Betere voorbereiding in Nederland nodig voor opkomst niet-voorgeschreven synthetische opioïden

7 oktober 2025

De bezorgdheid over de opkomst van niet-voorgeschreven synthetische opioïden groeit. Het betreft namelijk middelen die een zeer hoog risico op overdosering hebben. Nederland heeft in het algemeen al een goed monitoring- en responssysteem op het gebied van drugs, maar meer grip op de situatie rondom deze middelen is nodig.

Zijn Nederlandse zorgverleners, hulpdiensten en andere betrokken partijen voldoende voorbereid op een mogelijke toename van niet-voorgeschreven synthetische opioïden, zoals nitazenen en fentanyl-achtigen? Om dat te onderzoeken gaf het ministerie van Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) het Trimbos-instituut opdracht tot een zogeheten ‘preparedness scan’. Die is vandaag gepubliceerd.

De scan richt zich op vijf onderdelen: monitoring en signalering, risicobeoordeling, risicocommunicatie, zorgrespons en landelijke coördinatie. Op basis van verzamelde informatie is een overzicht gemaakt van risicogroepen en mogelijke scenario’s. Daaruit volgen concrete aanbevelingen en handvatten voor verdere actie.

“We hebben een goede basis in Nederland voor het signaleren van en reageren op drugsincidenten, maar er zijn absoluut nog gaten. We zien al de eerste signalen van gebruik en incidenten met niet-voorgeschreven synthetische opioïden. Als dit zich doorzet, is Nederland op dit moment onvoldoende voorbereid om te kunnen handelen.” – Margriet van Laar, Programmahoofd Drugsmonitoring & -beleid.

Wat zijn synthetische opioïden?

Synthetische opioïden zijn sterke pijnstillers die artsen kunnen voorschrijven, bijvoorbeeld bij ernstige pijn. Bekende voorbeelden zijn oxycodon, tramadol en fentanyl. Maar deze middelen worden ook illegaal verkocht en zonder doktersvoorschrift gebruikt. Er zijn ook nieuwe varianten ontwikkeld die geen medische toepassing hebben en speciaal zijn gemaakt voor de illegale markt. Deze stoffen zijn afgeleid van fentanyl of hebben een andere chemische structuur, zoals de nitazenen.

De situatie in Europa en Nederland

In Europa nemen incidenten met niet-voorgeschreven synthetische opioïden toe, bijvoorbeeld in de Baltische staten, het Verenigd Koninkrijk en Ierland, Duitsland, Zwitserland en Scandinavië. Deze middelen worden vaak verkocht als ‘heroïne’, maar worden ook aangetroffen in namaakmedicatie.

In Nederland zijn ook de eerste tekenen van een verandering in de drugsmarkt zichtbaar. Er zijn meerdere meldingen van vergiftigingen met nitazenen en namaak-oxycodonmedicatie gedaan bij het DIMS, Nationaal Vergiftigingen Informatie Centrum (NVIC) en Nederlands Forensisch Instituut. In maart 2025 gaf het Trimbos-instituut een Red Alert-waarschuwing nadat een persoon in Nederland was overleden bij wie namaak-oxycodonpillen waren aangetroffen. En nog steeds worden in Nederland online of via dealers namaak-oxycodonpillen aangeboden die na analyse nitazenen blijken te bevatten.

Scenario’s in Nederland

De onderzoekers hebben op basis van ervaringen in het buitenland en input van Nederlandse experts zes mogelijke risicoscenario’s beschreven. Deze variëren van vervuiling van de heroïnemarkt met synthetische opioïden tot een wijder verbreid gebruik van synthetische opioïden onder jongeren of het opduiken van deze middelen in gesloten instellingen zoals gevangenissen.

Groepen in Nederland die een verhoogd risico lopen op incidenten met niet-voorgeschreven synthetische opioïden zijn: dak- en thuislozen, (ex)gedetineerden, mensen met chronische pijnklachten, gebruikers uit landen met wijder verbreid synthetische opioïdengebruik, jongeren met psychische problemen die bekend zijn met (zelf)medicatie en groepen die experimenteren met drugs (zoals psychonauten) en deelnemers aan chemsex.

Punten voor verbetering

Nederland heeft in de afgelopen decennia een sterk systeem ontwikkeld om de verspreiding van drugs te monitoren, potentiële gebruikers te waarschuwen en te reageren op incidenten. Maar met het oog op de toekomst zijn er urgente verbeterpunten, waaronder:

Beter zicht op risicogroepen. Niet alle risicogroepen zijn even goed in beeld en er is onvoldoende inzicht in wat er precies speelt in het hele veld van handel en gebruik van synthetische opioïden. Er is bijvoorbeeld meer onderzoek nodig naar de achtergronden van mensen die zonder recept online pijnmedicatie kopen.
Centrale coördinatie. Ook is een landelijk punt nodig waar alle informatie en signalen bij elkaar komen en van waaruit snel actie genomen kan worden. Een ‘single point of contact’ (SPOC). Signalen kunnen namelijk van veel actoren komen, zoals de verslavingszorg, politie en justitie, douane, gevangenissen, GGD-en, het NVIC, ziekenhuizen, huisartsen en het DIMS.
Betere voorbereiding op lokaal niveau. Lokale teams met daarin organisaties zoals politie, handhaving, verslavingszorg, buurtteams, GGD, huisartsen en straatartsen kunnen het best de specifieke risicoscenario’s voor hun regio uitwerken. Denk aan een specifieke drugsscene, een asielzoekerscentrum of gevangenis.
Bredere toegang tot naloxon is essentieel. Naloxon wordt gegeven bij overdoseringen met synthetische opioïde pijnstillers. Op dit moment is dit middel nog alleen voor medisch-professionals beschikbaar. Maar ook andere hulpverleners – zoals politieagenten en eerstehulpverleners – komen vaak als eerste bij een incident aan. Daarom is het belangrijk dat ook zij naloxon bij zich hebben en weten hoe ze het moeten gebruiken.

Voor de langere termijn moeten kwetsbare groepen, zoals mensen die (acute) GGZ zorg of goede pijnmedicatie nodig hebben, maar ook dak- en thuisloze mensen en arbeidsmigranten, toegang krijgen tot adequate zorg. Er moet ook meer aandacht zijn voor verantwoord voorschrijfgedrag van opioïden en begeleiding bij het afbouwen van pijnmedicatie.

Kortom: snelle actie en structurele investeringen in monitoring, preventie en zorg zijn cruciaal om Nederland voor te bereiden op de gevolgen van synthetische opioïden.

Download hier het volledige rapport: https://www.trimbos.nl/kennisbank/tri-41-018-preparedness-scan-synthetische-opioiden/