Recht op roes? Het xtc-debat dat we eigenlijk zouden moeten voeren

Hebben mensen recht op roes?

Laten we beginnen bij de vraag of we vinden dat mensen recht hebben op roes. Een van de meest gebruikte middelen om mee in een roes te komen, te weten alcohol, is legaal. Hieruit zou je kunnen concluderen dat er geen moreel of politiek bezwaar is tegen een roes.

Enige beperking is mogelijk dat je anderen er niet mee schaadt. Analoog aan: je mag wel drinken, maar niet als je nog moet rijden. Xtc, en verschillende andere drugs die met name in het uitgaansscene worden gebruikt, zijn illegaal voor wat betreft productie en handel. Maar gebruik is niet strafbaar. Gebruikers zijn dus ook niet in overtreding en worden niet gecriminaliseerd.

Omdat de mogelijkheid bestaat uitgaansdrugs te laten testen, hebben we dankzij het DIMS vrij goed zicht op de markt en waarschuwen we als er extra riskante drugs in omloop zijn. Daaruit zou je kunnen concluderen dat gebruik weliswaar niet wordt aangemoedigd, maar dat degenen die wel willen gebruiken, toch in behoorlijke mate gefaciliteerd worden om de gezondheidsrisico’s te beperken.

Daarnaast wordt er vanuit overheidswege stevig geïnvesteerd in verdere preventie en onderzoeken naar gebruikers of bepaalde stoffen. Onze harm reductie-aanpak kan potentieel levens redden, en kent inmiddels navolging in tal van andere landen.

Een risicoloze roes bestaat niet

In het pleidooi voor legalisering van xtc hoor ik steeds het argument van gezondheidswinst terugkomen. Daarmee beloven voorstanders van legalisering gebruikers impliciet een risicoloze roes: minder incidenten, en zeker geen sterfgevallen. Die belofte is niet waar te maken.

Gebruik van drugs is nooit zonder risico. Ook als xtc legaal zou worden, blijven er (ernstige) incidenten voorkomen en zijn ook sterfgevallen niet uit te sluiten. Omdat ook een ‘schone’ pil de dood tot gevolg kan hebben. En het zijn nog steeds de gebruikers die beslissen hoeveel pillen zij willen nemen en of zij die wel of niet combineren met andere middelen, of xtc nu legaal is of niet.

Het middel is weinig verslavend; de meerderheid van de in doorsnee hoger opgeleide gebruikers neemt het middel hooguit een paar keer per jaar. Maar als ik kijk naar de cijfers over ecstasy-gerelateerde incidenten, de onderzoeken naar de ernst en achtergrond van de incidenten en interviews met patiënten met ernstige ecstasyintoxicaties, is de enige te trekken conclusie dat ecstasy een drug is met onvoorspelbare effecten.

Gezondheidsproblemen zijn bepaald geen zeldzaamheid. Door het nemen van preventiemaatregelen worden risico’s mogelijk verkleind, maar nooit uitgesloten.

Andere beleidsopties, nieuwe risico’s

Naast de genoemde gezondheidsrisico’s, ligt de grootste schade voor de samenleving vooral op de domeinen buiten de volksgezondheid. Criminaliteit, ondermijning en milieuschade door illegale dumpingen zijn steeds vaker in het nieuws. We hebben de oneervolle nummer 1 positie – wereldwijd – in de productie en handel van xtc.

Terecht dat er vanuit alle hoeken wordt nagedacht over hoe we de criminaliteit kunnen bestrijden. Maar ook hier is de vraag of legalisering de oplossing is. Wereldwijde legalisering, waardoor criminelen het product niet meer interessant vinden, is geen realistisch scenario. We zullen dus in eerste instantie iets moeten regelen voor onze Nederlandse situatie.

Zwaarder straffen?

Een optie is het strafklimaat onaangenamer maken door zwaarder in te zetten op opsporing en vervolging en het (fors) verhogen van de strafmaat. Criminelen nemen dan mogelijk de benen naar het buitenland. Dan daalt de maatschappelijke schade, verondersteld dat de ondermijnende criminaliteit afneemt, er minder milieuschade is en dat de drugscriminelen geen andere (lucratieve) schadelijke activiteiten gaan ontplooien.

Gevolg is wel dat ecstasy hier dus waarschijnlijk ook minder eenvoudig beschikbaar is. En om het nog complexer te maken, mogelijk neemt de zuiverheid van de ecstasy hierdoor af en wordt het risico op gezondheidsschade vergroot.

We kunnen er dan op hopen dat gebruikers stoppen of minder ecstasy gaan gebruiken. Maar gezien de populariteit van het middel en de behoefte aan een roes, is de kans groot dat een (aanzienlijk) deel van hen er toch naar op zoek gaat, en we import en online handel stimuleren. Of het gebruik van andere riskante middelen.

Een andere optie is ervoor kiezen de criminelen proberen te verjagen (hogere pakkans en strenger strafklimaat), in combinatie met de regulering van productie en verkoop voor Nederlandse ingezetenen, zoals in het voorgenomen cannabis-experiment. Dan is het belangrijk om tegelijkertijd zwaar in te zetten op preventie en ontmoediging omdat de kans bestaat dat legalisering (of regulering) drempelverlagend werkt op het gebruik. Dat hoeft niet, maar dat risico is er wel.

Welke risico’s willen we als maatschappij aanvaarden?

Als we vanuit het ‘recht op roes’-idee een zekere toename in gebruik aanvaarden, met ook wat meer incidenten en sterfgevallen, is de vraag wat we ‘acceptabel’ vinden qua aantallen en of deze toename in gezondheidsschade opweegt tegen mogelijke winst op andere vlakken.

Duidelijk is dat een discussie over regulering dan wel legalisering niet exclusief het domein van gezondheid of criminaliteit is. Maatregelen die eenzijdig genomen worden vanuit of het ene domein of het andere, kunnen verstrekkende gevolgen hebben voor het andere domein.

Stel dat die ene extra dode mijn kind zou zijn

Het vraagt van alle betrokkenen om over de grenzen van het eigen gelijk en expertise te kijken. Om de juiste balans te vinden van wat we als maatschappij aan risico’s willen aanvaarden. Natuurlijk kunnen we niet in een glazen bol kijken, maar dit zijn wel de aspecten en de afwegingen waar we het over moeten hebben. Let wel: ik pleit niet voor legalisering van xtc. Want stel dat die ene extra dode mijn kind zou zijn. Maar dit is naar mijn idee wel de discussie die we moeten voeren.

Aan de slag met drugspreventie
Voor gemeenten die in willen zetten op preventie van drugsgebruik, bieden we informatie, advies en praktische tools, zoals de Scanner Lokaal Drugsbeleid.
Bekijk hoe we gemeenten ondersteunen