Invloed op mentale gezondheid
Op deze pagina vertellen we via welke mechanismen kwetsbare sociaaleconomische omstandigheden een invloed kunnen hebben op mentale gezondheid en op de toegang tot zorg.
Contact
Vragen over dit dossier?
Leven met chronische stress
Iemand kan bij chronische stress mentale problemen zoals depressie- of angstgevoelens ontwikkelen. In de basis is een stressreactie een normale en gezonde lichamelijke en psychische reactie van ons lichaam op een stressvolle situatie. Het stresssysteem helpt ons om onszelf te beschermen tegen gevaar, uitdagingen en het helpt ons aan te passen aan onze omgeving. Maar het is een ander verhaal wanneer mensen te maken hebben met (een opeenstapeling van) moeilijke omstandigheden die langdurig aanhouden zoals geldzorgen, geen fijne woonsituatie of uitsluiting. Zij lopen dan meer risico op het ontwikkelen van chronische stress. Het gaat dan om stress die lang duurt en waarbij de problemen zo groot zijn dat dit kan leiden tot lichamelijke en psychische aandoeningen, omdat je lichaam geen tijd krijgt om te herstellen [1;2].
Chronische stress heeft een aantoonbare invloed op de hersenen en daarmee op de mentale gezondheid [2]. Op de lange termijn kan deze chronische stress leiden tot fysieke en mentale problemen. Wanneer het stresssysteem langdurig is overbelast, raken belangrijke hersengebieden ontregeld, zoals het dopaminesysteem, wat kan leiden tot een verhoogde kans op depressie en verslaving. Dit zijn geen bewuste keuzes, maar gevolgen van een lichaam dat voortdurend onder druk staat. Daarnaast wordt de amygdala beïnvloed, waardoor mensen eerder onrust en angst ervaren. Ook zorgt veel stress ervoor dat de focus automatisch meer komt te liggen op het hier en nu. Dat is op de korte termijn belangrijk om staande te blijven, maar zorgt er ook voor dat het moeilijker wordt om vooruit te denken en lange termijn keuzes te maken.
‘Gevangen’ in een vicieuze cirkel
Mensen die leven in kwetsbare sociaaleconomische omstandigheden hebben vaker te maken met langdurige of terugkerende stress (zie figuur). Zij lopen daardoor meer risico op het ontwikkelen van mentale problematiek. Deze toename van mentale problematiek kan ervoor zorgen dat men in een verslechterde mentale of sociaaleconomische situatie komt. Dit is omdat een lagere mentale gezondheid zowel een oorzaak als gevolg kan zijn van kwetsbare sociaaleconomische omstandigheden. Langdurige stressoren zoals armoede, onzekere huisvesting of gezondheidsproblemen kunnen elkaar versterken, waardoor mensen in een vicieuze cirkel terechtkomen. Zo kan een hoog stressniveau het lastiger maken om gezonde keuzes te maken, problemen aan te pakken of werk vol te houden, wat daardoor weer leidt tot nieuwe stressoren. Dit versterkt de toename van mentale problemen vaak nog verder [2].
Figuur 1. Vicieuze cirkel bij stress (aangepaste versie van Pharos in Leven met ongezonde stress
Verschillen in toegang tot ondersteuning bij chronische stress.
Uit onderzoek blijkt dat juist mensen in de meest kwetsbare omstandigheden een minder groot sociaal netwerk hebben waar zij steun kunnen vinden. Ook blijkt dat zij minder passende zorg of ondersteuning krijgen of niet op het juiste moment toegang hebben tot zorg en ondersteuning. Procedures om hulp te krijgen zijn vaak ingewikkeld, met regels die soms tegenstrijdig zijn. Door de vele regelingen en complexe systemen raken zowel burgers het overzicht kwijt. Dit leidt tot extra stress, vooral bij mensen in kwetsbare omstandigheden. Ook is de informatie vaak moeilijk geschreven, wat leidt tot frustratie, schaamte of zelfs angst. Daarnaast kan cultuur een rol spelen in hoe mensen mentale gezondheid begrijpen en of zij hulp durven of willen zoeken.
Dit alles kan ertoe leiden dat mensen niet bij de juiste zorg of ondersteuning terechtkomen, of dat het aanbod niet goed aansluit bij hun vraag en leefwereld. Hierdoor kunnen klachten verergeren of lastiger te behandelen zijn [3]. Samenvattend heeft de ontoegankelijkheid van zorg te maken met de volgende aspecten: begrijpelijkheid van waar je terecht kan, tijdige beschikbaarheid in de buurt, betaalbaarheid en passend ingerichte ondersteuning, bijvoorbeeld door te kijken naar cultuur sensitieve mentale ondersteuning.
Meer weten
In deze publicatie lees je meer over aspecten die van invloed zijn op toegang en passendheid van zorg en ondersteuning en hoe je jouw organisatie toegankelijker kunt maken.
