Schizofrenie bij ouderen

Vaak wordt gedacht dat schizofrenie betekent dat iemand last heeft van een gespleten persoonlijkheid. Dit is een misverstand. Schizofrenie betekent namelijk dat iemand last heeft of heeft gehad van één of meerdere psychosen, waarbij na de psychose de persoon slechter functioneert. Veelvoorkomende symptomen van schizofrenie zijn wanen, hallucinaties, verward denken, zichzelf terugtrekken, sociale omgeving verwaarlozen.

Schizofrenie komt voor bij bijna 1% van de Nederlandse bevolking. Meestal openbaart de ziekte zich op een leeftijd tussen de 16 en 30 jaar. Ongeveer evenveel mannen en vrouwen hebben last van deze ziekte. Echter, bij mannen uit de ziekte zich meestal op jongere leeftijd. Bij ieder persoon kan schizofrenie zich heel verschillend uiten. Er is dus geen algemeen beeld van schizofrenie dat alles omvattend is.

Hier kunt u een video bekijken over hoe schizofrenie te herkennen is.

Wat is het?

Schizofrenie begint vaak heel onopvallend. Een jong persoon raakt tijdens zijn puberteit steeds meer verwijderd van de werkelijkheid en gaat rare dingen denken. Zijn gedachtegang wordt onlogisch en onnavolgbaar. Als die persoon erg verward raakt, stemmen gaat horen of denkt dat hij achtervolgd wordt, kan er sprake zijn van een psychose. Een psychose betekent dat iemand het contact met de werkelijkheid verloren is. Als een persoon een psychose heeft kan er sprake zijn van schizofrenie. Dit is niet noodzakelijk, want een psychose kan ook ontstaan door drugsgebruik, depressie of na een zeer intensieve, uitputtende, stressvolle periode. Bij ouderen is er vaak al lang sprake van terugkerende psychosen en verminderd dagelijks functioneren.

Er kan sprake zijn van schizofrenie als een persoon één langdurige psychose of meerdere psychosen heeft gehad en na de psychose niet meer functioneert zoals hij daarvoor deed. Iemand met schizofrenie kan na een psychose vaak minder goed omgaan met belasting, zoals een full-timebaan. De symptomen van schizofrenie worden onderscheiden in positieve en negatieve symptomen. Positieve symptomen horen bij een psychose en negatieve symptomen horen bij de tijd na een psychose.

Positieve symptomen

• Wanen: Overtuigingen of gedachten die niet overeenkomen met de werkelijkheid, waarbij de persoon zelf in het middelpunt staat.
• Bijvoorbeeld iemand met een paranoïde waan denkt dat hij continu wordt gevolgd. Iemand met een betrekkingswaan denk dat alle nieuwsberichten speciaal voor hem bedoeld zijn.
• Hallucinaties: Bij hallucinaties ervaart iemand dingen die er niet zijn, zoals stemmen, kleuren of geuren. Iemand ziet of hoort dingen die er in de werkelijkheid niet zijn.
• Verward denken: Gedachtegangen zijn totaal niet logisch meer. Iemand begint aan één stuk door te praten of reageert helemaal niet goed op vragen. Zo'n persoon is niet ontvankelijk voor sturing in gedachten. Er is geen touw aan vast te knopen.

Negatieve symptomen

• Verwaarlozing van zichzelf, werk en sociale contacten
• Weinig energie en vlakke emoties
• Weinig concentratie en onbegrijpbaar voor de omgeving.

Gevolgen

Het is voor omstanders heel moeilijk om de symptomen te signaleren die bij schizofrenie horen. Vaak uiten de eerste symptomen zich in de puberteit, een tijd waarin veel pubers rare dingen doen en het wel eens lijkt alsof ze de werkelijkheid niet meer zien. Het gebeurt heel weinig dat bij mensen op late leeftijd schizofrenie wordt geconstateerd. Ze hebben meestal al een lange periode achter de rug met terugkerende psychosen en functioneren niet zoals gezonde mensen van dezelfde leeftijd. Wanneer bij iemand met schizofrenie signalen worden waargenomen die duiden dat er een psychose aankomt, waarschuw diegene dan en stimuleer om hulp te zoeken. In een vroeg stadium kan een volledige psychose vaak voorkomen worden door in te grijpen met bijvoorbeeld medicatie.

Het is belangrijk om grenzen aan te geven. In contact met mensen met schizofrenie is het belangrijk om duidelijk en eerlijk te zijn: niet meepraten met de waanideeën of hallucinaties. Het is wel goed om te proberen te begrijpen wat de ander meemaakt, zonder dat men daarin meegezogen wordt.

Behandeling

Schizofrenie is niet te genezen, maar vaak wel goed te behandelen. Hoe eerder er begonnen wordt met behandelen, hoe beter de resultaten zullen zijn. Medicijnen zijn bij schizofrenie erg behulpzaam en kunnen ervoor zorgen dat iemand veel minder last heeft van psychosen. Als medicatie de enige behandeling is die iemand ontvangt, is de kans op stoppen met medicatie veel groter dan weer medicijngebruik gecombineerd wordt met gesprekstherapie en lotgenotencontact. Verschillende soorten gesprekstherapie zijn mogelijk zoals: sociale-vaardigheidstraining en psycho-educatie. Antipsychotica worden voorgeschreven om psychosen tegen te gaan, maar ook de negatieve symptomen worden hierbij vermindert.

Onderzoek

Stigma bij schizofrenie, Catthoor, K., Hert, M. de, Peuskens, J. (2003).
Typische en atypische antipsychotica bij patiënten met schizofrenie: Is er verschil in invloed op neurocognitie?, Faber, G., et al. (2011).
Ziekte-inzicht bij mensen met schizofrenie: Theoretische inzichten en voorstel voor behandeling, Pijnenborg, G. H. M., & Aleman, A. (2010).
Common variant conferring risk of schizophrenia, Stefansson, H., et al. (2009).
Common polygenic variation contributes to risk of schizophrenia and bipolar disorder, The international schizophrenia consortium. (2009).

Diagnostiek

GGZ-richtlijnen, 2005.
Multidisciplinaire richtlijn, 2012

Overige informatie

Anoiksis: Vereniging voor en door mensen met schizofrenie.
Hersenstichting: Informatie over schizofrenie vanuit neurocognitief perspectief.
Labyrint in perspectief: Voor naasten van mensen met schizofrenie; lotgenotencontact en voorlichting.
Schizofrenie: Online magazine over leven met schizofrenie.
Ypsilon: Voor familieleden en naasten van mensen met een verhoogde kwetsbaarheid voor een psychose.
Mentaal Vitaal: schizofrenie (symptomen, oorzaken en behandeling)