Jongeren die spijbelen, thuiszitten of voortijdig school verlaten

Jongeren zijn leerplichtig tot 16 jaar. Daarna is er nog een kwalificatieplicht. Deze eindigt als er een startkwalificatie HAVO, VWO of MBO niveau 2 is gehaald, of als de leerling 18 jaar is geworden. Spijbelen komt vaker voor bij kinderen uit onvolledige gezinnen en bij gezinnen met hogere welvaart. Wanneer een leerling zonder geldige reden binnen vier opeenvolgende weken in totaal 16 lesuren (of meer) mist maakt de schoolleiding hiervan melding bij het verzuimloket van DUO. Het verzuimloket meldt dit vervolgens bij de leerplichtambtenaar van de woonplaats. Samen met de ouders en de school wordt er dan een oplossing gezocht. Als de ouders niet genoeg doen om het verzuim te stoppen, zijn ze verwijtbaar. Bij verwijtbaarheid zijn de ouders wettelijk strafbaar. Als het nodig is kan de leerplichtambtenaar een proces-verbaal opmaken en kan de Methodische Aanpak Schoolverzuim (MAS) vanuit Halt worden ingezet. Ook de JGZ kan samen met de school en de leerplichtambtenaar een rol spelen bij de aanpak van schoolverzuim met het stappenplan van Medische Advisering Ziekgemelde Leerling (M@ZL). Als de pogingen om de leerling weer naar school te krijgen geen effect hebben kan er door de leerplichtambtenaar ook een melding gedaan worden bij de Sociale Verzekeringsbank (SVB) die dan de kinderbijslag kan stoppen.

Regelmatig spijbelen kan leiden tot voortijdig school verlaten (VSV). VSV houdt in dat een leerling voor zijn/haar 23ste de school verlaat zonder startkwalificatie en niet doorstroomt naar een andere opleiding. Sinds 2008 is er een gerichte aanpak om VSV te voorkomen. Gemeenten werden hierbij verantwoordelijk en werkten samen in Regionale Meld- en Coördinatiecentra (RMC's). Het percentage VSV'ers is door de jaren heen afgenomen, maar het laatste jaar ook weer gestegen. De grootste daling tussen 2008 en 2021 was bij jongeren met een niet-westerse migratieachtergrond, bij hen daalde dit percentage van 5% naar 3%.

Het aantal ‘langdurige thuiszitters’ loopt op ondanks de inspanningen die voortvloeien uit de Wet Passend Onderwijs (2014) en het Thuiszitterspact (2016). Scholen brengen de stijging in verband met de moeilijke omgang met leerlingen met gedragsproblemen. Recent onderzoek laat zien dat problemen in de relatie tussen ouders, loyaliteit van het kind en geen contact met een ouder een rol spelen, evenals overbelasting van ouders, overmatige stress of ernstige problemen thuis. Meer aandacht voor de persoon en omstandigheden achter de leerling kan bijdragen aan tijdige interventie op of via school.

In oktober 2023 verscheen het Actieplan voorkomen voortijdig schoolverlaten en begeleiden naar een kansrijke toekomst. Dit Actieplan richt zich onder meer op vroegtijdig signaleren en voorkomen van problemen die kunnen leiden tot uitval en extra begeleiding voor jongeren met een hoge kans op uitval. De uitvoering ligt bij scholen en gemeenten. Zij werken hierbij samen in een regionaal plan met maatregelen.