Harm Reduction bij drugsgebruik

featured_image
Daan van der Gouwe
Drugs researcher Drugs

Harm Reduction Netwerk (HRN)

Het Harm Reduction Netwerk heeft als doel de kennis over en de (landelijke en systematische) monitoring van het aanbod aan harm reduction interventies in Nederland te bundelen, interpreteren en te verspreiden.

Harm reduction gaat over het terugdringen van (gezondheids-)schade door het gebruik van drugs, in eerste instantie voor de gebruiker zelf, maar ook voor diens omgeving en de samenleving als geheel.

In Nederland is harm reduction al decennia één van de pijlers van het drugsbeleid. Van oorsprong richt harm reduction zich op het beperken van (gezondheids-)schade ten gevolge van het gebruik van drugs. Acceptatie van het gebruik staat hierbij voorop, en om hulp of ondersteuning te ontvangen ter bevordering van welzijn is het geen voorwaarde (eerst) te stoppen met drugsgebruik.

In onderstaand rapport (links) lees je alles over de meest recente ontwikkelingen in ‘harm reduction’ voorzieningen. Zo neemt het aantal bezoekers af, gebruiken meer mensen GHB en pijnmedicatie en is er sprake van een toestroom van arbeidsmigranten, vooral uit Midden- en Oost-Europa.

Product image

Recente inzichten in harm reduction voorzieningen in Nederland

Harm reduction (schadebeperkin...Bekijk dit product

Wat is harm reduction?

Het European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) omschrijft harm reduction als volgt: “Harm reduction encompasses interventions, programmes and policies that seek to reduce the health, social and economic harms of drug use to individuals, communities and societies“. Harm Reduction International (HRI) geeft een vergelijkbare omschrijving: “Harm reduction refers to policies, programmes and practices that aim to minimise negative health, social and legal impacts associated with drug use, drug policies and drug laws.”

In Nederland is harm reduction al decennia één van de pijlers van het drugsbeleid. Van oorsprong richt harm reduction zich op het beperken van (gezondheids-)schade ten gevolge van het gebruik van drugs. Acceptatie van het gebruik staat hierbij voorop, en om hulp of ondersteuning te ontvangen ter bevordering van welzijn is het geen voorwaarde (eerst) te stoppen met drugsgebruik.

In de zomer van 2019 heeft het HRN een kleine dertig mensen uit het harm reduction veld, waaronder beleidmakers, professionals, belangenbehartigers en onderzoekers bevraagd over de stand van zaken met betrekking tot harm reduction in ons land. Daarbij is ook gevraagd naar wat zij onder het begrip harm reduction verstaan (De Gee & Van der Gouwe, 2020).
Op basis van deze gesprekken en de hierboven genoemde omschrijvingen van het begrip  verstaan wij onder harm reduction “het terugdringen van (gezondheids-)schade door het gebruik van drugs, in eerste instantie voor de gebruiker zelf, maar ook voor diens omgeving en de samenleving als geheel”.

Klassieke harm reduction

De eerste harm reduction initiatieven richtten zich op gebruikers van heroïne en (base-)
cocaïne die veelal in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw afhankelijk raakten van (meestal beide) middelen. Aanvankelijk had de reguliere verslavingszorg geen afdoende hulp- en zorgaanbod voor deze groep. Bestaande hulp en zorg was namelijk vooral op abstinentie gericht, en voor veel gebruikers van deze middelen bleek dat geen haalbare kaart met het toen aanwezige hulpaanbod, en was terugval in gebruik groot. Er werden daarom laagdrempelige voorzieningen in het leven geroepen, waarbij er minder eisen aan de bezoekers ervan werden gesteld, in ieder geval niet de eis om te stoppen met gebruik. De in dit kader ontwikkelde harm reduction voorzieningen, zoals huiskamers (laagdrempelige opvang), spuitomruil-projecten en methadonverstrekking noemen we ook wel de ‘klassieke’ harm reduction. Uitgangspunt van deze voorzieningen is schadebeperking voor de gebruikers en zijn/haar omgeving. Het in contact blijven met deze groep wordt van groot belang geacht, en waar mogelijk wordt toeleiding naar hulpverlening  opgestart.

Harm reduction in recreatieve settings

Met de opkomst van meer recreatieve en minder verslavende middelen als ecstasy eind jaren tachtig, in combinatie met de opkomst van de dancecultuur en -feesten en -festivals, ontstond bij preventiewerkers, hulpverleners en ook vanuit de doelgroep zelf, de behoefte om ook in deze setting harm reduction maatregelen te introduceren. Zo werd onder meer gestart met het bieden van de mogelijkheid om drugs te laten testen, werden gaandeweg peer projecten opgezet waarbij (ex-)gebruikers andere gebruikers van recreatieve drugs voorlichting geven over effecten en risico’s van drugs, en werden EHBO-posten geïntroduceerd op feesten en festivals. Zie voor meer informatie over initiatieven in recreatieve settings onder meer de websites van het DIMS, Celebrate Safe, Unity, en DrugsenUitgaan. Hoewel dit eveneens zeer waardevolle harm reduction interventies zijn, richt het Harm Reduction Netwerk zich primair op de kwetsbare groep gebruikers die afhankelijk zijn van heroïne en (base-)cocaïne en de harm reduction voorzieningen en interventies voor deze groep.

Infectieziekten en lichamelijke gezondheid

Mensen die drugs gebruiken hebben een verhoogd risico om besmet te raken met infectieziekten zoals hepatitis B en C, HIV en soa’s. Zij lopen besmettingsgevaar door bijvoorbeeld het injecteren van drugs met besmette naalden, of door onveilige seks. Het is daarom belangrijk dat er in de zorg aan drugsgebruikers systematische aandacht is voor hun lichamelijke gezondheid. Daarnaast is de algemene volksgezondheid gebaat bij een effectieve bestrijding van (infectie)ziekten onder drugsgebruikers.

Infectieziekten komen onder mensen die drugs gebruiken veel vaker voor dan in de algemene bevolking. Chronische hepatitis B en C treft 0,2 tot 0,3 procent van de algemene bevolking. Accurate cijfers over infectieziekten onder mensen die drugs gebruiken zijn niet te geven, omdat actief testen en eenduidige registratie van testuitslagen geen gemeengoed zijn. Schattingen van bijvoorbeeld hepatitis C prevalenties uit verschillende onderzoeken binnen verschillende groepen van mensen die drugs gebruiken lopen uiteen van 6 procent tot boven de 90 procent.

Actief testbeleid en registratie

Effectief harm reduction-beleid helpt besmetting met infectieziekten te voorkomen. Is iemand toch besmet geraakt? Dan zijn actieve opsporing en een goede registratie van groot belang. Mensen met een verslaving gaan vaak niet tijdig naar de huisarts bij klachten of merken deze klachten slecht op door het middelengebruik. Zonder actief testbeleid komen infecties niet snel aan het licht. Uit onderzoek  blijkt dat van veel cliënten in de verslavingszorg de infectieziektestatus onbekend bij hen onbekend is (23%-29% voor de verschillende infectieziekten). In 2015 is geïnventariseerd en beschreven hoe de infectieziektestatus op dat moment geregistreerd werd en welke kansen er lagen om de registratie te verbeteren.

Hepatitis C

Het artikel 'Aandacht gevraagd voor hepatitis C in de verslavingszorg' (Tijdschrift Verslaving, 2013) geeft argumenten voor het belang van goede hepatitis C-zorg. Tussen het moment van besmetting en het verschijnen van de kenmerken van de ziekte kan wel veertig jaar zitten. Zonder actief testbeleid komt een acute of chronische besmetting niet snel aan het licht en vormen mensen die drugs gebruiken een potentiële bron van verdere verspreiding, afgezien van de ernstige complicaties en de verlaging van de kwaliteit van het leven die het virus kan hebben. Actief testen van mensen die drugs gebruiken is kosteneffectief: bij elke 1,6 testen blijkt de gebruiker hepatitis C te hebben. Dat is veel hoger dan in andere risicogroepen. En in dit filmpje vertellen gebruikers zelf over hun HCV-behandeling.

Binnen twee doorbraakprojecten ‘Opsporing en behandeling van hepatitis C in de verslavingszorg’ (2013-2016) hebben verschillende lokale, multidisciplinaire teams van verslavingszorginstellingen en ziekenhuizen een hepatitis C-zorgpad ontwikkeld en geïmplementeerd. Op basis daarvan is een algemene blauwdruk voor een hepatitis C-zorgpad opgesteld, waarmee instellingen gemakkelijk een eigen zorgpad kunnen ontwikkelen met input van best practices uit de doorbraakprojecten.

Lees meer over harm reduction in Nederland > 

Actueel

Harm reduction services in the Netherlands

Harm reduction (HR) has been a pillar of drug policy in the Netherlands for many decades. In fact, the Netherlands was a pioneer in the field of HR. Lik...

Lees meer >

Recente inzichten in harm reduction voorzieningen in Nederland

Harm reduction (schadebeperking) is al decennialang één van de pijlers van het Nederlandse drugsbeleid. Deze aanpak, waarin Nederland een pionier is, on...

Lees meer >

Toetsingskader harm reduction interventies recreatief drugsgebruik

Dit instrument kan door interventie-ontwikkelaars gebruikt worden bij de ontwikkeling van voorlichting over recreatief drugsgebruik. Het helpt bij het i...

Lees meer >