Zelfregulering alcoholetikettering in EU, VK en Nederland

Er is sprake van ‘zelfregulering’ als een regeling door een bepaalde sector of beroepsgroep zelf wordt opgesteld, uitgevoerd en gehandhaafd, als alternatief voor regulering door de overheid. ‘Zelfregulering van alcoholetikettering’ betekent dat alcoholproducenten onderling afspraken hebben gemaakt over de informatie die zij op hun etiketten vermelden. Ze zijn hiertoe dus niet wettelijk verplicht maar mogen zelf kiezen welke informatie ze vermelden (productinformatie en/of gezondheidsinformatie en -waarschuwingen). Ook bepalen zij zelf in welke vorm de informatie vermeld wordt: op het fysieke etiket zelf (‘on-label’) of niet op het fysieke etiket maar online met een verwijzing of een QR-code (‘off-label’).

De EU publiceerde in 2017 het rapport ‘Verplichte etikettering van ingrediënten en de voedingswaardedeclaratie’ [1]. Naar aanleiding van dit rapport stelden alcoholproducenten een zelfreguleringsvoorstel voor alcoholetikettering op. In eerste instantie kwamen er vier verschillende voorstellen uit vier sectoren: bier [2], wijn [3], cider [4] en sterkedrank [5]. Op aandringen van het Europees Parlement werden deze voorstellen in 2018 samengevoegd tot één gezamenlijk zelfreguleringsvoorstel vanuit de Europese alcoholsector [6].

De Europese alcoholsector stelde hierin voor om alléén productinformatie (ingrediënten en voedingswaarde) op de etiketten van alcoholhoudende dranken te vermelden [2]. Alcoholproducenten kunnen zelf kiezen of ze dit on- of off-label willen doen.

Voor de uitvoering van dit zelfreguleringsvoorstel door de Europese alcoholsector zijn voornamelijk toezeggingen gedaan door bierproducenten en daarnaast ook door een deel van de producenten van sterkedrank.

• De grootste bierproducent ter wereld, AB InBev, heeft in 2015 toegezegd vanaf 2018 op 80% van zijn bierverpakkingen de voedingswaarde te vermelden [7, 8].
• Verschillende andere bierproducenten (Carlsberg, Diageo, Heineken) hebben toegezegd om tussen 2016 en 2018 de ingrediënten en de voedingswaarde per 100 ml op hun etiketten te vermelden [9, 10].
• De groep van handelsverenigingen voor de Europese alcoholsector heeft aangegeven om vanaf 2018 de ingrediënten en de voedingswaarde op etiketten van alcoholhoudende dranken te vermelden [8].
• Brewers of Europe heeft toegezegd vanaf 2022 de ingrediënten en de voedingswaarde (calorieën) per 100 ml op alle etiketten van alcoholhoudende dranken te vermelden.

Er is geen onafhankelijk onderzoek gedaan om te evalueren of de eerste drie toezeggingen ook echt zijn nagekomen. De toezegging van de Brewers of Europe werd wel geëvalueerd. Uit het onderzoek bleek dat de ingrediënten in 2019 in de EU op 85% van de bieretiketten werden vermeld en de voedingswaarde op 60% [11].

In het VK is alcoholetikettering niet verplicht, maar er zijn wel richtlijnen [12]. De Britse overheid raadt aan om de volgende informatie op etiketten van alcoholhoudende dranken te vermelden.

• Het Britse drinkadvies (drink maximaal 14 glazen alcohol per week, ongeacht geslacht)
• De Britse portiegrootte (één standaardglas bevat 8 gr pure alcohol)
• Het aantal standaardglazen dat de verpakking bevat
• Een ‘drink niet tijdens de zwangerschap’-pictogram
• De website www.drinkaware.co.uk van Drinkaware Trust (die grotendeels gefinancierd wordt door de alcoholindustrie)

Deze richtlijnen worden door de Britse alcoholsector deels opgevolgd. Een studie vond dat op 78% van de alcoholhoudende dranken productinformatie en gezondheidsinformatie en -waarschuwingen vermeld stonden, maar dat in slechts 57% van de gevallen de daarvoor opgestelde richtlijnen werden opgevolgd [13].

De Nederlandse alcoholsector heeft de volgende zelfreguleringsafspraken gemaakt met betrekking tot het vermelden van productinformatie (ingrediënten en voedingswaarde) op etiketten van alcoholhoudende dranken.

• De Vereniging Nederlandse Brouwers adviseert om productinformatie op etiketten te vermelden en zij raadt aan om ook het zwangerschapspictogram erop te zetten [14].
• De wijnsector heeft geen afspraken gemaakt voor het vermelden van productinformatie op etiketten van wijnen. Er wordt wel aangeraden om het zwangerschapspictogram op het etiket te zetten [15].
• SpiritsNL, de brancheorganisatie voor producenten van gedestilleerde dranken, heeft afgesproken dat productinformatie (in ieder geval het aantal calorieën per 100 ml) op al hun etiketten wordt vermeld, behalve op flesjes van minder dan 35 ml vanwege de beperkte ruimte op het etiket [16].

Op het gebied van gezondheidsinformatie en -waarschuwingen zijn door de Nederlandse alcoholsector vooral zelfreguleringsafspraken gemaakt op het gebied van alcoholgebruik tijdens de zwangerschap. In 2013 is er in Nederland een initiatief gestart om vrijwillig een ‘drink niet tijdens de zwangerschap’-pictogram op etiketten van alcoholhoudende dranken te zetten. Dit initiatief ontstond vanuit de Stichting Verantwoorde Alcoholconsumptie (STIVA) in samenwerking met alcoholproducenten.

Uit onderzoek van STIVA in 2016 bleek het vermelden van het zwangerschapspictogram op etiketten van alcoholhoudende dranken ten opzichte van 2013 te zijn toegenomen [17].

• Bieren: van 0,5% in 2013 naar 99,6% in 2016
• Wijnen: van 46% naar 81%
• Sterke dranken: van 31% naar 71%

Er zijn aanwijzingen dat zelfregulering van alcoholetikettering door de alcoholindustrie minder effectief is dan verplichte alcoholetikettering vanuit de overheid. De informatie die alcoholproducenten geven over hun producten blijkt niet adequaat [18-20].

Ook de effectiviteit van het off-label geven van productinformatie en gezondheidsinformatie en -waarschuwingen is twijfelachtig. Uit een studie onder 7.950 volwassenen in Europa bleek dat 24,7% van de consumenten de ingrediënten daadwerkelijk online opzocht. En 33,4% zocht de informatie over voedingswaarde online op. Daarnaast zocht 47,7% van de consumenten de online- gezondheidsinformatie op [21]. Het lijkt dus een extra drempel voor consumenten te zijn als ze de informatie zelf online moeten opzoeken. Verder blijkt dat off-label gezondheidsinformatie en -waarschuwingen slechter worden onthouden dan on-label informatie [22]. On-label informatie biedt de kans om consumenten direct te informeren over het product op de plek waar de alcoholverkoop plaatsvindt of waar het opgedronken wordt.