Slokje te veel? Waarom alcoholgebruik van vrouwen meer aandacht verdient

Begin dit jaar schoof ik aan bij Slokje te veel?!, een eenmalig tv-programma over vrouwen en alcohol in het kader van Dry January. Nu denk je wellicht: waarom de focus op vrouwen als zij nog altijd flink minder drinken dan mannen? Maar vrouwen zijn in de loop van de tijd meer en vaker gaan drinken en dat brengt voor vrouwen extra risico’s met zich mee. Het was veel relevanter dan ik had gedacht om daar eens goed bij stil te staan.

Meer risico

Vrouwen kunnen minder goed tegen alcohol dan mannen. Ze zijn over het algemeen kleiner en lichter, hebben een lager vochtgehalte, en een hoger vetpercentage. Hierdoor is alcohol in een vrouwenlichaam meer geconcentreerd, stijgt de bloedalcoholconcentratie (BAC) sneller en blijft ook langer hoog dan bij een mannenlichaam. Daarom ligt de grenswaarde van overmatig¹Overmatig drinken betreft het drinken van meer dan 21 glazen alcohol per week (mannen) of meer dan 14 glazen alcohol per week (vrouwen). en zwaar²Er is sprake van zwaar drinken wanneer minstens één keer per week meer dan vier (vrouwen) of zes (mannen) glazen alcohol op een dag gedronken worden. drinken voor vrouwen veel lager dan voor mannen. Maar ook bij dezelfde bloedalcoholconcentratie brengt alcohol voor vrouwen extra risico’s met zich mee. Het gaat om uiteenlopende risico’s:

• De interactie tussen alcohol en het hormoon oestrogeen zorgt ervoor dat vrouwen een verhoogde kans hebben op borstkanker.
• Het toegenomen alcoholgebruik onder jonge vrouwen, kan grote gevolgen hebben voor hun kinderen. Van alle vrouwen heeft 44% in de vier weken vóór de zwangerschap alcohol gedronken. Het risico op schade voor het (ongeboren) kind is het grootst bij intensief alcoholgebruik tijdens de hele zwangerschap, maar ook beperkt alcoholgebruik kan gevolgen hebben voor het functioneren van het kind.
• Vrouwen die problemen ontwikkelen met hun alcoholgebruik, blijken meer moeite te hebben om dat te erkennen en hulp te zoeken dan mannen. Daarbij spelen schuld en schaamte, verantwoordelijkheidsgevoel voor opvang van de kinderen en angst voor maatregelen van de jeugdzorg. Wellicht verklaart dat voor een deel dat vrouwen met een verslaving eerder overlijden, want tijdig hulp zoeken kan voorkomen dat alcoholproblemen verder escaleren. Uit een studie in Duitsland blijkt dat de kans dat een vrouw met een alcoholverslaving na 14 jaar was overleden ruim twee keer groter was dan die van een man met een alcoholverslaving.
• Overmatig alcoholgebruik leidt bij mannen vaker tot gewelddadig en grensoverschrijdend gedrag, terwijl vrouwen onder invloed soms minder goed in staat zijn om hun (seksuele) grenzen aan te geven. Dit vergroot het risico op seksueel geweld en ongewenste seksuele ervaringen.

Alcoholgebruik mannen en vrouwen dichter bij elkaar

In Nederland monitoren we alcoholgebruik onder volwassenen van 18 jaar en ouder sinds 2014. In de loop van de tijd is het alcoholgebruik van mannen en vrouwen langzaam maar gestaag steeds dichter bij elkaar komen te liggen.

Vooral in jongere generaties maken vrouwen een inhaalslag. Dat geldt met name in landen zoals de VS, Zweden en het VK, maar ook in Nederland nemen de verschillen tussen jongens en meisjes af, blijkt uit het Peilstationsonderzoek ‘Jeugd en Riskant Gedrag’

Opvallend is vooral dat binge drinken³vijf of meer glazen bij één gelegenheid drinken onder de drinkers sterker is toegenomen bij meisjes dan bij jongens. Eerder kwam binge drinken iets vaker voor bij jongens dan bij meisjes, dat is nu niet meer het geval. Juist dit drinkpatroon brengt risico’s met zich mee. Ook is de ontwikkeling van ‘indrinken’ – alcohol drinken vóór het uitgaan – opvallend. Nederlandse meisjes die drinken, deden dat in 2019 vaker dan jongens.

Andere rollen en alcoholmarketing

Er zijn verschillende verklaringen voor het toegenomen alcoholgebruik door vrouwen. De belangrijkste is dat vrouwen in de afgelopen eeuw andere rollen hebben gekregen. De klassieke genderrollen – waarbij vrouwen voor de kinderen en het huishouden moesten zorgen – maakten dat vrouwen minder vaak in gelegenheden kwamen waar alcohol werd gedronken. Dit in tegenstelling tot mannen. In het verlengde van de veranderde vrouwenrollen zijn ook de normen over alcohol en vrouwen veranderd. Zo accepteert de maatschappij het gebruik van alcohol door vrouwen meer, en is er minder taboe op dronkenschap van vrouwen.

Onderzoekers wijzen erop dat waarschijnlijk ook alcoholmarketing een rol speelt. Die richt zich de afgelopen decennia meer op vrouwen dan voorheen. Zo worden nieuwe producten speciaal ontwikkeld op de smaak van vrouwen, zoals zoete drankjes met minder calorieën en elegante vormgeving. Wat precies de invloed van dergelijke vrouw-specifieke alcoholmarketing is, is nog onvoldoende onderzocht. Wel is bekend dat alcoholmarketing van invloed is op het alcoholgebruik. Dat geldt vooral voor jongeren die extra gevoelig hiervoor zijn: zij beginnen eerder met het drinken van alcohol en jongeren die al drinken, gaan meer drinken.

Nog beperkt kennis over schadelijkheid alcohol

Veel van de risico’s van alcohol die eerder werden genoemd, zijn onbekend bij het algemeen publiek. Zo blijkt uit de Kennismonitor Alcohol dat maar 15% van de Nederlanders weet dat overmatig drinken het risico vergroot op borstkanker. Er ligt een enorme uitdaging om het publiek bewuster te maken van de schade die alcohol veroorzaakt, voor de drinker zelf en diens omgeving.

Anoniem hulpaanbod

Wat is er verder nodig? Online en veelal anoniem hulpaanbod kan helpen om de drempels die vrouwen ervaren om hulp te zoeken te slechten. Gelukkig is er afgelopen jaren vanuit het Nationaal Preventieakkoord hard gewerkt aan dergelijk aanbod, sinds kort te vinden op allesoverdrinken.nl. Dit is een website met online hulp voor iedereen die vragen heeft over zijn eigen alcoholgebruik of dat van een naaste.

Die website is een initiatief van het Samenwerkingsverband Vroegsignalering Alcoholproblematiek (SVA). Het SVA spant zich in om te zorgen dat hulpverleners zoals artsen en verloskundigen meer aandacht hebben voor vroegsignalering van alcoholproblematiek. Zo organiseert het Expertisecentrum Alcohol in samenwerking met het SVA op 19 mei een webinar over Alcohol en Zwangerschap.

Meer onderzoek naar effecten van alcohol voor vrouwen

Dit soort initiatieven moeten vooral een breder bereik krijgen, en komende jaren worden verreikt en verbeterd met nieuwe inzichten over alcoholgebruik, alcoholschade en alcoholpreventie bij vrouwen. Want we weten ook nog veel niet. Er zijn bijvoorbeeld aanwijzingen dat alcoholgebruik bij vrouwen eerder zorgt voor geheugenproblemen dan bij mannen. Dat vraagt om nader onderzoek.

Vanuit het Expertisecentrum Alcohol van het Trimbos-instituut spannen we ons in om te zorgen dat er meer kennis komt over alcohol en vrouwen, door dergelijke vragen toe te voegen aan de Kennisagenda Alcoholpreventie. Zo zullen we ook kennishiaten inventariseren zoals de invloed van alcoholmarketing op vrouwen. Met die kennisagenda stimuleren we onderzoekers om aandacht aan relevante onderzoeksvragen te besteden.

Lees meer over alcohol en vrouwen

De kennis die we hebben over alcohol en vrouwen en de kennis die we nog zullen vergaren, wordt gebundeld in het dossier ‘Alcohol en vrouwen’, dat vanaf vandaag beschikbaar is.

Het dossier gaat (vooralsnog) alleen over de gevolgen van het alcoholgebruik van vrouwen. Maar op wereldvrouwendag mag natuurlijk niet onvermeld blijven dat vrouwen ook vaak het slachtoffer zijn van een ander die drinkt, veelal een man.

Wellicht een idee, een tv-programma over alcohol en mannen?

Voetnoten

• 1
  Overmatig drinken betreft het drinken van meer dan 21 glazen alcohol per week (mannen) of meer dan 14 glazen alcohol per week (vrouwen).
• 2
  Er is sprake van zwaar drinken wanneer minstens één keer per week meer dan vier (vrouwen) of zes (mannen) glazen alcohol op een dag gedronken worden.
• 3
  vijf of meer glazen bij één gelegenheid drinken