Middelengebruik onder jongeren in residentiële jeugdzorg hoog: verbetering middelenpreventie en -beleid nodig

2 september 2021

Hoewel het gebruik van alcohol en tabak onder jongeren in de residentiële jeugdzorg (RJZ) sinds 2008 gedaald is, roken deze jongeren nog altijd aanzienlijk meer dan hun leeftijdsgenoten in het regulier voortgezet onderwijs. Ook het drugsgebruik ligt onder jongeren in de RJZ hoger. RJZ-professionals geven aan dat het merendeel van de instellingen een middelenbeleid heeft maar dat dit vaak verouderd is en de naleving verschilt per locatie of groep.

Veel interventies om (problematisch) middelengebruik te voorkómen zijn onbekend bij de medewerkers. Dit blijkt uit de resultaten van het landelijke EXPLORE-onderzoek van het Trimbos-instituut naar preventie en gebruik van middelen in de RJZ.

Verveling en stress als redenen voor roken en cannabisgebruik

Een grote groep jongeren zegt weleens op het terrein van de instelling te roken of cannabis te gebruiken (81% van de rokers en 47% van de cannabisgebruikers). Redenen voor roken en cannabisgebruik zijn verveling (met name roken), stress (roken en cannabis) en ‘een manier om zich rustiger te voelen’ (cannabis).

Aan jongeren is gevraagd wat ze zouden willen weten over tabak, alcohol en cannabis. Een ruime meerderheid van de jongeren (rond de 80%), die deze middelen in de afgelopen maand gebruikt hebben, zegt te weten wat tabak, alcohol en cannabis met hen en hun gezondheid doet en wanneer ze te veel gebruiken. Van de rokers wil 15% weten hoe ze kunnen stoppen of minderen met roken. Ook geeft een meerderheid van de rokers (58%) aan te willen stoppen met roken, maar niet binnen één maand. De coronapandemie lijkt met name effect te hebben gehad op het cannabisgebruik: 44% van de cannabisgebruikers is hierdoor meer gaan gebruiken. Van de rokers is 36% vanwege corona meer gaan roken.

Gebruik van alcohol en tabak gedaald, gebruik van drugs gelijk gebleven

Het percentage jongeren in de RJZ dat ooit heeft gerookt is tussen 2008 en 2020 gedaald, met name in de leeftijdsgroep 12-15 jaar (van 82% naar 63%). Ook het gebruik in de afgelopen maand en dagelijks roken is tussen 2008 en 2020 afgenomen.

Het alcoholgebruik in de RJZ is eveneens gedaald. In 2008 kwam binge drinken (vijf of meer glazen bij één gelegenheid drinken) in de afgelopen maand onder bijna de helft (47%) van de 12-15 jarigen voor. In 2020 is dit gedaald tot 15%.

Het percentage jongeren in de RJZ dat ooit of in de afgelopen maand cannabis heeft gebruikt is tussen 2008 en 2020 niet significant veranderd. Dit geldt ook voor het gebruik van ecstasy, cocaïne, paddo’s en amfetamine.

> Meer feiten en cijfers

Middelengebruik onder jongeren in de RJZ veel hoger dan onder leeftijdgenoten

Net als in 2008, is in 2020 het gebruik van de meeste middelen onder jongeren in de RJZ veel hoger dan onder leeftijdsgenoten (12 t/m 15 jaar) in het regulier voortgezet onderwijs. Zo rookt 26% van de jongeren in de RJZ (12 t/m 15 jaar) dagelijks vergeleken met 2% van de jongeren in het regulier onderwijs. Ook de verschillen in drugsgebruik zijn groot. Van de jongeren in de RJZ heeft bijvoorbeeld bijna een derde (31%) de afgelopen maand geblowd en in het regulier onderwijs 4%.

Ecstasy is door 18% van de jongeren in de RJZ weleens gebruikt vergeleken met 1% in het regulier onderwijs. Vergelijkbare verschillen worden gevonden voor het ooit gebruik van cocaïne (14% versus 1%) en amfetamine (11% versus 1%). Het percentage jongeren in de RJZ dat de afgelopen maand nog drugs heeft gebruikt (m.u.v. cannabis) is een stuk lager en verschilt ook niet of weinig van hun leeftijdgenoten in het regulier onderwijs. Ook voor alcoholgebruik in de afgelopen maand en binge drinken geldt dat de verschillen klein zijn.

> Meer feiten en cijfers

RJZ-medewerkers zien ruimte voor verbetering middelenbeleid

Volgens de meeste medewerkers heeft hun instelling een rookbeleid (79%) en een protocol met regels over middelengebruik door jongeren (77%). Het middelenbeleid is echter vaak verouderd en het is volgens medewerkers veel werk om dit beleid op te stellen en bij te houden. Ook verschilt de naleving van het beleid vaak sterk per locatie of groep, met name als het beleid ruimte voor interpretatie laat.

Middelengebruik wordt vooral besproken tijdens de intake en speciale voorlichtingsbijeenkomsten voor jongeren. Daarbuiten wordt het alleen besproken bij een vermoeden van (problematisch) gebruik. Veel interventies en programma’s op het gebied van het voorkomen van (problematisch) middelengebruik zijn onbekend bij de medewerkers. Medewerkers zien vooral mogelijkheden voor het verbeteren van middelenpreventie en -beleid in de vorm van: eenduidiger beleid, meer kennis over middelengebruik en gesprekstechnieken, inzet van (erkende) interventies, (betere) samenwerking met een instelling voor verslavingszorg (IVZ) en tussen jeugdzorginstellingen onderling.

Het programma Open en Alert dat zich richt op beleidsontwikkeling, deskundigheidsbevordering en samenwerking met verslavingszorg kan hierbij ondersteunen.

Denk mee over verbeteringen tijdens de online werksessie

Op donderdag 28 oktober van 15.00 tot 17.00 uur organiseert het Trimbos-instituut een online werksessie met vertegenwoordigers uit de sector om de uitkomsten en implicaties van het onderzoek te bespreken. Wilt u zich aanmelden voor deze bijeenkomst of wilt u meer informatie hierover? Neem dan contact op met Marjan Möhle of Nadine van Gelder.

Over het EXPLORE-onderzoek

Het EXPLORE-onderzoek is een landelijk onderzoek naar de preventie en gebruik van middelen onder jongeren in het praktijkonderwijs, voortgezet speciaal onderwijs (cluster 3 en 4), residentiële jeugdzorg en justitiële jeugdinrichtingen. Het laatste onderzoek naar het middelengebruik vond plaats in 2008 en 2009 (niet in cluster 3-onderwijs).

> Meer informatie over EXPLORE

Lees meer in deze publicaties

Marjan Möhle

Projectleider Open & Alert

Profiel en contact