Systematische review: empirisch bewijs over de effecten van een gedeeltelijk of totaal verbod van alcoholreclame op alcoholgebruik

Uit dit onderzoek blijkt dat 6 van de 11 studies geen effecten vonden van het invoeren van beperkingen van alcoholreclame op veranderingen in het alcoholgebruik. Bij 3 studies die een afname in het alcoholgebruik rapporteerden na het invoeren van beperkingen van alcoholreclame was er sprake van matige, hoge en zeer hoge bias of vertekening van de onderzoeksresultaten. Bij 2 studies die een toename in het alcoholgebruik rapporteerden na het invoeren van beperkingen van alcoholreclame was er sprake van lage en matige vertekening van de onderzoeksresultaten.

De onderzoekers concluderen dat het beschikbare empirische bewijs (gebaseerd op de resultaten van de 11 geïncludeerde studies) niet de bewering ondersteunt dat een verbod op alcoholreclame een ‘best buy’ is voor het verminderen van alcoholgebruik. Daarnaast geven de onderzoekers aan dat:

• er een causale relatie bestaat tussen blootstelling aan alcoholreclame en alcoholgebruik bij jongeren en jongvolwassenen: zij gaan eerder en meer alcohol drinken door het zien van alcoholreclame;
• het alcoholgebruik op populatieniveau op korte termijn niet afneemt door een verbod op alcoholreclame, maar dit impliceert niet dat een verbod géén effect heeft;
• een verbod op alcoholreclame een eenvoudige maatregel is met lage implementatiekosten. Op basis van indirect bewijs is een verbod op alcoholreclame gunstig voor de gezondheid van jongeren op de lange termijn;
• een verbod op alcoholreclame ervoor kan zorgen dat gezondheidsinformatie over alcohol breder verspreid kan worden resulterend in betere vaardigheden om deze informatie te verkrijgen, te begrijpen, te beoordelen en te gebruiken bij het nemen van beslissingen om te stoppen of minderen met alcoholgebruik;
• een verbod op alcoholreclame voor alle typen alcoholhoudende dranken en alle mediavormen dient te gelden om effectief te zijn in het verminderen van alcoholgebruik en het voorkomen dat alcoholreclame verschuift naar bepaalde typen dranken (van sterke drank naar bier) of naar bepaalde soorten kanalen (van tv-advertenties naar sportsponsoring).
• een gedeeltelijk verbod op alcoholreclame niet effectief is in het verminderen van alcoholgebruik;
• de effectiviteit van een verbod op alcoholreclame wordt bepaald door de mate waarin het geïmplementeerd en gehandhaafd wordt. Specifiek wordt aangegeven dat de implementatie en handhaving van een verbod op online alcoholreclame uitdagend is, terwijl veel uitgaven aan deze vorm van reclame worden gedaan door de alcoholindustrie;
• er verschillende barrières zijn bij het onderzoeken van de effecten van een verbod op alcoholreclame op alcoholgebruik, waaronder 1) heterogeniteit in de manier waarop een verbod op alcoholreclame in de studies is geoperationaliseerd (e.g. een gedeeltelijk verbod op alcoholreclame in een stadion versus een totaal verbod op alcoholreclame); 2) de betrouwbaarheid van zelfgerapporteerd alcoholgebruik dat onderhevig kan zijn aan meetfouten en steekproefbias; 3) het meten van een afzonderlijke effect van één beleidsmaatregel – zoals een verbod op alcoholreclame – is moeilijk indien het onderdeel is van een breder pakket aan beleidsmaatregelen die zijn ingevoerd en 4) het effect van een verbod op alcoholreclame kan zichtbaar zijn bij subgroepen (e.g. jongeren), maar niet op populatieniveau.

Kritische geluiden over dit onderzoek

Bovenstaande systematische review is bekritiseerd. De hoofdconclusie die wordt getrokken in de review wordt misleidend bevonden. Dit komt onder andere doordat in de review studies zijn  geïncludeerd die het effect van een gedeeltelijk verbod van alcoholreclame op alcoholgebruik hebben onderzocht. Alcoholreclame kent vele vormen en is op verschillende plaatsen vindbaar. Op het moment dat één vorm van alcoholreclame wordt beperkt (e.g. gedeeltelijk verbod alleen op traditionele media, zoals radio en tv) kan reclame verschuiven naar andere vormen (e.g. nieuwe media, zoals online media) en daardoor alsnog de commerciële belangen behartigen. Het evalueren van de effectiviteit van een verbod van alcoholreclame op alcoholgebruik is dus ingewikkelder in vergelijking met het evalueren van de effectiviteit van andere beleidsmaatregelen. Zo heeft een accijnsverhoging effect op de betaalbaarheid (en daarmee het gebruik) van alcohol, terwijl het effect van een verbod op alcoholreclame op de zichtbaarheid (en daarmee het gebruik) van alcohol afhangt of het verbod gedeeltelijk of totaal wordt ingevoerd. Daarnaast zijn er weinig landen die een totaal verbod op alcoholreclame hebben ingevoerd, wat de evaluatie van de effectiviteit van deze maatregel op alcoholgebruik beperkt. Dit in tegenstelling tot beleidsmaatregelen gericht op het beperken van de beschikbaarheid van alcohol en het verhogen van de prijs van alcohol.

Gezien de verschillende functies van alcoholreclame (e.g. merknaam bekender maken, gewenst merkimago bereiken, mensen binden aan het merk, mensen meer van het product laten kopen) is het nuttig om de verschillende effecten van een verbod op alcoholreclame te onderzoeken door gebruik te maken van een bredere evaluatiebenadering op systeemniveau.

Manthey, J., Jacobsen, B., Klinger, S., Schulte, B., & Rehm, J. (2024). Restricting alcohol marketing to reduce alcohol consumption: A systematic review of the empirical evidence for one of the ‘best buys’. Addiction.

Casswell, S. (2024). Misleading conclusion from limited research approach: Comment on Manthey et al.’Restricting alcohol marketing to reduce alcohol consumption: A systematic review of the empirical evidence for one of the” best buys”‘. Addiction (Abingdon, England).

Meer lezen over dit onderwerp:

• Alcoholreclame en alcohol in de media
• Alcoholpreventie: maatregelen en interventies