Wat kunnen scholen doen om te voorkomen dat leerlingen gaan vapen?

Sinds de jaren 90 is er flink geïnvesteerd om het aantal rokende jongeren te verminderen. En met resultaat. In 1999 had meer dan de helft van de Nederlandse scholieren wel eens een sigaret opgestoken, terwijl dit deel de laatste jaren rond de 17% schommelt.

Helaas heeft de tabaksindustrie ook niet stil gezeten. Er zijn allerlei nieuwe producten op de markt gekomen om jongeren toch verslaafd te krijgen aan nicotine. Om roken minder aantrekkelijk te maken worden tabakssigaretten sinds 2020 verkocht in onaantrekkelijke verpakkingen. Maar e-sigaretten of vapes zijn verkrijgbaar in vrolijke kleurtjes, met glitterpapier en lampjes. Daarnaast maken zoete smaakjes als watermeloen en suikerspin vapen aantrekkelijk voor jongeren. Vapen heeft hierdoor een minder schadelijk imago gekregen dan roken.

Vapen en roken: jongeren doen het allebei

Uit ons recent panel-onderzoek blijkt dat één op de tien onderzochte jongeren tussen de 12 en 25 jaar elke maand vapet. Hieruit blijkt ook dat de meerderheid van de onderzochte jongeren die regelmatig vapen, daarnaast ook tabakssigaretten roken. Internationaal onderzoek bevestigt dat vapen een opstapje kan zijn naar het roken van tabakssigaretten.

De risico’s van vapen bij jongeren

Bovendien is vapen zonder dat je erbij rookt óók schadelijk. Vapen veroorzaakt klachten aan longen en luchtwegen en verhoogt het risico op hart- en vaatziekten. Iemand kan duizelig en misselijk worden, overgeven of in extreme gevallen zelfs in coma raken en overlijden.

Daarnaast is vapen schadelijk voor het jonge brein. Nicotine kan de hersenontwikkeling van kinderen en jongeren verstoren. Dat kan leiden tot problemen met aandacht en concentratie. Ook heeft iemand later meer risico op het ontwikkelen van andere verslavingen, angststoornissen of een depressie.

Het is dus niet gek dat er de laatste tijd veel aandacht is voor de gevaren van vapen, bijvoorbeeld in campagnes en nieuws- en actualiteitenprogramma’s. Of jongeren hier uiteindelijk minder van gaan vapen is alleen nog maar zeer de vraag. Er is tot nog toe namelijk weinig bewijs dat waarschuwen voor de risico’s leidt tot ander gedrag.

Vapen voorkomen: hoe dan wel?

Er is nog niet veel onderzoek dat aanwijzingen geeft over hoe we vapen onder jongeren een halt kunnen toeroepen . Maar er is wél heel veel onderzoek dat laat zien wat wel en niet helpt als je roken, alcohol drinken of drugs gebruiken wil terugdringen. En deze inzichten zijn ook toepasbaar op het terugdringen van vapen.

De overheid heeft hierin een belangrijke taak. Maatregelen die vapen minder toegankelijk en aantrekkelijk maken, zullen zeker helpen om vapen te voorkomen en verminderen. Denk aan hogere prijzen en het verbod op vapes met een smaakje. Maar als school kan je zelf ook veel doen.

Sociale normen en vertrouwen

Dit vraagt wel om een andere aanpak dan scholen nu vaak kiezen. Lessen over de gevaren van vapen alleen leiden niet tot minder vapende leerlingen. Tussen beter weten en beter doen zit namelijk een flinke kloof. Veel belangrijker voor het veranderen van gedrag zijn bijvoorbeeld de sociale normen die leerlingen ervaren en het vertrouwen in hun eigen kunnen. Het is belangrijk dat lessen over vapen hier aandacht aan geven.

De Smokefree challenge is een lespakket dat bijdraagt aan een gezonde sociale norm. Dit lespakket daagt leerlingen uit om niet te beginnen met roken en vapen, vanuit de visie dat roken en vapen niet normaal zijn. Uit onderzoek blijkt bovendien dat lessen over middelengebruik alleen goed werken als onderdeel van een pakket aan activiteiten voor leerlingen, ouders én het onderwijspersoneel.

Aan de slag met Helder op School

Alleen advies en informatie geven is niet genoeg. Als je school op de lange termijn iets wil doen aan het aantal vapende leerlingen, kies dan voor een integrale aanpak, zoals Helder op School. Dit wetenschappelijk onderbouwde, goed onderzochte programma werkt met de vier pijlers van de Gezonde School-aanpak. Die richten zich op beleid, signaleren en begeleiden, educatie en de omgeving/ouders.

Met dit integrale programma werk je aan een veilige en gezonde schoolomgeving. De lessen sluiten aan bij de ontwikkelingsfase van de leerlingen, en naast voorlichting geven werk je ook aan andere belangrijke dingen die een rol spelen bij wel of niet roken en vapen. Denk aan de sociale normen die leerlingen ervaren, vertrouwen en vaardigheden. Ook betrek je ouders bij de uitvoering van de lessen. Zij hebben een belangrijke rol in het tegengaan van het middelengebruik van hun kind.

Daarnaast leren docenten via Helder op School om problemen bij leerlingen te herkennen. Zo kan je op school snel ingrijpen als dat nodig is. Helder op School sluit aan bij de Richtlijn Verslavingspreventie binnen het onderwijs, die beschrijft wat je het beste kan doen in verschillende leeftijdsfasen.

Vapen onder jongeren aanpakken vergt een lange adem. We moeten alles uit de kast trekken. Dat is nodig om onze jongeren te beschermen tegen de tabaksindustrie, die zicht inspant om een nieuwe generatie verslaafd te krijgen aan vapes. Draag dus als school je steentje bij door te kiezen voor een integraal schoolprogramma. Want met voorlichting alleen komen we er niet.

Meer informatie

> Meld je aan voor de Smokefree challenge

> Ga aan de slag met Helder op School

> Bekijk de laatste cijfers uit de Jongerenmonitor tabaks- en nicotineproducten