Maatschappelijke schade door alcoholgebruik

De World Health Organisation (WHO) onderscheidt verschillende vormen van schade door alcoholgebruik [1]. Hierbij kan het gaan om schade voor de drinker zelf of om de schade die de drinker aan anderen veroorzaakt, zoals familie, vrienden, collega’s of medeweggebruikers.

• Schade voor de lichamelijke en mentale gezondheid van de drinker
• Bedoeld of onbedoeld letsel van anderen, bijvoorbeeld door geweld of een verkeersongeluk
• Verwaarlozing of misbruik van een kind, partner of anderen die van de zorg van de drinker afhankelijk zijn
• In gebreke blijven in een bepaalde sociale rol (partner, collega, werknemer, vriend)
• Verlies van gemoedsrust (bijvoorbeeld wakker houden)
• Schade aan andermans eigendom
• Schade aan het (ongeboren) kind (bijvoorbeeld Foetaal Alcohol Syndroom)

Meer lezen? In het Global status report on alcohol and health WHO (2018) geeft de WHO een overzicht van alcoholgebruik en -beleid wereldwijd, waarbij ook wordt ingegaan op de maatschappelijke gevolgen.

Kosten van schade door alcoholgebruik

Aan al deze vormen van schade zijn kosten verbonden op verschillende terreinen [2, 3].

• Gezondheids- en verslavingszorg, voor behandeling van ziektes die door alcoholgebruik zijn veroorzaakt, zoals leverziekten, kanker en alcoholverslaving
• Onderwijs, door studievertraging, vroegtijdig schoolverlaten en studiebegeleiding
• Politie en justitie, onder andere voor politieoptreden en gevangenisstelsel
• Overheid, voor gezondheidsvoorlichting en voorlichtingscampagnes, beleidsvorming en handhaving

Directe en indirecte kosten

De WHO maakt onderscheid tussen directe en indirecte kosten [1].

Directe kosten

• Gezondheids-, juridische en sociale zekerheidskosten
• Kosten van materiële schade, bijvoorbeeld als gevolg van verkeersongevallen

Indirecte kosten

• Kosten door vroegtijdige sterfgevallen (mensen die vóór de pensioenleeftijd overlijden zijn niet meer beschikbaar als arbeidskracht)
• Kosten door extra morbiditeit en werkloosheid
• Verlies van (bedrijfs-)kosten door productiviteitsverlies (afwezigheid en verminderd functioneren door drankgebruik)
• Immateriële kosten ten gevolge van een verminderde kwaliteit van leven (moeilijk meetbaar)

Anderzijds zijn er ook baten verbonden aan alcoholgebruik, zoals extra belastinginkomsten en accijnzen, en werkgelegenheid in de horeca en in de sector die alcoholische dranken als bier, wijn en sterke drank produceert, importeert en exporteert [1, 3].

Het maken van een maatschappelijke kosten-batenanalyse of MKBA is een manier om de effecten van bepaalde beleidsmaatregelen op de welvaart van Nederland in te schatten.

Het RIVM publiceerde in 2019 een maatschappelijke kosten-batenanalyse van beleidsmaatregelen om alcoholgebruik in Nederland te verminderen. Denk bijvoorbeeld aan accijnsverhoging, beperking van het aantal verkooppunten en een totaalverbod op alcoholreclame en -sponsoring. Zulke maatregelen kunnen de samenleving forse besparingen opleveren met positieve effecten tot gevolg. Voorbeelden: minder sterfte en betere kwaliteit van leven doordat ziekten worden voorkomen, hogere arbeidsproductiviteit, minder verkeersongevallen en minder inzet van politie en justitie [3].

Het inzetten van effectieve beleidsmaatregelen is nodig, want als we alle kosten en baten verrekenen, zijn de maatschappelijk kosten van alcoholgebruik jaarlijks tussen de 2,3 en 4,2 miljard euro [3].