Hoger onderwijs moet werk maken van mentale gezondheid studenten

Eenzaamheid, angst en depressie: een bekend probleem bij studenten

Uit een bericht van 113 Zelfmoordpreventie bleek dat de suïcidecijfers onder jongeren tot 30 gestegen zijn met 15% in 2021. Dit bleek uit een rapport van de Commissie Actuele Nederlandse Suïcide Registratie (CANS). CANS analyseert elke maand de meest recente suïcidecijfers. Gemiddeld overlijden maandelijks iets meer dan 20 jongvolwassenen in Nederland door zelfdoding. In de maanden januari, februari en december 2021 lag dit getal boven de 30. De stijging bleek vooral te zitten bij mannen tussen de 20 en 30 jaar. 

Als reactie op deze cijfers deelde de kersverse minister van Volksgezondheid, Welzijn en Sport, Ernst Kuipers, zijn visie op het gebied van suïcide onder jongeren. Volgens hem waren de lockdowns en verscherpte coronamaatregelen van negatieve invloed op hun mentale gezondheid, wat weer het risico op suïcidaal gedrag vergroot. Het versoepelen van maatregelen, zoals het heropenen van hogescholen en universiteiten, zal volgens hem bijdragen aan het mentaal en sociaal welbevinden van studenten. Daar zijn wij het mee eens. Toch moet er nog veel meer gebeuren om  te zorgen voor een betere mentale gezondheid van deze jongeren.

Het Trimbos-instituut, het RIVM en GGD GHOR Nederland presenteerden eind vorig jaar de eerste landelijke studie naar mentale gezondheid onder studenten op de hogeschool en universiteit.* De helft van de ondervraagde studenten had last van internaliserende gevoelens, zoals depressie of angst, van wie 12% in ernstige mate. 30% van de deelnemende studenten gaf aan dat ze sinds de coronacrisis meer gevoelens van angst of depressie hadden. Het merendeel van de studenten was emotioneel uitgeput en ruim een kwart van de studenten gaf aan soms of vaker levensmoe te zijn. Bijna 80% van de studenten gaf aan zich eenzaam te voelen, waarvan 29% zich sterk eenzaam voelt. 80% gaf aan dat hun eenzaamheidsgevoelens zijn toegenomen sinds de coronamaatregelen. Ook de cijfers van de RIVM gedragsunit lieten zien dat vooral de jongeren mentaal last hadden van de lockdowns.

* Studenten zijn een lastig te bereiken doelgroep. Van de 243868 verstuurde digitale vragenlijsten waren er 28442 (11.2%) volledig ingevuld en bruikbaar. Dit responspercentage komt overeen met vergelijkbare monitors onder studenten maar kan voor mogelijke bias zorgen.

Aandacht voor de studenten om mentale gezondheid te verbeteren

Vóór de coronapandemie waren er al geluiden dat het niet goed ging met de mentale gezondheid van studenten. Deze jongeren zouden teveel (prestatie- en sociale) druk ervaren, geen geschikte woonruimte kunnen vinden en veel geld moeten lenen. De coronamaatregelen hebben dit nog meer op scherp gezet. Daarnaast blijkt uit onderzoek dat studenten niet snel geneigd zijn om hulp te zoeken of open te zijn over hun mentale gezondheid. Het hebben van geen vertrouwen, bang zijn voor gevolgen voor hun studie en het vrezen voor een wachtlijst spelen hier allemaal een rol. Als studenten open zijn, zijn ze dat eerder richting ouders, vrienden of studiegenoten dan richting professionele hulpverleners. Studenten ervaren minder een thuisgevoel op de hogeschool of universiteit, ook al brengen ze er veel tijd door. Het gevoel van ‘erbij horen’ gaat boven het vertellen over hoe het nu echt met hen gaat. 

Voor docenten, studieadviseurs, decanen en andere medewerkers van hogescholen en universiteiten is dan ook het advies om een focus op welbevinden en persoonlijke ontwikkeling van studenten op te nemen in het curriculum. Ook buiten corona om is het belangrijk om in (online) lessen de kans te geven aan studenten om antwoord te geven op de vraag: “hoe gaat het nou echt met je?”. Docenten kunnen een rol spelen bij het signaleren van beginnende psychische klachten. Jongeren ontwikkelen zich, en daarbij is het belangrijk dat ze zich gezien en gehoord voelen. Als zij zich gesteund voelen door hun docent trekken ze eerder aan de bel. Als studenten zich meer verbonden voelen, kunnen we voorkomen dat gevoelens van eenzaamheid, depressie en angst onopgemerkt en onaangekondigd escaleren.

“Terwijl de visie van de meeste onderwijsinstellingen vooral gericht is op het ontwikkelen van vaardigheden, kennis en socialisatie, is er een gebrek aan aandacht voor de identiteitsontwikkeling van studenten. Deze ontwikkeling is juist zo cruciaal voor het mentaal welbevinden van jongeren. Daarom moet persoonlijke ontwikkeling ook onderdeel zijn van de onderwijsvisie van een hogeschool of universiteit.” – Jolien Dopmeijer, Projectleider Studenten

Hoe kunnen onderwijsinstellingen en docenten studenten helpen mentaal gezond te blijven?

• Wees als docent een rolmodel voor studenten. Wees zelf open over je eigen onzekerheden of hoe je zelf ook met vallen en opstaan bent gekomen waar je nu bent, zodat de student zich met jou kan identificeren en leert dat iedereen leert door fouten te maken en weer op te staan. 

• Focus niet alleen op vakinhoudelijke kennis en vaardigheden. Heb naast de vakinhoudelijke kennis en vaardigheden ook aandacht voor de identiteitsontwikkeling van de student. Wie is de student? Waar wil hij naar toe? Hoe ervaart de student bepaalde leerervaringen? Hoe gaat de student om met stress of onzekerheden en hoe kan je de student helpen groeien daarin?

• Een veilig leerklimaat. Leg minder nadruk op prestatie en meer op mentaal en sociaal welbevinden. Zorg dat de studenten een gevoel krijgen van verbintenis en ‘zichzelf zijn’. Wees hiervoor inclusief in je taalgebruik en vraag vaker aan de student hoe het met hem gaat. 

• Wees verantwoordelijk. Signaleer wanneer het niet goed gaat met een student, bijvoorbeeld als deze meerdere malen afwezig is bij werkgroepen.

• Neem studenten en hun ervaringen serieus. Als jongeren niet goed in hun vel zitten, is het essentieel dat zij zich gehoord voelt en weten dat er een vangnet is. Als studenten het gevoel van vertrouwen hebben, trekken ze eerder aan de bel. 

Protocol na (poging tot) zelfdoding bij hogescholen en universiteiten

De meeste studenten hebben relatief milde psychische klachten en bij ernstiger klachten leidt het niet gelijk tot suïcidaliteit. Toch komt suïcide te vaak voor en vormt het zelfs de belangrijkste doodsoorzaak onder jongeren van 15 tot 25 jaar. Wanneer het gaat om een (poging tot) suïcide onder studenten is verantwoorde communicatie en goede nazorg erg belangrijk. Dit is cruciaal voor het verwerkingsproces voor zowel mensen die werken bij de hogeschool en universiteiten, maar ook de studenten zelf. Daarnaast is het ook belangrijk om imitatiegedrag te voorkomen, het stigma rondom suïcide te verminderen en, waar nodig, het zoeken van hulp te stimuleren. 

Om scholen te ondersteunen hierbij hebben wij het Protocol na (poging tot) zelfdoding van een student ontwikkeld. Dit protocol is ontwikkeld in opdracht van ZonMw, in samenwerking met MBO-scholen en met adviezen van 113 Zelfmoordpreventie. Dit protocol, gericht op MBO-scholen, is breed inzetbaar. Op het moment werken wij ook aan een protocol voor hogescholen en universiteiten en focussen we op een goede implementatie. Zo werken wij aan een toekomst waar stigma rondom (praten over) suïcide afneemt in het onderwijs. 

Praten over zelfmoordgedachten kan anoniem: chat via www.113.nl, bel 113 of bel gratis 0800-0113. 

Bij www.jongerenhulponline.nl kunnen jongeren terecht bij meer dan 20 hulplijnen die snel, anoniem en gratis ondersteuning bieden via de chat, telefoon of email.