaal voor hen zijn de website en cursus 'Dementie de baas' ontwikkeld in samenwerking tussen het Trimbos, Alzheimer Nederland en Geriant. Op de website dementiedebaas.nl vindt u allerlei feiten, tips en informatie over dementie. Op die site kunt u zich ook meer informatie vinden over de cursus en u daarvoor aanmelden.

Referenties

Bij het samenstellen van dit dossier is gebruik gemaakt van de volgende bronnen:

Comijs, H.C., Jonker, C., Pot, A.M. & Smit, J.H. (1996) Agressie tegen en benadeling van ouderen. Een onderzoek naar ouderenmishandeling. EMGO/instituut, VUmc.
Movisie (2009). Ouderenmishandeling.
Bakker, H. (2001). Met de mantel der liefde. Als mantelzorg aan ouderen ontspoort. Utrecht: NIZW.