Het was een lange weg om ‘herstel’ uit te leggen in de GGZ’

Marianne van Bakel is vanaf 2007 betrokken bij HEE door Wilma Boevink. Zij was als onderzoeker en ervaringsdeskundige vanuit het Trimbos al enkele jaren bevlogen bezig om dit project op te zetten in samenwerking met de Stichting Rehabilitatie 92. Steeds meer ggz-instellingen en ervaringsdeskundigen raakten betrokken bij dit initiatief en daarmee werd de grondslag gelegd voor een onderzoek, wat jaren later leidde tot de promotie van Wilma Boevink. Marianne bracht jaren ervaring mee in het ondersteunen van projecten op gebied van herstel, ervaringsdeskundigheid en rehabilitatie en als cliënt van de ggz. Zij heeft zich met haar (ervarings)deskundigheid en enthousiasme gewijd aan het verder vorm geven van HEE en het HEE-team.

Iedereen betrekken bij herstel

Het HEE-programma is opgezet vanuit het perspectief van cliënten, het belang van empowerment en eigen regie. Het programma leverde hiervoor verschillende tools, onder andere de herstelwerkgroepen en ‘begin maken met herstel’.

Velen leerden de trainingen te geven. Het HEE-team bestond uit tientallen gemotiveerde mensen met ervaringskennis en diverse vaardigheden, die zich in de praktijk ontwikkelden tot ervaringsdeskundige docenten. Vanaf het begin kregen ze betaald voor hun werk.

Herstellen doe je zelf, maar niet alleen.

Al snel kwam in het programma de focus te liggen op de taken van de hulpverleners bij herstel. “Want herstellen doe je zelf, maar het hoeft niet alleen.” Hulpverleners kunnen daarbij een belangrijke rol spelen als ze weten hoe herstelondersteunend te werken. HEE ontwikkelde ook workshops voor managers om de kaders hiervoor te scheppen. Hiermee kwamen verschillende partijen bij elkaar: cliënten, zorgprofessionals, sociaal werkers en beleidsmakers, naasten.

“Het was een lange weg – en die is nog niet gelopen – om binnen de ggz de term herstel uit te leggen. Ook cliënten moesten leren wat dit voor hen kon betekenen, waarmee ze een nieuw en hoopvol perspectief leerden kennen”, zegt Marianne van Bakel.

Betere zorg door inzet ervaringsdeskundigheid

“Het mooie aan het HEE-programma is dat ervaringsdeskundigen op verschillende opleidingsniveaus mee kunnen doen. In de praktijk ontwikkelen zij hun vaardigheden tot zij ook weer andere beginners kunnen opleiden. Ook ervaringsdeskundigen moesten leren om hun verhaal te vertellen, ondersteunend aan het doel van de training. Leren hoe je daarmee anderen kunt ondersteunen en inspireren.”

HEE werkt veel met herstelverhalen. “De vragen van professionals over wat herstelondersteunend werken en empowerment inhoudt, werden tijdens de cursussen en trainingen door de verhalen van ervaringsdeskundigen meer grijpbaar”, betoogt Marianne van Bakel.

In de loop van de tijd werd ervaringsdeskundigheid verder geprofessionaliseerd, er kwamen opleidingen, functieomschrijvingen en een Beroepencompetentieprofiel. Hiermee werd de input van ervaringsdeskundigen structureel onderdeel in de zorg. “Met de opkomst van de herstelbeweging kregen cliënten meer een stem en invloed op de kwaliteit van de zorg, omdat ze zelf vertellen wat ze belangrijk vinden en hoe ze die zorg zouden willen hebben”, zegt Marianne van Bakel.

Inmiddels werkt HEE niet meer met een vast team ervaringsdeskundigen. Wel worden alle activiteiten uitsluitend door ervaringsdeskundigen gegeven. “Er zijn in Nederland inmiddels veel goed geschoolde ervaringsdeskundigen beschikbaar die als ZZP-er aan onze activiteiten kunnen meewerken.”

Nog veel te doen

De afgelopen jaren is veel bereikt op het gebied van herstel en ervaringsdeskundigheid. “Er zijn meer producten en theorie ontwikkeld over wat herstelondersteuning en ervaringsdeskundige inzet kunnen opleveren voor de zorg. Herstel, en daarmee onze werkzaamheden, hebben zich uitgebreid tot in het sociale domein. We werken samen met gemeenten en wijkteams en lokale organisaties van ervaringsdeskundigen”, vertelt Marianne.

Steeds meer organisaties hebben herstel omarmd en in hun visie verwerkt. “Een groot aantal zet in op herstel ondersteunend werken, of hebben daar een begin mee gemaakt. Toch blijft dit een moeizaam proces, dat voortdurend nieuwe voeding en stimulans nodig heeft. Het HEE-programma is er op gericht om alle producten in samenhang in te zetten tot een ontwikkeltraject waarin niet alleen de cliënten meer regie nemen over hun eigen proces, maar ook om een verandertraject te ondersteunen.”

De manier van werken in de zorg is nog erg sturend. Ik noem dat de wasstraat.

“Al zijn in vergelijking tot 2010 de begrippen herstel en empowerment meer bekend, toch is de manier van werken in de zorg nog erg sturend waarbij zorgvragers weinig ruimte krijgen om hun eigen route te zoeken. Ik noem dat de wasstraat”, lacht Marianne van Bakel. “Als je er in stapt, gaat de knop om en moet je de uitgestippelde route volgen.”

“In een HEE-training werken we vooral met wat de cliënten en professionals zelf inbrengen en behandelen we een aantal onderwerpen gericht op herstel en of ondersteunend werken.”

Implementatieonderzoek

Hoewel vooral binnen de ggz de inzet van ervaringsdeskundigen steeds gewoner wordt, is er weinig zicht op hoeveel ervaringsdeskundigen er totaal werkzaam zijn en in welke functies zij werken en of ze dat betaald of vrijwillig doen. “Vanuit het HEE-programma vinden we het belangrijk dat dit onderzocht wordt. Ook om de positie van ervaringsdeskundigen te versterken. Momenteel is een belangrijk implementatieonderzoek gaande waarin deze vraag ook een plaats krijgt. Evenals de ontwikkeling en implementatie van een kwaliteitssysteem. Hieraan werken verschillende partners samen, zoals Vereniging voor Ervaringsdeskundigen, het User Research Centre (URC), Trimbos-instituut (waaronder HEE) en Phrenos.”

Meer over dit thema

• Herstel, Empowerment, Ervaringsdeskundigheid

Initiatieven en aanbod

Bekijk de initiatieven en het aanbod van het HEE-programma.