Handreiking ADM-beleid voor de vervoers- en transportsector

• Alcoholgebruik: 8,4% van de medewerkers drinkt overmatig. We spreken van overmatig alcoholgebruik als mannen 21 of meer glazen alcohol per week drinken en als vrouwen er 14 of meer per week drinken. 9,2% van de werkenden drinkt zwaar. We spreken van zwaar drinken bij mannen als ze tijdens een gebeurtenis 6 of meer glazen alcohol drinken en voor vrouwen is dat bij 4 of meer.
• Drugsgebruik: 9,3% van de medewerkers heeft het afgelopen jaar minimaal 1 keer drug gebruikt.

Een goed en integraal ADM-beleid draagt op veel manieren bij aan een gezond en veilig werkklimaat.

• Minder ongevallen als gevolg van middelengebruik
• Minder verzuim en uitval van medewerkers, en dus minder productieverlies
• Minder kosten als gevolg van verzuim en verminderde productiviteit. We weten dat dit werkgevers per jaar maar liefst 1,3 miljard euro kost.
• Betere werksfeer en meer werkplezier
• Meer zorg voor medewerkers (gezond en veilig werken)
• Minder kans op reputatieschade, bijvoorbeeld door ernstige incidenten die uitgelicht worden in de media

In de Algemene Verordening Gegevensbescherming (AVG) staat dat het testen van medewerkers op het gebruik van alcohol en drugs niet is toegestaan omdat daarbij sprake is van het verwerken van ‘bijzondere persoonsgegevens’. Een testuitslag is een medisch gegeven en daarmee een bijzonder persoonsgegeven. Ook bij gebruik van een alcoholslot in de auto is er sprake van het verwerken van bijzondere persoonsgegevens. Hier geldt dus hetzelfde voor: dit is niet toegestaan op grond van de AVG om de privacy van de medewerker te waarborgen.

De Autoriteit Persoonsgegevens (AP) handhaaft hierop en kan bedrijven een boete opleggen als ze medewerkers toch testen op alcohol of drugs (ook als de medewerker zelf heeft ingestemd met testen).

Er worden uitzonderingen op deze regels gemaakt voor mensen met specifieke, in de verkeerswet genoemde beroepen. Deze uitzonderingen zijn vastgelegd in de Wet Wegverkeer, de Wet Luchtvaart, Wet lokaal spoor en de Wet Scheepvaart. Hierin staat dat bijvoorbeeld treinmachinisten, piloten en scheepsloodsen wel getest mogen worden op het gebruik van alcohol en drugs. De testen moeten worden uitgevoerd door daartoe bevoegde ambtenaren (en niet door de werkgever).

Het is belangrijk om bij een vermoeden van alcohol-, drugs- of medicijngebruik van een medewerker zo snel mogelijk het gesprek aan te gaan. Dit soort gesprekken kunnen lastig zijn, daarom is het belangrijk om je er goed op voor te bereiden. Het is belangrijk om leidinggevenden te trainen in het op tijd signaleren van (beginnende) problematiek en hoe zij het gesprek hierover kunnen aangaan. En overweeg om naast leidinggevenden ook planners, vertrouwenspersonen, HR- of vitaliteitsmanagers en bedrijfsartsen te trainen. Deze trainingen worden door verschillende organisaties aangeboden.

We maken onderscheid tussen twee verschillende situaties die elk om een andere aanpak vragen:

• Acuut: Een medewerker is onder invloed op de werkvloer en de veiligheid is in gevaar. Onmiddellijk handelen is nodig, verdere begeleiding volgt op een later tijdstip.
• Niet acuut: Een medewerker kampt met problematisch middelengebruik maar functioneert (nog) goed. Het is noodzakelijk om snel het gesprek aan te gaan om erger te voorkomen, waarna meerdere gesprekken kunnen volgen. In bijlage 1 van de Handreiking alcohol-, drugs- en medicijnbeleid voor de vervoers- en transportsector vind je een uitgebreide beschrijving van te nemen stappen, ook voor een situatie waarbij vaker iets is voorgevallen en er een duidelijk vermoeden is van problematisch gebruik.

We zetten in op zorg voor mensen die te maken hebben met problematisch middelengebruik en verslaving. Verslaving is een behandelbare ziekte en is op zich geen reden voor ontslag. Het is belangrijk dat iedereen binnen jouw organisatie weet waar ze terecht kunnen als ze zelf een (beginnend) probleem hebben óf als men vermoedt dat een collega dit heeft. Om die reden is het belangrijk om in het ADM-beleid duidelijk aan te geven wat de verantwoordelijkheid is voor de medewerker, de leidinggevende, de bedrijfsarts etc. Als in het ADM-beleid concreet beschreven is welke zorg jouw organisatie biedt, wordt de drempel om hulp te vragen lager. Door je medewerkers tijdig begeleiding te bieden voorkom je erger, zoals (kostbare) juridische procedures. Bovendien zijn problemen door alcohol, drugs of medicijnen makkelijker aan te pakken als je er op tijd bij bent

De zorg aan medewerkers kan in eerste instantie het beste intern geregeld worden (laagdrempelig), denk aan de bedrijfsarts. Het is ook goed om te verwijzen naar digitale informatie en laagdrempelige zelfhulp, zoals op drugsinfo.nl, alcoholinfo.nl en allesoverdrinken.nl. Maar als het nodig is kan ook externe hulp worden ingeschakeld (intensiever). Dit wordt ook wel ‘zorg in stappen’ of ‘stepped care’ genoemd. Veel informatie is te vinden op alcoholinfo.nl en drugsinfo.nl, ook over instellingen voor verslavingszorg.

Door het ADM-beleid in samenspraak met de medewerkers op te stellen en open te communiceren over het ADM-beleid onderstreep je het belang ervan. Het aangaan van het gesprek hierover is een belangrijk onderdeel om tot een beleid te komen. Het is goed om daarbij te benadrukken dat het gaat om de veiligheid en gezondheid van de medewerkers. Het doel is een gezond en veilig werkklimaat met ruimte voor preventie en zorg voor elkaar. Workshops en trainingen met externe begeleiders bieden medewerkers de mogelijkheid open met elkaar in gesprek te gaan. In de handreiking geven we je een stappenplan voor het ontwikkelen van een helder beleid met draagvlak én hoe je dit levend houdt binnen je organisatie.

Het vraagt tact en vaardigheden om binnen de organisatie open te zijn over dit onderwerp. Het is dus heel belangrijk om op een juiste manier om te gaan met vermoedens of signalen dat een medewerker tijdens het werk onder invloed is. Het vraagt van leidinggevenden dat zij het beleid op dit gebied tactvol in praktijk brengen. Vertrouwen komt te voet en gaat te paard.

De volgende twee nascholingen voor code 95 lenen zich hier het best voor. Deze moeten gevolgd worden bij een door CBR/CCV erkende opleider. Onderstaande nascholingen besteden aandacht aan het thema leefstijl, waaronder ook het effect van middelen.

• Leefstijl U19
• Chauffeursdag U24

Meer informatie nodig over de code 95-nascholingen? Bekijk de website van het CBR voor alle informatie en de erkende opleiders.

De bedrijfsarts kan diverse rollen vervullen in het voorkomen van (problematisch) middelengebruik op het werk. Denk aan preventie en vroegsignalering van problemen door alcohol- of drugsgebruik, maar ook aan begeleiding van werknemers bij de terugkeer naar het werk na een behandeltraject. De bedrijfsarts dient als spin in het web en kan doorverwijzen naar passende hulp. Let op: de bedrijfsarts heeft een beroepsgeheim. Medewerker en bedrijfsarts bespreken samen welke (medische) informatie wel en welke niet wordt gedeeld met de werkgever (AVG).

De vertrouwenspersoon kan diverse rollen vervullen. Denk bijvoorbeeld aan de rol van contactpersoon voor werknemers met vragen over (problematisch) middelengebruik en verslaving. De vertrouwenspersoon kan de werkgever ook adviseren om een ADM-beleid op te stellen.