Leidinggeven in de ouderenzorg tijdens corona

In eerdere blogs beschreven we de impact van het coronavirus op bewoners en mantelzorgers en zorgprofessionals. Zorgprofessionals gaven aan dat de betrokkenheid van een leidinggevende op dit moment extra waardevol is. Uit de Monitor Woonvormen Dementie blijkt dat transformationeel leiderschap positief samenhangt met onder andere de betrokkenheid van medewerkers bij, en tevredenheid over hun werk. Transformationeel leiderschap is een vorm van relationeel leiderschap waarbij op een coachende manier leiding gegeven wordt. Naast en mét het team, inspirerend en visie uitdragend. Maar welke leiderschapskenmerken zijn juist nu van belang? Op welke manier worden actuele problemen en dilemma’s aangepakt? En hoe worden richtlijnen nageleefd? Om antwoord te krijgen op deze vragen hebben Elsemieke van Belzen, Janne van Erp en Astrid van der Schot (Programma Ouderen) een aantal gesprekken gevoerd met leidinggevenden werkzaam in de intra- en extramurale ouderenzorg. 

Altijd en overal beschikbaar

Leidinggevenden ervaren deze periode als zeer hectisch en zijn in veel gevallen 24/7 beschikbaar om hun team bij te staan. “Juist in deze periode is het voor mij belangrijk altijd bereikbaar te zijn op de momenten dat mijn teamleden daar behoeften aan hebben. Ook al is dat ’s nachts of in het weekend”, aldus een leidinggevende. “Belangrijk is dat je op de plek bent waar je zijn moet”, geeft een teamleider aan die flexibel en creatief probeert om te gaan met de situatie en daardoor meer aanwezig is op de werkvloer. “Het continu inspelen op de veranderende situatie en de alertheid rondom het virus maakt deze periode soms intens. Maar je hebt wel een voorbeeldfunctie”. Een coördinator van een team palliatieve zorg van een thuiszorgorganisatie geeft aan dat het voor hen met name een kunst is om uit te zoeken hoe ze aan de richtlijnen van het RIVM kunnen voldoen die steeds worden aangepast, daarbij de veiligheid van de medewerkers garanderend. “Bij iedereen is het anders thuis. Dat kost ons ontzettend veel extra tijd”.

 Het continu inspelen op de veranderende situatie en de alertheid rondom het virus maakt deze periode soms intens. Maar je hebt wel een voorbeeldfunctie.

Veerkrachtig leiderschap

Een leidinggevende moet verschillende petten op kunnen zetten om te ondersteunen in de behoeften van medewerkers. Bijvoorbeeld een coachende rol, een manager en een inspirerend leider. Op dit moment wordt veerkrachtig leiderschap gevraagd van leidinggevenden. Oftewel een combinatie van adequaat handelen én anticiperen op de gevolgen van de crisis. De continuering van de zorg en het welzijn van de zorgmedewerkers staan daarbij nu centraal. Door een locatiemanager wordt aangegeven dat er nu intensiever contact is met medewerkers dan anders. Checklists en evaluaties hebben minder prioriteit. De coördinator van het thuiszorgteam vertelt dat het een ingewikkelde zoektocht is. “Wat is de juiste balans als het gaat om de ‘noodzakelijke’ protocollen handhaven en informatie verstrekken om medewerkers scherp te houden, maar ze daarbij niet te overladen?”. Hij geeft daarnaast aan dat hij het gevoel heeft als leider onderbouwd knopen te moeten doorhakken, keuzes te maken en te zeggen ‘zo gaan we het doen’. De teamleider zegt: “Geduld en empathisch vermogen zijn belangrijker dan ooit. Er zijn zoveel emoties, daar kan je niet snel overheen walsen”. Tips aan leidinggevenden in deze situatie zijn: wees zichtbaar voor de medewerkers en geef medewerkers de ruimte om zorgen te uiten of vragen te stellen, geef het goede voorbeeld en communiceer duidelijk en open.  

Intensief contact, heldere communicatie en spreekuren

Het contact met de medewerkers wordt door leidinggevenden op verschillende manieren vormgegeven. Ondanks dat het nu vaak niet mogelijk is om fysiek aanwezig te zijn op de afdelingen, zorgen zij er toch voor om goed contact te houden met medewerkers. De teamleider houdt bijvoorbeeld om de dag telefonisch contact met zieke medewerkers en alle medewerkers worden dagelijks per mail geïnformeerd over de stand van zaken. Dit kwam voort vanuit de behoeften van de medewerkers. “Ja, dat kost me extra tijd, maar het is een belangrijke investering. Het organiseren van de zorg pak je niet alleen aan, daar heb je het hele team voor nodig”.

Heldere communicatie is volgens de teamleider van belang. Veel informatie moet je individueel herhalen wil het beklijven. De coördinator van het thuiszorgteam geeft aan veel meer te beeldbellen met medewerkers in deze tijd. “Zo kun je toch zien hoe iemands ogen staan en ondersteuning bieden indien nodig”. De leidinggevenden merkten op dat medewerkers worstelen met de situatie en vaak angstig zijn. Daarom organiseren verschillende leidinggevenden spreekuren met psychologen of maatschappelijk werkers om de teamleden individueel of in groepsverband te ondersteunen.

Zorgen leidinggevenden ook goed voor zichzelf?

Het is duidelijk dat leidinggevenden er veel aan proberen te doen om voor hun medewerkers te zorgen. Maar een belangrijke voorwaarde om dit vol te blijven houden, is dat ze ook goed voor zichzelf zorgen. Want de verantwoordelijkheid die zij dragen is groot en vereist veel tijd, toewijding en inspanning. De locatiemanager geeft momenteel weinig prioriteit aan zichzelf. “Ik cijfer mezelf even weg om alles draaiende te kunnen houden. Ik voel me, samen met het team, wel erg ondersteund door de organisatie in de vorm van complimenten of attenties”. Zowel de teamleider, locatiemanager en coördinator van het thuiszorgteam hebben het nodig om met collega’s te overleggen en te sparren over hun ervaringen en de manier waarop ze situaties aanpakken. “Je spreekt dezelfde taal en loopt tegen dezelfde problemen aan. Het is fijn om in de keuzes die je maakt bevestiging te krijgen, samen zie je minder snel iets over het hoofd en je kan de verantwoordelijkheid delen”.  

Je spreekt dezelfde taal en loopt tegen dezelfde problemen aan. Het is fijn om in de keuzes die je maakt bevestiging te krijgen, samen zie je minder snel iets over het hoofd en je kan de verantwoordelijkheid delen.

Er is niet één beste manier is om op dit moment goed leiding te geven. Maar dat kenmerken als bereikbaarheid, duidelijkheid, flexibiliteit, empathisch en creatief vermogen in deze tijd uiterst belangrijk zijn, staat vast. Net als dat het nodig is te luisteren naar de behoeften van de teamleden en de manier van leidinggeven hierop af te stemmen. Het is van belang dat er open gecommuniceerd blijft worden over wat er speelt op organisatieniveau, maar ook op persoonlijk niveau. En om dit als leidinggevende vol te kunnen houden is goede zorg voor zichzelf van groot belang.

Auteurs: Astrid van der Schot, Claudia van der Velden, Janne van Erp, Elsemieke van Belzen, Marleen Prins en Henriëtte van der Roest