Samen verder met de KOPP/KOV-strategie: van doorbraken naar duurzame verandering

Veel organisaties én mensen kunnen iets betekenen voor kinderen van ouders met psychische problemen of een verslaving. Dat vraagt om samenwerking. We hebben wetenschappers nodig die feiten en cijfers op een rij zetten. Professionals die zien wat er thuis speelt én dit bespreekbaar kunnen maken. En ook gewoon die vriend of buurvrouw die begrijpt dat iemand soms extra steun nodig heeft, en die ook geeft.

De doorbraken in de praktijk

De afgelopen maanden sprak ik samen met mijn collega Anouk de Gee meer dan 20 toonaangevende onderzoekers, professionals en ervaringsdeskundigen die eerder meewerkten aan de strategie. Zij vertelden hoe zij in hun dagelijks werk al vorm geven aan de vier doorbraken. Zij deelden ook hun plannen, wensen en frustraties. Hieronder vat ik de voortgang en de kansen per doorbraak samen.

1. Betere en bredere signalering

Kinderen van ouders met psychische problemen of verslaving blijven vaak onzichtbaar. Professionals in bijvoorbeeld de zorg of het onderwijs weten niet altijd waar ze op moeten letten. De Richtlijn en dossiers van kenniscentrum KJP en het Trimbos-instituut bieden informatie en tips voor professionals en er zijn gesprekshulpen zoals Wolkenkaarten. Ook worden er regelmatig workshops en trainingen geven zoals de Preventietraining KOPP/KOV. Maar er is ook behoefte om dit te borgen in beroepsopleidingen en via media meer kennis te delen over het herkennen van de problematiek bij jezelf of het steunen van iemand uit je sociale omgeving.

2. Toegankelijk en passend aanbod

Iedereen is anders en dat geldt ook voor kinderen van een ouder met psychische problemen of een verslaving. Daarom moet er keuze zijn in vorm en inhoud. De één zoekt diepgang, de ander wil vooral ervaringen (en plezier) delen met lotgenoten. Het dossier van het Trimbos-instituut geeft een overzicht van het bestaande aanbod en bij het Landelijk Platform KOPP/KOV is er goed zicht op wat er wordt uitgevoerd en waar nog behoefte aan is. Daarnaast worden er innovatieve interventies onderzocht die inzetten op het sociaal netwerk, Virtual Reality en zelfs bokstraining. Ook wordt vaker gekeken naar verbreding van de doelgroep, bijvoorbeeld naar kinderen van ouders met een verstandelijke beperking (KOVB) of gehoorproblemen (CODA) of naar gezinnen met veel spanning of stress.

3. Bundelen van geldstromen

Een structurele aanpak vraagt om structurele financiering. De huidige praktijk is vaak projectmatig en afhankelijk van tijdelijke subsidies. Gemeenten, zorgverzekeraars en landelijke partijen moeten samenwerken om geldstromen uit de Wmo, Wlz, Jeugdwet en Zorgverzekeringswet te bundelen. Enkelen dromen ook van een wettelijk verplicht kader voor gemeenten zoals bij de Alcoholwet of van een eigen fonds. Maar de praktijk is weerbarstig en we willen en kúnnen niet wachten tot dit geregeld is. Het is van belang om samen met alle betrokken partijen verantwoordelijkheid te nemen, en bijvoorbeeld te inventariseren en te delen hoe lokaal de wijze van financieren er uitziet. Ook het Integraal Zorgakkoord (IZA) en het Aanvullend Akkoord Zorg en Welzijn (AZWA) bieden kansen om meer te doen voor deze doelgroep.

4. Bewustwording en het doorbreken van stigma

“Dat wist ik niet” horen ervaringsdeskundigen, trainers en onderzoekers vaak als zij vertellen over de invloed van het opgroeien bij een ouder met psychische problemen of een verslaving. Naast boeken en films zijn er ook podcasts zoals ‘Naast mij ben jij’ en de tentoonstelling Kind van… die deze problematiek inzichtelijk en invoelbaar maken. Toch benutten we deze middelen nog onvoldoende voor brede bewustwording. We willen dat kinderen én ouders zonder schaamte over deze problematiek kunnen praten. Bijna alle mensen met wie ik sprak, hebben ideeën over hoe we dit kunnen bereiken. Taalgebruik kwam daarbij ook terug: draagt de term KOPP/KOV onbedoeld bij aan stigma?

Wat valt op?

Er is brede consensus is over de inhoud van de strategie. Het belang is duidelijk en veel partijen zijn al aan de slag. Tegelijk is er behoefte aan meer regie en afstemming. Er zijn verschillende ideeën hoe en door wie dit gedaan moet worden. Hieronder een eerste voorstel.

Hoe nu verder?

Om de strategie verder te brengen is het belangrijk om de expertise, ervaring en affiniteit te bundelen in werkgroepen. Daarom maken we concrete afspraken over de volgende thema’s:

1. Verbinding en coördinatie: veel partijen willen bijdragen, maar de samenwerking is nog te vrijblijvend. Het is belangrijk om met een aantal stakeholders een gezamenlijk kader neer te zetten. We maken afspraken over rolverdeling, financiering en nieuwe ontwikkelingen.
2. Landelijke zichtbaarheid: we maken een gezamenlijk communicatieplan met kernboodschappen per doelgroep. In een kalender delen betrokken partijen hun activiteiten. We haken aan bij jaarlijkse  momenten, zoals de landelijke dag voor volwassen KOPP/KOV en we vragen maatschappelijke aandacht voor de problematiek.
3. Borging in beroepsopleidingen en organisaties: signaleren, bespreekbaar maken en ondersteunen van kinderen van ouders met psychische problemen of een verslaving vraagt om kennis en vaardigheden die nog niet voor alle professionals vanzelfsprekend zijn. Daarom moet dit een vaste plek krijgen in het curriculum van aankomende professionals en in de nascholing. Integrale trainingen kunnen een  startpunt  zijnvoor lokale samenwerkingen. Het is belangrijk krachten te bundelen en in gesprek te gaan met beroepsopleidingen en andere aanbieders om dit te organiseren.

Tot slot

De beweging is in gang gezet. De gesprekken, analyses en initiatieven laten zien dat er veel energie en betrokkenheid is. Dit najaar starten de eerste werkgroepen rond bovenstaande thema’s. Wil jij ook bijdragen? Neem dan contact met ons op via koppkov@trimbos.nl.

• Bekijk ook de factsheet Lokale samenwerking rondom signaleren en ondersteunen van KOPP/KOV – Trimbos-instituut.
  Het Trimbos-instituut heeft een verkenning uitgevoerd naar de lokale samenwerking rondom signaleren en ondersteunen van kinderen van ouders met psychische en/of verslavingsproblemen (KOPP/KOV) in twee gemeenten. Daarvoor zijn in iedere gemeente 5 professionals geïnterviewd, waarbij hun ervaringen centraal stonden. De resultaten van deze verkenning zijn samengebracht in een factsheet met 5 aanbevelingen voor beleidsmakers.
• Lees ook blog 1: Structurele actie nodig voor KOPP/KOV: een gezamenlijke aanpak.