Harm Reduction bij drugsgebruik

Wat is harm reduction?

Het European Monitoring Centre for Drugs and Drug Addiction (EMCDDA) omschrijft harm reduction als volgt: “Harm reduction encompasses interventions, programmes and policies that seek to reduce the health, social and economic harms of drug use to individuals, communities and societies“. Harm Reduction International (HRI) geeft een vergelijkbare omschrijving: “Harm reduction refers to policies, programmes and practices that aim to minimise negative health, social and legal impacts associated with drug use, drug policies and drug laws.”

In Nederland is harm reduction al decennia één van de pijlers van het drugsbeleid. Van oorsprong richt harm reduction zich op het beperken van (gezondheids-)schade ten gevolge van het gebruik van drugs. Acceptatie van het gebruik staat hierbij voorop, en om hulp of ondersteuning te ontvangen ter bevordering van welzijn is het geen voorwaarde (eerst) te stoppen met drugsgebruik.

In de zomer van 2019 heeft het HRN een kleine dertig mensen uit het harm reduction veld, waaronder beleidmakers, professionals, belangenbehartigers en onderzoekers bevraagd over de stand van zaken met betrekking tot harm reduction in ons land. Daarbij is ook gevraagd naar wat zij onder het begrip harm reduction verstaan (De Gee & Van der Gouwe, 2020).
Op basis van deze gesprekken en de hierboven genoemde omschrijvingen van het begrip  verstaan wij onder harm reduction “het terugdringen van (gezondheids-)schade door het gebruik van drugs, in eerste instantie voor de gebruiker zelf, maar ook voor diens omgeving en de samenleving als geheel”.

Klassieke harm reduction

De eerste harm reduction initiatieven richtten zich op gebruikers van heroïne en (base-)
cocaïne die veelal in de jaren tachtig en negentig van de vorige eeuw afhankelijk raakten van (meestal beide) middelen. Aanvankelijk had de reguliere verslavingszorg geen afdoende hulp- en zorgaanbod voor deze groep. Bestaande hulp en zorg was namelijk vooral op abstinentie gericht, en voor veel gebruikers van deze middelen bleek dat geen haalbare kaart met het toen aanwezige hulpaanbod, en was terugval in gebruik groot. Er werden daarom laagdrempelige voorzieningen in het leven geroepen, waarbij er minder eisen aan de bezoekers ervan werden gesteld, in ieder geval niet de eis om te stoppen met gebruik. De in dit kader ontwikkelde harm reduction voorzieningen, zoals huiskamers (laagdrempelige opvang), spuitomruil-projecten en methadonverstrekking noemen we ook wel de ‘klassieke’ harm reduction. Uitgangspunt van deze voorzieningen is schadebeperking voor de gebruikers en zijn/haar omgeving. Het in contact blijven met deze groep wordt van groot belang geacht, en waar mogelijk wordt toeleiding naar hulpverlening  opgestart.

Harm reduction in recreatieve settings

Met de opkomst van meer recreatieve en minder verslavende middelen als ecstasy eind jaren tachtig, in combinatie met de opkomst van de dancecultuur en -feesten en -festivals, ontstond bij preventiewerkers, hulpverleners en ook vanuit de doelgroep zelf, de behoefte om ook in deze setting harm reduction maatregelen te introduceren. Zo werd onder meer gestart met het bieden van de mogelijkheid om drugs te laten testen, werden gaandeweg peer projecten opgezet waarbij (ex-)gebruikers andere gebruikers van recreatieve drugs voorlichting geven over effecten en risico’s van drugs, en werden EHBO-posten geïntroduceerd op feesten en festivals. Zie voor meer informatie over initiatieven in recreatieve settings onder meer de websites van het DIMS, Celebrate Safe, Unity, en DrugsenUitgaan. Hoewel dit eveneens zeer waardevolle harm reduction interventies zijn, richt het Harm Reduction Netwerk zich primair op de kwetsbare groep gebruikers die afhankelijk zijn van heroïne en (base-)cocaïne en de harm reduction voorzieningen en interventies voor deze groep.