Eenzaamheid onder studenten vraagt om aandacht, herkenning én actie
Eenzaamheid komt vaker voor onder studenten dan je misschien denkt. Uit onderzoek blijkt dat zes op de tien hbo- en wo-studenten zich regelmatig eenzaam voelt: één op de vier ervaart zelfs sterke eenzaamheid. Dat is zorgelijk, juist in een levensfase waarin sociale verbinding en persoonlijke ontwikkeling een belangrijke rol spelen.
In deze blog lees je wat eenzaamheid precies is, hoe het zich uit onder studenten, waarom het belangrijk is om het bespreekbaar te maken en wat je kunt doen als onderwijsinstelling. Jolanda van Gerwe (Join Us), Michelle Vollers (Actieprogramma Eén tegen eenzaamheid, ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport) en Tess Franken (Stichting Door het Geluid) delen hun inzichten en ervaringen en laten zien hoe zij zich inzetten tegen eenzaamheid onder jongeren. Vanuit het programma Stijn, dat zich richt op het welzijn van studenten, sluiten deze thema’s aan bij bredere initiatieven om studenten te ondersteunen in hun mentale gezondheid en welzijn.
Wat is eenzaamheid?
Eenzaamheid is het gevoel dat je belangrijke sociale contacten mist. Het kan gaan om het ontbreken van een groep (sociale eenzaamheid), een diepere band met iemand (emotionele eenzaamheid) of een gevoel van zinloosheid en losstaan van de wereld (existentiële eenzaamheid).
Blog gaat verder onder het kader.
Eenzaamheid kent verschillende vormen
Het is goed om te weten dat er niet één soort eenzaamheid is. De manier waarop iemand zich eenzaam voelt, kan verschillen. Dat heeft te maken met het soort contact dat iemand mist en met de gevoelens die daarbij horen. Hieronder leggen we kort uit welke drie vormen van eenzaamheid er gehanteerd worden.
- Sociale eenzaamheid: Je mist een groep of een aantal mensen om je heen bij wie je je op je gemak voelt.
Voorbeeld: Je bent net begonnen aan een nieuwe studie in een andere stad. Je hebt nog geen vaste vriendengroep en voelt je daardoor alleen. - Emotionele eenzaamheid: Je mist op een diepere laag verbinding met iemand. Je bent misschien niet letterlijk alleen, maar je hebt niemand bij wie je écht terechtkunt als je ergens mee zit.
Voorbeeld: Je hebt veel vrienden bij je studentenvereniging, maar als je je rot voelt, weet je niet wie je zou kunnen bellen om erover te praten. - Existentiële eenzaamheid: Je voelt je losgekoppeld van het leven of de wereld om je heen. Dingen kunnen zinloos aanvoelen, en het kan lijken alsof je nergens echt bij hoort. Dit kan leiden tot sombere gedachten en is een bekende risicofactor voor suïcide.
Voorbeeld: Je vraagt je af waarom je studeert of wat het nut is van alles. Je voelt je niet echt verbonden met anderen of met de samenleving. Je denkt bijvoorbeeld: “Wat heeft het allemaal voor zin als de wereld toch kapotgaat door klimaatverandering of oorlog?”
Waarom studenten kwetsbaar zijn
Tess Franken van Stichting Door het Geluid benadrukt hoe bepalend de eerste periode van het studentenleven kan zijn. Ze vertelt hoe overweldigend die overgang kan voelen: een nieuwe stad, onbekende sociale codes en een gevoel van nergens bij horen. Ze zag in haar omgeving hoe medestudenten zich langzaam terugtrokken, zich niet herkenden in hun studie en uiteindelijk zelfs stopten. Soms namen ze afstand van het studentenleven, terwijl ze ooit begonnen met grote ambities. Dat laat zien dat eenzaamheid niet alleen in het moment zwaar is, maar ook invloed kan hebben op studiekeuzes en iemands verdere pad. Tegelijkertijd is eenzaamheid lastig te herkennen en heerst er een taboe op. Hierdoor vermijden studenten het onderwerp. En dat terwijl uit onderzoek blijkt dat 24% van de hbo- en wo-studenten zich sterk eenzaam voelt (2023).
Wat helpt?
Initiatieven zoals peergroepen kunnen helpen. Ze bieden een veilige plek om ervaringen te delen en nieuwe vaardigheden te ontwikkelen. Jolanda van Gerwe is pedagoog en richtte Join US op, een stichting en programma dat zich richt op het bestrijden van eenzaamheid onder jongeren (12-30 jaar) door hen samen te brengen en hun sociale vaardigheden te versterken. Zij geeft aan dat de peergroep geen doel is, maar een middel. Jongeren komen niet bij Join Us om vrienden te maken, maar om nieuwe vaardigheden te ontwikkelen of je denkpatronen te veranderen.
Eenzaamheid onder studenten vraagt om aandacht, herkenning én actie
Professionals in het onderwijs, zoals docenten, studiecoaches, studentcoördinatoren en bestuursleden van studentenverenigingen, kunnen een belangrijke rol spelen in het signaleren en bespreekbaar maken van eenzaamheid. Zij hebben vaak een vertrouwensband met studenten en bevinden zich in een positie om het gesprek aan te gaan. Dat is belangrijk, want studenten praten er meestal niet uit zichzelf over. Op eenzaamheid rust nog altijd een taboe, terwijl zes op de tien studenten zich regelmatig eenzaam voelen. Volgens Michelle Vollers van Eén tegen eenzaamheid zou het juist normaal moeten zijn om erover te praten.
Een goed voorbeeld van laagdrempelig signaleren komt uit een andere context, maar is toepasbaar in het onderwijs: bij een samenwerking tussen PostNL en Sociaal Werk Nederland geven post- en pakketbezorgers hun zorgen door als ze denken dat iemand mogelijk hulp nodig heeft. Het signaleren dat een leerling eenzame gevoelens heeft is ook belangrijk in het onderwijs. Het aanpakken van eenzaamheid begint met aandacht en een luisterend oor, ook in de onderwijsomgeving.
Sommige onderwijsinstellingen spelen hier actief op in. Zo organiseren de opleidingen Geneeskunde en Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht een extra tweedaags opstartprogramma: het K.I.C.K. Start programma voor toekomstige studenten die de stap naar de universiteit om wat voor reden dan ook als spannend ervaren. Zij komen al samen voor de officiële introductie met anderen die zich net zo voelen. Ze krijgen een warm welkom op de universiteit, maar onder andere ook een workshop van stichting ‘Door het Geluid’ over eenzaamheid. Dit helpt studenten om in een kleinere, veilige setting te landen voordat het echte studentenleven begint. Andere UU opleidingen volgen inmiddels met een soortgelijk programma, New@UU. De handreiking ‘Eenzaamheid in het onderwijs’ biedt leerkrachten en docenten handvatten om eenzaamheid bespreekbaar te maken.
Tot slot biedt het programma Stijn – van het Trimbos-instituut en Expertisecentrum Inclusief Onderwijs- gericht op studentenwelzijn, een framework dat onderwijsprofessionals helpt om integraal met studentenwelzijn aan de slag te gaan. Het framework biedt structuur en handvatten om te werken aan verbinding, ondersteuning en het bespreekbaar maken van eenzaamheid binnen de onderwijspraktijk.
Aan de slag
Eenzaamheid: wat jij als onderwijsprofessional kunt doen
Gerelateerde berichten
[English below] Van symptoombestrijding naar preventie In mijn eerdere blogs pleitte ik al voor een koerswijziging: pak mentale gezondheid bij de bron aan. Dat betekent: niet alleen investeren in zorg als het misgaat, maar vooral ook in de factoren die bijdragen aan een mentaal gezond leven. Nederland en andere landen erkennen dit principe steeds meer. […]
Lees meer
Burgerschap vormt de basis voor een inclusieve samenleving. Het staat voor iemands plek in de maatschappij waarbij sociale, economische, politieke en culturele participatie allemaal van belang zijn. Een hoge mate van ervaren burgerschap draagt bij aan een veerkrachtige samenleving en helpt uitsluiting en marginalisatie van kwetsbare groepen tegen te gaan. Daarom is het belangrijk om […]
Lees meer
