Onderzoek bevestigt: naasten betrekken bij herstel werkt!
Hoewel het belang van herstelgerichte zorg voor mensen met een ernstige psychische aandoening breed wordt erkend, worden essentiële elementen van herstelgerichte zorg, zoals personalisatie van zorg en structurele betrokkenheid van de sociale leefwereld, onvoldoende geïmplementeerd in de praktijk.
Een net verschenen Nederlandse studie in het internationaal gerenommeerde tijdschrift JAMA Psychiatry toont aan dat de resourcegroepen-methodiek een veelbelovende manier is om de sociale leefwereld structureel te betrekken en daarmee het bevorderen van herstelprocessen in de dagelijkse leefomgeving centraal te stellen.
Resourcegroep: groep mensen die de cliënt ondersteunt bij herstel
Een resourcegroep is een groep mensen, uitgekozen door de cliënt, die voor de cliënt belangrijk is en die hem/haar helpt persoonlijke, zelfgekozen hersteldoelen te bereiken. Dit kunnen familieleden of andere naasten zijn (informele netwerk) maar ook (familie)ervaringsdeskundigen en andere professionals van de ggz en het sociaal domein (formele netwerk). Vanuit de ggz zijn de regieondersteuner (de persoon die de coördinatie voert over de behandeling) en de zorgverantwoordelijke in ieder geval deel van de resourcegroep. Een resourcegroep komt gemiddeld eens per 3 maanden samen om de hersteldoelen van de cliënt te bespreken. De resourcegroep-methodiek beschrijft zes verschillende fases, die zijn gebaseerd op drie uitgangspunten:
- De eigen regie en empowerment van de cliënt staat voorop, en hij of zij is de regisseur van de groep.
- Belangrijke naasten worden structureel betrokken.
- Samenwerking en afstemming tussen verschillende hulpbronnen wordt gefaciliteerd.
De resourcegroep-methodiek bouwt voort op het werk van Ian Falloon over geïntegreerde zorg en familie interventies en is in Zweden onder leiding van Ulf Malm verder uitgewerkt tot Resource Group Assertive Community Treatment.
Cliënten ervaren meer empowerment
In 2017 hebben het Trimbos-instituut, Tranzo (Tilburg University), Erasmus MC e.a. een groot Nederlands onderzoek gestart, waarbij 9 ggz-organisaties en 18 teams verspreid door Nederland deelnamen, waarin nagegaan is of de resourcegroepen aanpak toegevoegde waarde heeft op de huidige zorg voor mensen met een ernstige psychische aandoening. Deelnemers waren tussen de 18 en 65 jaar, voldeden aan de criteria voor een ernstige psychische aandoening en waren niet langer dan twee jaar in behandeling.
Het onderzoek toont aan dat de resourcegroep-methode een effectieve manier is om empowerment te bevorderen bij mensen met een ernstige psychische aandoening. Onder empowerment verstaan we de mate waarin cliënten het gevoel hebben grip te krijgen op de eigen situatie, en hun eigen sterke kanten, talenten en mogelijkheden (her)ontdekken. Het werken met een resourcegroep leidde ertoe dat na 9 en 18 maanden de mate van empowerment meer was toegenomen dan wanneer er werd gewerkt volgens de gebruikelijke zorg.
Toename kwaliteit van leven en bevordering sociaal contact
Daarnaast waren er meer verbeteringen na 18 maanden op het gebied van kwaliteit van leven, persoonlijk herstel, sociaal contact, sociaal functioneren, beperkingen als gevolg van de ziekte op verschillende levensgebieden. Ook waren mensen na 9 en 18 maanden van werken met de resourcegroep tevredener over de zorg en ook over hoe hun naasten waren betrokken. Er werden geen verschillen gevonden in ervaren klinische symptomen, frequentie van contact, hechtingsproblemen en het wel/niet hebben van een betaalde baan of vrijwilligerswerk.
Implementatiecijfers laten zien dat bij driekwart van de cliënten het gelukt is om een resourcegroep te vormen en dat in 93% van de bijeenkomsten iemand van het informele steunsysteem van de cliënt aanwezig was. Dat geeft aan dat de structuur van de resourcegroep een haalbare manier is om de samenwerking met het sociale netwerk te bevorderen.
Werken met resourcegroepen
Samenvattend blijkt het werken met resourcegroepen binnen Flexible Assertive Community Treatment (FACT) te leiden tot verbeteringen voor mensen met een ernstige psychische aandoening. Het maakt dat het sociaal netwerk beter wordt betrokken in de behandeling en dat het gevoel van eigenaarschap over ziekte, de geboden zorg en het dagelijks leven voor mensen met een ernstige psychische aandoening wordt vergroot. Hoewel de principes waarop de resourcegroep-methode is gebaseerd op zichzelf niet nieuw zijn, biedt de resourcegroep een manier om deze als bouwstenen in de reguliere werkwijze van hulpverleners te verankeren. Het toepassen van de resourcegroep-methode kan daarom beschouwd worden als een substantiële verbetering van de huidige zorg voor mensen met een ernstige psychische aandoening.
Hoe verder?
Ondanks de veelbelovende resultaten is verder onderzoek en ervaringen in implementatie nodig. Zo zou toekomstig onderzoek gericht moeten zijn op het beter begrijpen van wat de methode effectief maakt. Is het de structuur van de methode (eigen hersteldoelen opstellen, vooraf de agenda bepalen, frequentie van samenkomen)? Of is het het relationele werken (openheid, reflectie, gelijkwaardigheid in het netwerk)? Of is het de samenwerking tussen verschillende ketenpartners? Dan kan ook bepaald worden voor welke cliënten resourcegroepen meer dan wel minder werkzaam zijn. Daarnaast wordt een implementatie studie aanbevolen. Uit de huidige studie bleek dat het werken met resourcegroepen commitment en tijd vraagt van hulpverleners, teamleiders, managers en bestuur. Voor breder gebruik van een resourcegroep is het belangrijk om in kaart te brengen wat nodig is van de verschillende partijen.
Auteurs: Cathelijn Tjaden, Hans Kroon en Wouter den Hollander
Meer weten?
- Podcast
Beluister de podcast die is opgenomen met een van de auteurs, Hans Kroon.
- Artikelen
Engelstalige artikelen die eerder verschenen over dit thema:
- Handboek
Ook is er een praktisch, praktijkgericht handboek over het werken met Resourcegroepen beschikbaar: “Praktijkboek Resourcegroepen. Herstellen doe je samen.” (Leeman, Tjaden, Bovenberg, Mulder, Kienhorst).
- Kennisdossier
Lees meer over het dossier Herstel, empowerment, ervaringsdeskundigheid in ons kennisdossier.