Risico- en beschermende factoren voor het kind

Verschillende zaken in en om het gezin beschermen het welzijn van het kind, of brengen het juist (extra) in gevaar. Ook in gezinnen met ouders met een (licht) verstandelijke beperking. Onderzoek laat zien dat risicofactoren en beschermende factoren hierbij een rol spelen.

Wat beschermt het welzijn van kinderen?

Bepaalde zaken of omstandigheden kunnen bescherming bieden. Bijvoorbeeld een veilige plek buiten het eigen gezin.

Beschermende factoren bij de ouder(s)

Aanwezigheid normaal begaafde ouder

Een stabiele relatie tussen de ouders is een belangrijke beschermende factor voor het kind (NJI, 2015; Joha, 2004). Als er een normaal begaafde ouder in het gezin is, kan die de zorg voor het kind (deels) op zich nemen. Daardoor staat de ouder met een (licht) verstandelijke beperking er niet alleen voor. Door zorg te delen, kunnen ouders elkaar steunen en problemen samen oppakken. Dit kan zorgen voor meer rust in het gezin.

Beschermende factoren bij het kind

Sociaal netwerk en sociale vaardigheden

Een stevig, veilig sociaal netwerk kan het welzijn van een kind beschermen (Figge, 2018; Collings & Llewellyn, 2014). Het kan helpen als het kind een stabiele, vertrouwde plek heeft buiten het gezin. Waar het bijvoorbeeld terecht kan voor hulp, advies en rust. Dit kan een bevriend gezin zijn, opa en oma of de buren. Maar ook school of sport kan een stabiele plek zijn voor kinderen.

Sociale vaardigheden zijn ook een beschermende factor (Joha, 2004). Als kinderen goede sociale vaardigheden hebben, helpt dat ze om gemakkelijker hulp te vragen aan mensen om hen heen. Het kan daarom helpen om de sociale vaardigheden van het kind te versterken.

Heldere kijk van het kind op problemen van ouders

Kinderen van ouders met een (licht) verstandelijke beperking hebben baat bij informatie over de problematiek van de ouder (Wenselaar, 2022). Dit helpt hen om hun thuissituatie niet op zichzelf betrekken. Ook kan het zorgen dat zij zich niet verantwoordelijk gaan voelen voor de problemen van hun ouders. Daarnaast kunnen kinderen beter ervaringen delen als zij weten wat er aan de hand is met hun ouders. Dit kan het welzijn van het kind vergroten en de kans op problemen verkleinen.

Beschermende factoren om het gezin heen

Ondersteunend sociaal netwerk ouders

Als de sociale kring praktische zaken en zorg bij ouders uit handen nemen, kan dit stress wegnemen en ouders ontzorgen (Joha, 2004, Dedeurwaerder, 2008). Ook kunnen mensen uit het sociale netwerk een rol hebben in de opvoeding van kinderen of emotionele ondersteuning bieden. Als iemand buiten het gezin aandacht heeft voor de behoeften van het kind, heeft dit een positieve invloed op de ontwikkeling en het welbevinden van het kind.

Goede relatie met hulpverlening

Door een goede relatie met een hulpverlener groeit de kans dat de ouder hulp vraagt en accepteert (Meppelder, 2014; Meppelder, Hodes, Kef & Schuengel, 2015). Voor een goede relatie is het belangrijk dat hulpverleners luisteren naar ouders, hen serieus nemen en hen als individu zien (IASSID, 2008). Ook helpt het om hen te laten merken dat ze geloven dat ze goede ouders kunnen zijn (NJI, 2019). Met de juiste ondersteuning kunnen de opvoedvaardigheden van ouders worden versterkt.

Wat brengt het welzijn van kinderen in gevaar?

Risicofactoren kunnen ervoor zorgen dat het thuis minder veilig of stabiel is voor kinderen.

Risicofactoren bij de ouder(s)

Meervoudige, complexe problemen en stress

Ouders met een (licht) verstandelijke beperking hebben een grotere kans op complexe problemen. Denk aan psychische aandoeningen, verslaving, gezondheidsproblemen, financiële zorgen, werkloosheid en trauma. Deze problemen kunnen stress geven, vooral als de problemen zich opstapelen (Oomen, 2019). Dit kan gevolgen hebben voor de opvoeding.

Bovendien ervaren ouders met een (licht) verstandelijke beperking vaker stress. Bijvoorbeeld vanuit onzekerheid over opvoeden. Of door faalervaringen met eerdere hulpverlening, of andere problematiek (Oomen, 2019). Stress kan zorgen voor inadequaat of negatief gedrag bij ouders, zoals kortaf reageren, schreeuwen of slaan.

Minder goede band tussen ouder en kind

Lage sociaaleconomische positie

Ouders met een (licht) verstandelijke beperking kunnen zich minder goed aanpassen en hebben en vaak minder financiële vaardigheden (van Dam et al, 2018). Ze kunnen bijvoorbeeld uitgaven voor de lange termijn minder goed overzien. Of ze hebben moeite om geldproblemen op te lossen (IGZ, 2010).

Ook hebben ouders met een (licht) verstandelijke beperking vaker slecht betaald werk en tijdelijke contracten. Ze hebben hierdoor vaker een lage sociaaleconomische positie of worden uitgesloten op de arbeidsmarkt (Oomen, 2010). Door deze financiële kwetsbaarheid kunnen gezinnen stress ervaren en kan de thuissituatie minder stabiel zijn.

> Landelijk Kenniscentrum LVB: Werk, financiën en lvb

Risicofactoren bij het kind

Gedragsproblemen

De ouderrol overnemen

Kinderen van ouders met een (licht) verstandelijke beperking hebben een grotere kans op parentificatie (NJI, 2015; Wenselaar, 2022). Ze nemen dan de rol of verantwoordelijkheden van de ouder op zich. Of ze krijgen die toebedeeld (Joha, 2004). Een kind moet zich dan bezighouden met volwassen taken die niet passen bij de leeftijd. Dit kan het kind overbelasten en de persoonlijke ontwikkeling van het kind negatief beïnvloeden. Er is minder tijd en ruimte om echt kind te kunnen zijn.

> Meer over parentificatie bij het NJi

Risicofactoren om het gezin heen

Stigmatisering

Kinderen van ouders met een (licht) verstandelijke beperking hebben vaak te maken met stigmatisering (Perkins, et al, 2002; IASSAD, 2008; Collings & Llewellyn, 2014). Vanwege hun ouders en hun thuissituatie worden zij vaak als ‘anders’ gezien en anders behandeld. Ook krijgen ze te maken met vooroordelen. Ze hebben daardoor een grotere kans om gepest te worden. Dit heeft een negatieve impact op het welzijn van kinderen (Goderie et al, 2005).