Systematische review: empirisch bewijs over de effecten van een gedeeltelijk of totaal verbod van alcoholreclame op alcoholgebruik

Uit dit onderzoek blijkt dat 6 van de 11 studies geen effecten vonden van het invoeren van beperkingen van alcoholmarketing op veranderingen in het alcoholgebruik. Bij 3 studies die een afname in het alcoholgebruik rapporteerden na het invoeren van beperkingen van alcoholmarketing was er sprake van matige, hoge en zeer hoge bias of vertekening van de onderzoeksresultaten. Bij 2 studies die een toename in het alcoholgebruik rapporteerden na het invoeren van beperkingen van alcoholmarketing was er sprake van lage en matige vertekening van de onderzoeksresultaten.

De onderzoekers concluderen dat het beschikbare empirische bewijs (gebaseerd op de resultaten van de 11 geïncludeerde studies) niet de bewering ondersteunt dat een verbod op alcoholmarketing een ‘best buy’ is voor het verminderen van alcoholgebruik. Daarnaast geven de onderzoekers aan dat:

• er een causale relatie bestaat tussen blootstelling aan alcoholmarketing en alcoholgebruik bij jongeren en jongvolwassenen: zij gaan eerder en meer alcohol drinken door het zien van alcoholmarketing;
• het alcoholgebruik op populatieniveau op korte termijn niet afneemt door een verbod op alcoholmarketing, maar dit impliceert niet dat een verbod géén effect heeft;
• een verbod op alcoholmarketing een eenvoudige maatregel is met lage implementatiekosten. Op basis van indirect bewijs is een verbod op alcoholmarketing gunstig voor de gezondheid van jongeren op de lange termijn;
• een verbod op alcoholmarketing ervoor kan zorgen dat gezondheidsinformatie over alcohol breder verspreid kan worden resulterend in betere vaardigheden om deze informatie te verkrijgen, te begrijpen, te beoordelen en te gebruiken bij het nemen van beslissingen om te stoppen of minderen met alcoholgebruik;
• een verbod op alcoholmarketing voor alle typen alcoholhoudende dranken en alle mediavormen dient te gelden om effectief te zijn in het verminderen van alcoholgebruik en het voorkomen dat alcoholmarketing verschuift naar bepaalde typen dranken (van sterke drank naar bier) of naar bepaalde soorten kanalen (van tv-advertenties naar sportsponsoring).
• een gedeeltelijk verbod op alcoholmarketing niet effectief is in het verminderen van alcoholgebruik;
• de effectiviteit van een verbod op alcoholmarketing wordt bepaald door de mate waarin het geïmplementeerd en gehandhaafd wordt. Specifiek wordt aangegeven dat de implementatie en handhaving van een verbod op online alcoholmarketing uitdagend is, terwijl veel uitgaven aan deze vorm van marketing worden gedaan door de alcoholindustrie;
• er verschillende barrières zijn bij het onderzoeken van de effecten van een verbod op alcoholmarketing op alcoholgebruik, waaronder 1) heterogeniteit in de manier waarop een verbod op alcoholmarketing in de studies is geoperationaliseerd (e.g. een gedeeltelijk verbod op alcoholmarketing in een stadion versus een totaal verbod op alcoholmarketing); 2) de betrouwbaarheid van zelfgerapporteerd alcoholgebruik dat onderhevig kan zijn aan meetfouten en steekproefbias; 3) het meten van een afzonderlijke effect van één beleidsmaatregel – zoals een verbod op alcoholmarketing – is moeilijk indien het onderdeel is van een breder pakket aan beleidsmaatregelen die zijn ingevoerd en 4) het effect van een verbod op alcoholmarketing kan zichtbaar zijn bij subgroepen (e.g. jongeren), maar niet op populatieniveau.

Kritische geluiden over dit onderzoek

Bovenstaande systematische review is bekritiseerd. De hoofdconclusie die wordt getrokken in de review wordt misleidend bevonden. Dit komt onder andere doordat in de review studies zijn  geïncludeerd die het effect van een gedeeltelijk verbod van alcoholmarketing op alcoholgebruik hebben onderzocht. Alcoholmarketing kent vele vormen en is op verschillende plaatsen vindbaar. Op het moment dat één vorm van alcoholmarketing wordt beperkt (e.g. gedeeltelijk verbod alleen op traditionele media, zoals radio en tv) kan marketing verschuiven naar andere vormen (e.g. nieuwe media, zoals online media) en daardoor alsnog de commerciële belangen behartigen. Het evalueren van de effectiviteit van een verbod van alcoholmarketing op alcoholgebruik is dus ingewikkelder in vergelijking met het evalueren van de effectiviteit van andere beleidsmaatregelen. Zo heeft een accijnsverhoging effect op de betaalbaarheid (en daarmee het gebruik) van alcohol, terwijl het effect van een verbod op alcoholmarketing op de zichtbaarheid (en daarmee het gebruik) van alcohol afhangt of het verbod gedeeltelijk of totaal wordt ingevoerd. Daarnaast zijn er weinig landen die een totaal verbod op alcoholmarketing hebben ingevoerd, wat de evaluatie van de effectiviteit van deze maatregel op alcoholgebruik beperkt. Dit in tegenstelling tot beleidsmaatregelen gericht op het beperken van de beschikbaarheid van alcohol en het verhogen van de prijs van alcohol.

Gezien de verschillende functies van alcoholmarketing (e.g. merknaam bekender maken, gewenst merkimago bereiken, mensen binden aan het merk, mensen meer van het product laten kopen) is het nuttig om de verschillende effecten van een verbod op alcoholmarketing te onderzoeken door gebruik te maken van een bredere evaluatiebenadering op systeemniveau.

Tegenreactie van onderzoekers op kritische geluiden

De onderzoekers zijn het grotendeels eens met de kritische geluiden van prof. dr. Sally Casswell: alcoholmarketing speelt een cruciale rol voor de alcoholindustrie; maatregelen die de blootstelling aan alcoholmarketing voor de bevolking effectief verminderen dienen ingezet te worden en meer genuanceerde benaderingen dienen gebruikt te worden om de effectiviteit van een verbod op alcoholmarketing te evalueren. Echter maken de onderzoekers bezwaar tegen haar argument over een gedeeltelijk verbod op alcoholmarketing. Aangezien een gedeeltelijke verbod op alcoholmarketing niet effectief is in het verminderen van alcoholgebruik, stelt Casswell dat studies die zich gericht hebben op dit type verbod niet in de systematische review geïncludeerd hadden moeten worden. De onderzoekers reageren op deze kritiek met 2 argumenten:

• een gedeeltelijk verbod op alcoholmarketing kan worden beschouwd als ‘best buy’ uitgaande van de officiële definities die de Wereldgezondheidsorganisatie gebruikt (recent: ‘het invoeren en handhaven van een verbod of verregaande beperkingen op blootstelling aan alcoholmarketing (in meerdere soorten media)’; eerder: het beperken of verbieden van alcoholmarketing en -promoties);
• in de systematisch review zijn 5 studies geïdentificeerd die een totaal verbod op alcoholmarketing hebben geëvalueerd, waarvan één studie een afname in het alcoholgebruik vond na implementatie van dit beleid. De conclusie zou niet anders zijn geweest indien alleen studies waren geïncludeerd die zich hadden gericht op een totaal verbod op alcoholmarketing.

Verder geven de onderzoekers aan dat zij de relevantie van beperkingen op alcoholmarketing voor de volksgezondheid niet in twijfel trekken. Zij betwisten wel de categorisering van verboden op alcoholmarketing (totaal versus gedeeltelijk) als ‘best buy’, waarbij maatregelen gericht op de prijs van alcohol, de beschikbaarheid van alcohol en een beperking van alcoholmarketing dezelfde prioriteit krijgen op basis van kosteneffectiviteit en uitvoerbaarheid.

Bovendien geven de onderzoekers aan dat de Wereldgezondheidsorganisatie het ‘menu’ aan maatregelen voor effectief alcoholbeleid op basis van nieuw bewijs naar verwachting zal aanpassen en stellen daarom voor om beleid gericht op een beperking van alcoholmarketing te herschikken waarvan de kosteneffectiviteit niet is aangetoond.

Manthey, J., Jacobsen, B., Klinger, S., Schulte, B., & Rehm, J. (2024). Restricting alcohol marketing to reduce alcohol consumption: A systematic review of the empirical evidence for one of the ‘best buys’. Addiction.

Casswell, S. (2024). Misleading conclusion from limited research approach: Comment on Manthey et al.’Restricting alcohol marketing to reduce alcohol consumption: A systematic review of the empirical evidence for one of the” best buys”‘. Addiction (Abingdon, England).

Manthey, J., Jacobsen, B., Schulte, B., & Rehm, J. (2024). Rescheduling alcohol marketing bans within the World Health Organization menu of policy options. Addiction.

Meer lezen over dit onderwerp:

• Alcoholreclame en alcohol in de media
• Alcoholpreventie: maatregelen en interventies