Veerkracht (of weerbaarheid) beschrijft het proces waarin iemand ‘terugveert’ na een tegenslag en erin slaagt om zich aan te passen aan de nieuwe situatie. De mentale gezondheid herstelt naar de situatie voordat deze onder druk kwam te staan, of wordt zelfs beter.
Veerkracht bepaalt mede hoe sterk de impact van stress of tegenslagen op iemands mentale gezondheid is. De verschillende perspectieven op het begrip veerkracht zijn door een groep onderzoekers [2] samengebracht tot de volgende gemeenschappelijke definitie:
“Veerkracht is het proces waarin iemand zich op een positieve manier aanpast aan stress of tegenslag die hem of haar potentieel uit evenwicht brengt, en waardoor het functioneren en het mentale welbevinden behouden of herwonnen wordt. Dit proces komt tot stand door op een effectieve manier persoonlijke hulpbronnen en hulpbronnen uit de omgeving te mobiliseren.”
Veerkracht kent drie uitkomsten [2]:
- De mentale gezondheid blijft behouden, ondanks de aanwezigheid van moeilijkheden of tegenslag;
- De mentale gezondheid veert terug na tegenslag. Iemand slaagt erin om zich aan te passen aan de nieuwe situatie en de mentale gezondheid te herstellen naar de situatie voordat deze onder druk kwam te staan; of
- Groei vindt plaats. Zo voelt iemand bijvoorbeeld grote dankbaarheid voor het leven of maakt het iemand bewust van eigen krachten [3].
Voor het doormaken van groei lijkt het erop dat het ervaren van tegenslagen onoverkomelijk is. Zo bieden stress of tegenslagen de kans om veerkracht te ontwikkelen [2]. Tegenslagen kunnen gaan over kortstondige kleinere problemen (zoals een ruzie), chronische situaties (zoals armoede en discriminatie, ziekte, natuurrampen) tot aan ingrijpende gebeurtenissen (zoals het overlijden van een dierbare, pestgedrag, (getuige zijn van) een ongeluk) [2].
Figuur 1. Veerkracht visueel weergegeven. Klik op de afbeelding om het als pdf te openen en te downloaden.
Factoren die veerkracht versterken
Factoren met een positieve invloed op veerkracht heten hulpbronnen. Door goed gebruik van hulpbronnen komt het veerkrachtproces tot stand. De manier en tijdspad waarop/-in dat gebeurt bij een individu varieert door de tijd en is afhankelijk van omstandigheden [2]. Naast het beschikbaar maken van hulpbronnen gaat het ook over de meest effectieve manier van inzetten van hulpbronnen en op de kritieke momenten [2]. Voorbeelden van hulpbronnen zijn het hebben van zelfvertrouwen, wonen in een buurt met veel sociale cohesie en de aanwezigheid van een sociaal vangnet [4], [5].
Hulpbronnen kunnen zowel binnen het individu, als in de omgeving liggen. Bovendien beïnvloeden hulpbronnen elkaar continu.
- Individuele factoren: bepaalde persoonlijkheidskenmerken, gedrag en de mate waarin iemand regie over het eigen leven ervaart. Denk aan het hebben van een positief zelfbeeld en het kunnen stellen van persoonlijke grenzen.
- Omgevingsfactoren: bijvoorbeeld de aan- of afwezigheid van een sociaal vangnet [4], [6].
Elk individu heeft een unieke set beschikbare hulpbronnen, een zogeheten veerkracht-portfolio [1], [5]. Hoe iemand concreet handelt op het moment van tegenslag wordt coping genoemd. Er zijn tal van coping strategieën [7]. Welke strategie wordt ingezet hangt af van iemands veerkracht-portfolio. Wanneer iemand het vermogen heeft om emoties goed te reguleren kan dit leiden tot een meer constructieve manier van coping. Zo komt piekeren als coping strategie het veerkrachtproces niet ten goede. Iets wat vrouwen en tienermeisjes meer doen dan mannen [8].
In het hoofdstuk ‘Hulpbronnen van veerkracht’ gaan we verder in op de factoren die positief invloed hebben op veerkracht en vind je meer voorbeelden van hulpbronnen. Kennis over deze factoren is noodzakelijk om te begrijpen hoe we veerkracht, en daarmee mentale gezondheid, positief kunnen beïnvloeden.
Opstapeling van tegenslagen
Veerkracht kost tijd. Zo moet iemand voldoende tijd krijgen om te kunnen herstellen van stress of tegenslag. Wanneer een gebeurtenis érg ingrijpend is, of tegenslagen snel achter elkaar plaatsvinden, zet dit extra druk op het proces om ‘terug te veren’ en kost dit mogelijk meer tijd en/of meer of andere hulpbronnen.
Stressoren die chronisch van aard zijn, zoals leven in armoede en/of te maken hebben met discriminatie, kunnen ervoor zorgen dat een ogenschijnlijk kleine gebeurtenis toch een grote impact heeft [2]. Deze stress zet namelijk een continue druk op de veer. Het veerkrachtproces werkt hierdoor minder en er kan een vicieuze cirkel van stress ontstaan waarbij stress zich opstapelt.
Figuur 2. Vicieuze cirkel bij stress. Aangepaste versie van Pharos in Leven met ongezonde stress
Andere voorbeelden van omstandigheden die druk kunnen zetten op veerkracht zijn [2],[8]:
- Bestaans(on)zekerheid. Denk aan een (on)voldoende en (on)voorspelbaar inkomen of onzekerheid over werk of financiële reserves, betaalbare of geschikte woningruimte en toegang tot onderwijs en zorg.
- Chronische ziekten en/of fysieke beperkingen.
- Minder kansen krijgen om mee te doen in de maatschappij (bijv. mensen met een vlucht- of migratieachtergrond, mensen met licht verstandelijke beperking, gezinnen met multiproblematiek, mensen met arbeidsbeperking).
- Opgroeien of leven in een onveilige thuissituatie.
- Psychische problemen.
- Opgroeien in een éénoudergezin. Jongeren die niet met beide ouders in één huis wonen geven aan minder gemakkelijk met hun ouders over problemen te kunnen praten.
- Opgroeien met een ouder met psychische en/of verslavingsproblemen (KOPP/KOV) (lees verder in het kennisdossier over KOPP/KOV op het Expertisecentrum Mentale Gezondheid van het Trimbos-instituut).
Mensen in stelselmatig kwetsbare posities
Mensen kunnen in een stelselmatige kwetsbare positie terecht komen wanneer zij niet alleen te maken met tijdelijke ingrijpende gebeurtenissen, maar met een opeenstapeling van tegenslagen. Deze tegenslagen kunnen verband houden met elkaar en de gevolgen ervan kunnen elkaar versterken. Zo hebben kinderen die opgroeien in armoede vaker chronische ziekten zoals astma, vaker leerachterstanden en voelen zij zich vaker onveilig in hun buurt of wijk [9].
Veerkracht speelt een andere rol voor mensen in een stelselmatig kwetsbare positie dan voor mensen die tijdelijk een ingrijpende levensgebeurtenis meemaken (zoals het verlies van hun werk, woning of partner). In stelselmatig kwetsbare posities wordt er vaker een beroep gedaan op veerkracht, terwijl door diezelfde posities er (steeds) minder hulpbronnen beschikbaar zijn voor veerkracht. Deze mensen bevinden zich vooral in een kwetsbare positie doordat zij een combinatie van te weinig sociale, mentale en materiele hulpbronnen hebben (zoals een beperkt sociaal netwerk, een laag zelfbeeld en slechte toegang tot professionele hulp of zorg). Voor het versterken van veerkracht bij mensen in kwetsbare posities zal het nodig zijn om de opeengestapelde problematiek en een herhalingscyclus te doorbreken [8]. Meer hierover in het kennisdossier over mensen in een kwetsbare sociaaleconomische omstandigheden.
- M. Van der Rijst, V., de Lange, A., Kleinjan, M., & van den Essenburg, “Eindrapportage ‘Werkzame elementen van veerkracht,’” 2023. [Online]. Available: https://www.augeo.nl/onderzoek/-/media/ECB4713C00EC4F1DBFA881C9FE3EA46C.ashx
- S. Soyez, V., Baetens, I., Theuns, P., Van Droogenbroeck, F., & Devarwaere, “Weerbaarheid en veerkracht bij kinderen en jongeren: Conceptanalyse en ontwikkeling van een meetinstrument.,” 2023. [Online]. Available: https://publicaties.vlaanderen.be/view-file/58877
- L. Bolier, “Mentale problemen tijdens corona in een ander daglicht.,” Trimbos-instituut. Accessed: Aug. 01, 2025. [Online]. Available: https://www.trimbos.nl/actueel/blogs/mentale-problemen-tijdens-corona-in-een-ander-daglicht/
- J. J. W. Liu, M. Reed, and K. P. Fung, “Advancements to the Multi-System Model of Resilience: updates from empirical evidence,” Heliyon, vol. 6, no. 9, Sep. 2020, doi: 10.1016/j.heliyon.2020.e04831.
- J. Grych, S. Hamby, and V. Banyard, “The resilience portfolio model: Understanding healthy adaptation in victims of violence,” Psychol Violence, vol. 5, no. 4, pp. 343–354, 2015, doi: 10.1037/a0039671.
- K. Skala and T. Bruckner, “Beating the odds: an approach to the topic of resilience in children and adolescents,” Neuropsychiatrie, vol. 28, no. 4, pp. 208–217, 2014, doi: 10.1007/s40211-014-0125-7.
- S. Lazarus, R. S., & Folkman, Stress, Appraisal, and Coping. New York: Springer Publishing., 1984.
- M. Fekkes, M. de Wolff, and L. Rutgers, “Metaonderzoek Veerkracht - Een metaonderzoek naar individuele en collectieve veerkracht van de samenleving,” 2023.
- NCJ, “De impact van armoede op jeugdigen.” [Online]. Available: https://www.ncj.nl/onderwerp/armoede/impact/
- D. Geurts, E., Van Haalen, “Veerkracht versterken in de praktijk,” Augeo Kennis. Accessed: Aug. 13, 2025. [Online]. Available: https://veerkrachtelementen.augeo.nl/veerkrachtelementen/cover
- E. Mertens, M. Deković, P. Leijten, M. Van Londen, and E. Reitz, “Components of School-Based Interventions Stimulating Students’ Intrapersonal and Interpersonal Domains: A Meta-analysis.,” Clin Child Fam Psychol Rev, vol. 23, no. 4, pp. 605–631, Dec. 2020, doi: 10.1007/s10567-020-00328-y.
- A.-L. van Harmelen, “Veerkracht bestaat niet,” Universiteit Leiden, Leiden, 2022.
- E. Scheffers, F., Moonen, X.M.H., & van Vugt, “Bronnen van veerkracht bij personen met een licht verstandelijke beperking: een systematisch literatuuronderzoek.,” in Laag IQ in de GGZ 2019, 2019. [Online]. Available: https://www.meerotterdamrijnmond.nl/assets/uploads/Nieuwsberichten/Kennisbank/Bronnen-van-Veerkracht-LVB.pdf
- D. Geurts, E. & Van Haalen, “Veerkrachtelement: Emotieregulatie.” Accessed: Aug. 13, 2025. [Online]. Available: https://www.augeo.nl/-/media/Files/veerkrachtelementen/Veerkrachtelement-Emotieregulatie.ashx
- B. de Mooij, M. Fekkes, R. H. J. Scholte, and G. Overbeek, “Effective Components of Social Skills Training Programs for Children and Adolescents in Nonclinical Samples: A Multilevel Meta-analysis,” Clin Child Fam Psychol Rev, vol. 23, no. 2, pp. 250–264, 2020, doi: 10.1007/s10567-019-00308-x.
- M. Boer et al., “HBSC 2021. Gezondheid en welzijn van jongeren in Nederland,” 2022.
- A. P. Fontes and A. L. Neri, “Resilience in aging: Literature review,” Ciencia e Saude Coletiva, vol. 20, no. 5, pp. 1475–1495, 2015, doi: 10.1590/1413-81232015205.00502014.
- J. De Witte and T. Van Regenmortel, “Silver Empowerment. Resilience of vulnerable elderly. A narrative research approach.,” Leuven, 2019. [Online]. Available: http://hiva.kuleuven.be
- M. De Greef, L. Neven, and L. G. Lameiro, “Handboek Sociaal Vitaal en Sociaal Vitaal in Kleur,” Stichting GALM, 2022. [Online]. Available: https://netwerknoom.nl/wp-content/uploads/2023/04/Handboek-Sociaal-Vitaal-en-Sociaal-Vitaal-in-Kleur-1.pdf
- S. Górska, A. Singh Roy, L. Whitehall, L. Irvine Fitzpatrick, N. Duffy, and K. Forsyth, “A Systematic Review and Correlational Meta-Analysis of Factors Associated With Resilience of Normally Aging, Community-Living Older Adults,” Gerontologist, vol. 62, no. 9, pp. e520–e533, Nov. 2022, doi: 10.1093/geront/gnab110.
- J. Van Campen, C., Iedema, J., & de Haan, “Investeren in vitale ouderen: Een verklaringsmodel van veranderingen in hulpbronnen en participatie op welbevinden in de vergrijzende samenleving.,” Den Haag, 2024. [Online]. Available: https://www.scp.nl/publicaties/publicaties/2024/03/05/investeren-in-vitale-ouderen
- A. Trică et al., “Resilience and successful aging: A systematic review and meta-analysis,” Acta Psychol (Amst), vol. 248, no. May, 2024, doi: 10.1016/j.actpsy.2024.104357.
- E. B. Carlson and C. J. Dalenberg, “A conceptual framework for the impact of traumatic experiences.,” Trauma Violence Abuse, vol. 1, no. 1, pp. 4–28, 2000, doi: https://doi.org/10.1177/1524838000001001002.
- R. C. Kessler, C. B. Nelson, K. A. McGonagle, M. J. Edlund, R. G. Frank, and P. J. Leaf, “The epidemiology of co-occurring addictive and mental disorders: implications for prevention and service utilization.,” Am J Orthopsychiatry, vol. 66, no. 1, pp. 17–31, Jan. 1996, doi: 10.1037/h0080151.
- T. Abbott, Social and Personality Development, 1st Editio. London, 2021. doi: https://doi.org/10.4324/9781003209300.
- F. van Hoof, J. Nuijen, H. Kroon, and A. Knispel, “Psychische kwetsbaarheid, sociale inclusie en verbindende zorg,” 2016.
- Trimbos, “Factsheet Panel Psychisch Gezien,” 2015. [Online]. Available: https://assets.trimbos.nl/docs/060c32ff-fb12-459e-9cb3-b7138ff2775d.pdf
- W. Anthony, “Recovery From Mental Illness: The Guiding Vision of the Mental Health Service System in the 1990s,” Apr. 1993. doi: 10.1037/h0095655.
- A. Hendriksen-Favier, K. Nijnens, and S. van Rooijen, Handreiking voor de implementatie van herstelondersteunende zorg in de ggz. 2012.
- C. Tjaden et al., “Effectiveness of Resource Groups for Improving Empowerment, Quality of Life, and Functioning of People with Severe Mental Illness: A Randomized Clinical Trial,” JAMA Psychiatry, vol. 78, no. 12, pp. 1309–1318, 2021, doi: 10.1001/jamapsychiatry.2021.2880.
- A. J. Zautra, “Resilience: one part recovery, two parts sustainability.,” J Pers, vol. 77, no. 6, pp. 1935–1943, Dec. 2009, doi: 10.1111/j.1467-6494.2009.00605.x.
- A. S. Masten, “Ordinary magic. Resilience processes in development.,” Am Psychol, vol. 56, no. 3, pp. 227–238, Mar. 2001, doi: 10.1037//0003-066x.56.3.227.
- A. K. Przybylski, A. Mishkin, V. Shotbolt, and S. Linington, “A Shared Responsibility: Building Children’s Online Resilience,” Virgin Media, p. 13, 2014.
- L. Xie, J. Pinto, and B. Zhong, “Building community resilience on social media to help recover from the COVID-19 pandemic,” Comput Human Behav, vol. 134, p. 107294, 2022, doi: https://doi.org/10.1016/j.chb.2022.107294.
- B. Dopmeijer, J., Scheeren, L., van Baar, J., & Bremer, “Harder, better, faster, stronger? Een onderzoek naar risicofactoren en oplossingen voor prestatiedruk en stress van studenten in het hbo en wo,” 2023. doi: 10.4324/9781315462738-2.
- J. Dopmeijer, L. Scheeren, B. Bremer, S. Sweijen, L. Schenk, and T. Krämer, “Als je door de bomen het bos niet meer ziet Verdiepend onderzoek naar de risicofactoren en oplossingen van prestatiedruk en stress bij mbo-studenten,” 2024.
- L. Koopmans, I. Niks, and E. de Vroome, “Veerkracht en werkhulpbronnen ter versterking van de duurzame inzetbaarheid van werknemers,” Tijdschrift voor HRM, vol. 23, no. 1, pp. 27–52, 2020, doi: 10.5117/thrm2020.1.koop.
- Sebastian Raetze, Stephanie Duchek, M. Travis Maynard, and Bradley L Kirkman, “Resilience in Organizations: An Integrative Multilevel Review and Editorial Introduction,” Group Organ Manag, vol. 46, no. 4, pp. 607–656, Aug. 2021, doi: 10.1177/10596011211032129.
- S. N. J. Hooftman, W.E., Mars, G.M.J., Janssen, B., de Vroome, E.M.M., Janssen, C.J.M., Ramaekers, M.M.M.J., & van den Bossche, Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden 2017: Methodologie en globale resultaten. Leiden: TNO, 2018.
- J. Van Eck and W. de Groot, “Werken met Veerkracht bij Rabobank,” Tijdschrift voor HRM, vol. 7, 2015.
Refereer naar dit kennisdossier als:
Trimbos-instituut. (2025, 13 november). Veerkracht en mentale gezondheid. Expertisecentrum Mentale Gezondheid. Geraadpleegd op [datum], van https://www.trimbos.nl/kennis/mentale-gezondheid-preventie/expertisecentrum-mentale-gezondheid/veerkracht-en-mentale-gezondheid/
